غزل ۱۲۱ حافظ (هر آن کو خاطر مجموع و یار نازنین دارد) به همراه شرح

شرح غزل ۱۲۱ حافظ / هر آن کو خاطر مجموع و یار نازنین دارد

هر آن کو خاطر مجموع و یار نازنین دارد
سعادت همدم او گشت و دولت همنشین دارد

حریم عشق را درگه بسی بالاتر از عقل است
کسی آن آستان بوسد که جان در آستین دارد

دهان تنگ شیرینش مگر ملک سلیمان است
که نقش خاتم لعلش جهان زیر نگین دارد

لب لعل و خط مشکین چو آنش هست و اینش هست
بنازم دلبر خود را که حسنش آن و این دارد

به خواری منگر ای منعم ضعیفان و نحیفان را
که صدر مجلس عشرت گدای رهنشین دارد

چو بر روی زمین باشی توانایی غنیمت دان
که دوران ناتوانی‌ها بسی زیر زمین دارد

بلاگردان جان و تن دعای مستمندان است
که بیند خیر از آن خرمن که ننگ از خوشه چین دارد

صبا از عشق من رمزی بگو با آن شه خوبان
که صد جمشید و کیخسرو غلام کمترین دارد

و گر گوید نمی‌خواهم چو حافظ عاشق مفلس
بگوییدش که سلطانی گدایی همنشین دارد

شرح غزل ۱۲۱ حافظ (غزل هر آن کو خاطر مجموع و یار نازنین دارد)

هر آن کو خاطر مجموع و یار نازنین دارد
سعادت همدم او گشت و دولت همنشین دارد

هر کس که فکر و دلی آسوده و راحت دارد و معشوقی زیبا و دوست داشتنی نیز با اوست، پیوسته با بخت و اقبال نیک همشنین و همراه است.

حریم عشق را درگه بسی بالاتر از عقل است
کسی آن آستان بوسد که جان در آستین دارد

مقام و حریم عشق بسیار بالاتر و رفیع تر از عقل است و کسی می تواند بر آستانه آن بوسه بزمد و بدان راه یابد که جان خود را در دست گرفته و آماده جان باختن باشد.

دهان تنگ شیرینش مگر ملک سلیمان است
که نقش خاتم لعلش جهان زیر نگین دارد

بی شک دهان تنگ شیرین یار ملک سلیمان است که نقش خاتم لب لعل او همچون انگشتری سلیمان جهان را زیر نگین خود گرفته است و بر همه جا فرمانروایی می کند.

لب لعل و خط مشکین چو آنش هست و اینش هست
بنازم دلبر خود را که حسنش آن و این دارد

معشوق من لب زیبا و خط مشکین دارد. به جمال او می نازم و افتخار می کنم که هم آن دارد و هم این.

به خواری منگر ای منعم ضعیفان و نحیفان را
که صدر مجلس عشرت گدای رهنشین دارد

ای توانگر بر ضعیفان و ناتوانات با چشم حقارت نگاه نکن که گدایان راه نشین بر بالای مجلس عیش و شادی جای دارند.

منعم: توانگر

چو بر روی زمین باشی توانایی غنیمت دان
که دوران ناتوانی‌ها بسی زیر زمین دارد

تا زمانی که زنده ای و بر روی زمین هستی، قدرت و توانایی را مغتنم بدان زیرا روزگار ناتوان ها و زبون های بسیار در زیر زمین پنهان کرده است.

دکتر دینانی می گوید:

«حافظ با اینکه به صورت مستقیم نصیحت نمی کند، در این شعر سخنی نصیحت گونه بر زبان می آورد. می خواهد که لحظه های زندگی در روی زمین را غنیمت بدانیم، چرا که در پیش رو دوران هایی وجود دارد که ما به جای روی زمین در زیر زمین خواهیم بود و فرصت های قبلی را نخواهیم داشت. پس از فرصت روی زمین بودن باید استفاده کرد.»

بلاگردان جان و تن دعای مستمندان است
که بیند خیر از آن خرمن که ننگ از خوشه چین دارد

دعای نیازمندان و فقرا درد و بلا را از جان و تن دور می کند. چه کسی از آن خرمن خیر و برکت می بیند که از گدای خوشه چین ننگ دارد؟

صبا از عشق من رمزی بگو با آن شه خوبان
که صد جمشید و کیخسرو غلام کمترین دارد

ای باد صبا به آن شاه زیبارویان اندکی از میزان عشق و علاقه من سخن بگو؛ آن شاهی که صد جمشید و کیخسرو کمترین غلام او هستند.

و گر گوید نمی‌خواهم چو حافظ عاشق مفلس
بگوییدش که سلطانی گدایی همنشین دارد

ای صبا اگر شاه زیبارویان به تو گفت که عاشق تهی دست و مفلسی چون حافظ را نمی خواهم به او بگویید که سلطان و گدا پیوسته با هم همنشین هستند.

در این شرح غزل حافظ از کتاب های حافظ نامه، شاخ نبات حافظ و حافظ معنوی نیز استفاده شده است.

حافظ نامه؛ که به مفاهیم کلیدی ابیات دشوار حافظ توسط بهاء الدین خرمشاهی پرداخته شده است.

شاخ نبات حافظ؛ شرح غزل حافظ است که توسط دکتر محمدرضا برزگر خالقی نوشته شده است.

حافظ معنوی؛ غزلیات حافظ شیرازی به روایت دکتر دینانی است.