یادداشتی از احسان یارشاطر درباره احمد شاملو

احمد شاملو یکی از شاعران برجسته‌ای بود که در دوره درخشانی از شعر فارسی که پس از نیما یوشیج پیش آمد و از جمله فریدون مشیری، نادر نادرپور، مهدی اخوان ثالث، فروغ فرخزاد، سهراب سپهری و چند شاعر دیگر در آن شرکت داشتند نقش برجسته‌ای ایفا کرد و نشان داد که اگر شعر، صاحبِ آهنگ باشد وزن و قافیه، به معنی مرسوم، در آن ضروری نیست.

شعرهای او آهنگین است و دارای تخیل، تصویر، مضمون و فرم‌های بدیع.

آن‌ها که به تقلید از او متنی را پلکانی زیرِ هم می‌نویسند متوجه جنبه‌های دیگرِ شعر او نیستند و عمر خود را تلف می‌کنند. در شعرِ اصیل و ناب یک عمق هنری هست که اکتسابی نیست و به قولِ حافظ «خداداد» است.

این عنصر در شعر شاملو هست و همین قریحه او را یکی از بزرگان شعر معاصر فارسی کرده است. داستان‌ها و رمان‌هایی را که به فارسی برگردانده نخوانده‌ام؛ اما تعدادی از ترجمه‌هایش از شاعران جهان را در مجلاتی که منتشر می‌کرد در دهه‌های چهل و پنجاه خواندم و لذت بردم؛ از عهده برآمده بود و مشخص بود که فارسی را بسیار خوب می‌داند.

در مورد کتاب کوچه باید بگویم کار با عظمتی است که در درجهٔ اول، به حفظ میراثِ زبانی و فرهنگ عامیانهٔ فارسی در قالب اصطلاحات و حکایات و ضرب‌المثل‌ها و باورها و آیین‌ها کمک می‌کند و باید به شاملو برای این کار که به‌تنهایی آن را پیش برد دست‌مریزاد گفت. و در کنار این همه، آزادی‌خواهی سرسختانهٔ او و ایستادگی مقابلِ قدرت‌ها را نیز باید ستود و ارج نهاد.

در ادامه به مصاحبه و گفتگویی که در سال ۱۳۵۸ درباره شعر با احمد شاملو انجام شد نگاهی می اندازیم.

شاملو می گوید:

من زبان فارسی را عاشقانه دوست می‌دارم و برخوردم با آن، برخورد با چیزی مقدس است. شاید به همین دلیل است که این اواخر کمتر می‌نویسم، زیرا معتقدم که در این معبد قدسی، تنها باید حضور قلب داشت و انسان همیشه حضور قلب ندارد.

اما بیست‌ و هفت سال پیش قضیه فرق می‌کرد. آن موقع‌ها، زبان در نظر من فقط یک وسیله بود، شاید یک چیز «مصرفی» که به‌خاطر یک شعر می‌شد پدرش را درآورد. کاری که متأسفانه امروز هم پاره‌یی از شاعران جوان می‌کنند.