آرایه های ادبی

جناس مضارع وقتی شکل می‌گیرد که دو کلمه همسان در یک حرف با هم اختلاف داشته باشند و این حروف قریب المخرج باشند.

هر گاه دو کلمه هم هجا باشند ولی اختلاف در تکیه داشته باشند، جناس مرکب را شکل می‌دهند.

جناس لفظ وقتی شکل می‌گیرد که تلفظ دو کلمه یکسان باشد و املای متفاوت داشته باشند.

جناس تام وقتی شکل می‌گیرد که دو کلمه از لحاظ تلفظ یکسان باشند و معانی مختلفی داشته باشند.

وقتی در آخر دو جمله از سجع متوازی یا مطرف استفاده شود و در اثنای جملات هم انواع آن وجود داشته باشد به آن تضمین المزدوج یا اعنات القرینه می‌گوییم.

اگر در موازنه، لغات و مفهوم متضادی شاهد باشیم به آن مقابله می‌گوییم. مثال: روز از وصال هجر در آبم بود مقام / شب از فراق وصل در آتش کنم مقیل

ممکن است گاهی سجع‌های متوازی و متوازن مخلوط باشند که در این صورت به آن مماثله می‌گوییم.

وقتی در دو جمله یا دو مصراع سجع‌های متوازن مقابل هم قرار بگیرند به آن موازنه می‌گوییم.

وقتی در دو جمله و یا دو مصراع و حتی بیشتر سجع‌های متوازی مقابل یکدیگر قرار بگیرند، آن را ترصیع می‌گوییم.

وقتی کلمات در وزن یکسان و در حرف روی مختلف باشند، سجع متوازن می گوییم. به طور کلی می‌توان این فرمول‌ را برای سجع متوازن ارایه داد: وزن یکی و روی مختلف = سجع متوازن