غزل ۱۳۳ حافظ (صوفی نهاد دام و سر حقه باز کرد) به همراه شرح

شرح غزل ۱۳۳ حافظ / صوفی نهاد دام و سر حقه باز کرد

صوفی نهاد دام و سر حقه باز کرد
بنیاد مکر با فلک حقه باز کرد

بازی چرخ بشکندش بیضه در کلاه
زیرا که عرض شعبده با اهل راز کرد

ساقی بیا که شاهد رعنای صوفیان
دیگر به جلوه آمد و آغاز ناز کرد

این مطرب از کجاست که ساز عراق ساخت
و آهنگ بازگشت به راه حجاز کرد

ای دل بیا که ما به پناه خدا رویم
زان چه آستین کوته و دست دراز کرد

صنعت مکن که هر که محبت نه راست باخت
عشقش به روی دل در معنی فراز کرد

فردا که پیشگاه حقیقت شود پدید
شرمنده رهروی که عمل بر مجاز کرد

ای کبک خوش خرام کجا می‌روی بایست
غره مشو که گربه زاهد نماز کرد

حافظ مکن ملامت رندان که در ازل
ما را خدا ز زهد ریا بی‌نیاز کرد

شرح غزل ۱۳۳ حافظ (غزل صوفی نهاد دام و سر حقه باز کرد)

صوفی نهاد دام و سر حقه باز کرد
بنیاد مکر با فلک حقه باز کرد

صوفی دام تزویر و ریا را گسترد و با فلک که خود نیرنگ باز قهاری است شروع به مکاری و حیله گری نمود.

حقه: ظرف کوچک که در آن جواهر و اشیای قیمتی می گذارند، جعبه کوچک از لوازم کار شعبده بازان که از آن اشیای شگفت انگیز بیرون می آوردند.

بازی چرخ بشکندش بیضه در کلاه
زیرا که عرض شعبده با اهل راز کرد

گردش روزگار صوفی ریاکار را رسوا خواهد کرد زیرا که با عارفان و اهل راز به مکاری پرداخت.

بازی چرخ: گردش روزگار

بیضه: تخم پرندگان

بیضه در کلاه شکستن: کنایه از رسوا کردن

عرض شعبده: آشکار کردن و نشان دادن مکر و فریب

ساقی بیا که شاهد رعنای صوفیان
دیگر به جلوه آمد و آغاز ناز کرد

ساقی بیا که به مجلس رونق و اعتبار دهی زیرا معشوق زیباروی صوفیان ریاکار بار دیگر خود را نمایان کرد و ناز و عشوه آغاز نمود.

این مطرب از کجاست که ساز عراق ساخت
و آهنگ بازگشت به راه حجاز کرد

این مطرب اهل کجاست که مقام عراق را نواخت و هنگام بازگشت در مقام حجاز فرود آمد و یا دستگاه عراق را نواخت و آهنگ بازگشت آن را در مقام حجاز نواخت و یا ساز خود را برای نواختن دستگاه عراق کوک کرد ولی هنگام نواختن، آهنگ حجاز را نواخت.

حافظ مطرب مجلس صوفیان را هم مانند آنان ریاکار و دو رو می داند که ابتدا قصد نواختن عراق را داشته ولی در بین راه با حیله بازی و تر دستی حجاز را نواخته است.

ای دل بیا که ما به پناه خدا رویم
زان چه آستین کوته و دست دراز کرد

ای دل بیا تا از آستین کوتاه این صوفیان درازدست ریاکار به خدا پناه ببریم.

صنعت مکن که هر که محبت نه راست باخت
عشقش به روی دل در معنی فراز کرد

حیله گری و مکاری نکن زیرا هر کس که صادقانه و درست محبت نکرد، عشق در حقیقت و مقصود را به روی دل می بندد.

صنعت کردن: تزویر و نفاق و دو رویی کردن

فردا که پیشگاه حقیقت شود پدید
شرمنده رهروی که عمل بر مجاز کرد

فردای قیامت وقتی پرده از تمام اسرار برداشته می شود و حق و باطل در پیشگاه حق نمایان می گردد، آن صوفی شرمنده است که به دنیا و تعلقات آن روی آورده و ریا و فریبکاری را پیشه خود ساخته است.

فردا: کنایه از روز قیامت

ای کبک خوش خرام کجا می‌روی بایست
غره مشو که گربه زاهد نماز کرد

ای سالک مبتدی که مانند کبک خوش خرام آسوده دل و با ناز می خرامی، قدری درنگ کن و بایست که صوفیان ریاکار زاهدنما در کمین تو هستند و هر لحظه تو را فریب می دهند پس فریب گربه زاهد را که نماز می گزارد، نخور.

گربه زاهد: اشاره است به قصه کبک انجیر در کلیله و دمنه که گربه مشغول نماز شد و کبک ها را گرفت.

حافظ مکن ملامت رندان که در ازل
ما را خدا ز زهد ریا بی‌نیاز کرد

ای حافظ رندان را به سبب اینکه به زهد و عبادت توجهی ندارند، سرزنش نکن زیرا خدا ما رندان را از آغاز خلقت از زهد ریایی بی نیاز کرد.

در این شرح غزل حافظ از کتاب های حافظ نامه، شاخ نبات حافظ و حافظ معنوی نیز استفاده شده است.

حافظ نامه؛ که به مفاهیم کلیدی ابیات دشوار حافظ توسط بهاء الدین خرمشاهی پرداخته شده است.

شاخ نبات حافظ؛ شرح غزل حافظ است که توسط دکتر محمدرضا برزگر خالقی نوشته شده است.

حافظ معنوی؛ غزلیات حافظ شیرازی به روایت دکتر دینانی است.