همه چیز در مورد اسناد خزانه اسلامی یا اخزا
همان‌طور که می‌دانید، دو رکن اساسی و جدا نشدنی بازار، ریسک و بازده هستند. میتوان ادعا کرد که اکثر اوراق بهاداری که در بازار معامله می‌شوند و انواع مختلف سرمایه گذاری‌ها با درجه‌ای از ریسک همراه هستند و ریسک بخش جدا نشدنی بازار است.
اوراق خزانه چیست؟
اوراق خزانه یا treasury Bill یا T.B از اوراق بهادار قابل معامله‌ای هستند که می‌توانند قبل از سر رسید، بدون اعمال جریمه به وجه نقد تبدیل شوند.
این اوراق توسط دولت‌ها منتشر می‌شوند و سر رسیدی زیر یک سال دارند. در کشورهای دیگر این اوراق به قیمتی کمتر از ارزش اسمی فروخته می‌شوند و در سر رسید معادل با ارزش اسمی باز خرید می‌شوند.
هدف اصلی انتشار این اوراق توسط دولت‌ها، تامین کسری بودجه خود است. این اوراق از ابزارهای مالی با ماهیت بدهی هستند و جزو اصلی‌ترین ابزار بازار پول جهت اعمال سیاست‌های پولی است.
اسناد خزانه اسلامی یا اخزا
اسناد خزانه اسلامی (اخزا) اوراق بهادار با نام است که نوعی اوراق بدهی به حساب می‌آید و هدف اصلی انتشار اسناد خزانه اسلامی تأمین کسری بودجه دولت است.
این اوراق مهم‌ترین ابزار بازار پول برای اعمال سیاست‌های پولی است؛ بنابراین دولت با انتشار اسناد خزانه، بدهی‌های خود را به تعویق می‌اندازد.
اسناد خزانه و یا به طور مختصر اخزا اوراقی است که دولت برای تسویه بدهی های خود بابت طرح‌های تملک دارایی های سرمایه‌ای با قیمت اسمی و سر رسید معین به طور مستقیم به طلبکاران غیر دولتی واگذار می‌کند.
پیمانکاران طلبکار دولت می‌توانند این اوراق را در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس به فروش برسانند و طلب خود از دولت را دریافت کنند.
ویژگی‌های اسناد خزانه اسلامی (اخزا)
۱ – اسناد خزانه اسلامی معمولاً سر رسید کوتاه مدت یک‌ساله و حداکثر تا سه سال دارند و اغلب دارای سررسید ۴، ۱۳، ۲۶ و ۵۲ هفته‌ای هستند.
۲ – اسناد خزانه اسلامی بدون پرداخت سود میان دوره یا پایان دوره هستند. سود این اوراق از مابه‌التفاوت قیمت خرید با قیمت اسمی دریافتی اوراق در سررسید است.
۳- ضامن اسناد خزانه اسلامی، وزارت امور اقتصادی و دارایی است و خزانه‌داری کل کشور نیز پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در هر مرحله را تعهد کرده است.
خزانه‌داری کل کشور، بازپرداخت اوراق در سر رسید را در زمره دیون ممتاز دولت قرار داده است. بدین معنی که پرداخت مبلغ اسمی این اوراق در سر رسید معادل پرداخت حقوق کارکنان دولت بوده و با همان درجه اهمیت صورت می‌گیرد.
۴ – کارمزد معاملات اسناد خزانه نسبت به هر معامله برای خرید ۰/۰۰۰۷۲۵ ارزش قرارداد و برای فروش نیز ۰/۰۰۰۷۲۵ ارزش قرارداد است.
اوراق بهادار مورد معامله در بازار سرمایه، دارای ریسک‌های مختلفی هستند. ریسک نکول یا ریسک عدم بازپرداخت اصل سرمایه در زمان سر رسید و ریسک نقدشوندگی دو ریسک مهم برای هر سرمایه گذار قبل از معامله اوراق های بهادار است.
ریسک نکول
اوراق خزانه جزو اوراق بدون ریسک در نظر گرفته می‌شوند. از آن‌جایی که این اوراق توسط دولت، برای تامین بودجه و یا پرداخت بدهی‌هایش منتشر می‌شوند، ریسک نکول (عدم ایفای تعهدات در تاریخ سر رسید) نخواهند داشت. زیرا دولت این اوراق را به عنوان بدهی‌های خود در نظر می‌گیرد و پرداخت آن‌ها را در اولویت قرار می‌دهد.
خزانه‌داری کل کشور نیز پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در تاریخ سر رسید تعهد می‌کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است.
ریسک نقد شوندگی
اوراق خزانه ریسک نقد شوندگی خیلی پایینی دارند. زیرا این اوراق قابلیت معامله در بازار فرابورس را دارند.
حجم روزانه معاملات این بازار بسیار بالا است، بنابراین دارندگان این اوراق هر زمان که بخواهند می‌توانند اقدام به فروش آن کنند.
علاوه بر آن وجود بازار گردانان متعدد به نوعی تضمینی برای نقد شوندگی این اوراق است. چون بازار گردانان در طول ساعت معاملاتی حضور دارند و همزمان اقدام به خرید و فروش در بازار می‌کنند.
مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی (اخزا)
انتشار اسناد خزانه برای دولت، پیمانکاران، فعالان بازار سرمایه و سرمایه گذاران دارای مزایای بسیاری است که به برخی از آن‌ها اشاره شده است:
- ایجاد ساز و کار در تسویه بدهی‌های دولت
- تسریع پرداخت بدهی‌ها به پیمانکاران
- تأمین کسری بودجه دولت و کاهش استقراض بین‌المللی
- کشف نرخ سود بدون ریسک مورد انتظار بازار در اقتصاد کشور
- ایجاد بستر لازم برای توسعه ابزارهای مالی بازار
- ابزاری مؤثر برای بانک مرکزی در اجرای سیاست پولی و تنظیم حجم نقدینگی
- ریسک بسیار پایین اوراق برای سرمایه گذاران
- قابلیت نقد شوندگی بالا
- معافیت مالیاتی
آیا اسناد خزانه اسلامی معتبر هستند؟
همان طور که گفته شد اسناد خزانه اسلامی یک ابزار مالی برای تسویه بدهی های دولت به طلبکارانش است. در نتیجه وقتی شما اخزا خریداری می کنید طرف حساب شما دولت خواهد بود.
همچنین بانک مرکزی ضامن است که اگر دولت به هر دلیلی بدهی خود را پرداخت نکند، بانک مرکزی این بدهی را پرداخت خواهد کرد؛ این موضوع تضمینی برای خریداران اخزا محسوب می‌شود.
وجه مورد نیاز، برای پرداخت ارزش اسمی این اوراق در سررسید از کجا تامین می‌شود؟
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به عنوان یک واسط بین بانک‌های مسئول پرداخت و خزانه‌داری عمل می‌کند. این سازمان با توجه به تاریخ سر رسید اوراق، منجر به انتقال وجوه لازم به بانک می‌شوند.
محاسبه بازده اسناد خزانه اسلامی (اخزا)
همان‌طور که بیان کردیم اوراق اخزا، دارای پرداخت سود (تقسیم سود نقدی) نبوده و سرمایه گذاران از تفاوت قیمت خرید و فروش در بازار فرابورس و یا در صورت نگهداری اوراق تا زمان سر رسید، از تفاوت قیمت خرید و قیمت اسمی اوراق در زمان سر رسید، سود کسب می‌کنند.
به نرخ بازدهی اوراق تا زمان سر رسید را اصطلاحاً “YTM” گویند که جهت محاسبه آن میتوان از معادله زیر استفاده نمود:
که در این معادله:
F = قیمت اسمی اوراق
P = قیمت خرید اوراق
T = تعداد روزهای سال (۳۶۵)
N = تعداد روزهای باقیمانده تا سر رسید
سرمایه گذاران می‌توانند از طریق سایت شرکت فرابورس نیز بازده ساده و مؤثر اسناد خزانه اسلامی را محاسبه کنند.
نحوه دریافت اسناد خزانه اسلامی یا اخزا توسط پیمانکاران
پیمانکارانی که تمایل به دریافت اسناد خزانه اسلامی دارند می‌توانند با مراجعه به دستگاه یا وزارتخانه بدهکار، درخواست تسویه حساب خود را اعلام کنند.
وزارت امور اقتصادی و دارایی نیز در صورت لزوم به نمایندگی از دولت جمهوری اسلامی ایران از محل ردیف بودجه اختصاص یافته با انتشار اسناد خزانه، حساب پیمانکار را تسویه می‌کند. سپس پیمانکاران می‌توانند از طریق سامانه‌های معاملاتی بازار سرمایه به صورت الکترونیکی این اوراق را دریافت کنند و تا زمان سر رسید، اوراق را نگه داشته و یا در صورت نیاز به وجه نقد، قبل از سر رسید اوراق را از طریق فرابورس به فروش برسانند.
مزیت دریافت اسناد خزانه اسلامی برای پیمانکاران در این است که می‌توانند سریع‌تر طلب خود را به‌صورت وجه نقد دریافت کنند.
در زمان سر رسید اوراق نیز خزانه‌داری کل کشور مبلغ اسمی اوراق را به حساب نزد بانک عامل واریز می‌کند. شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه نیز مبلغ اسمی را از طریق بانک عامل به حساب دارندگان اوراق واریز خواهد کرد.
نحوه خرید اسناد خزانه اسلامی یا اخزا توسط سرمایه گذاران
همان‌طور که بیان کردیم معاملات اسناد خزانه اسلامی در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس انجام می‌شود. نحوه معاملات این اوراق نیز همانند سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت و صکوک است.
افراد در صورت داشتن کد بورسی می‌توانند به کارگزاری مراجعه کرده و فرم خرید اوراق بهادار را تکمیل نمایند. سپس به صورت مراجعه حضوری به کارگزاری و یا به صورت ارسال سفارش در سامانه معاملاتی نسبت به ثبت سفارش خرید یا فروش اوراق اخزا اقدام کنند.
فرایند انتشار و فروش این اوراق به چه صورت است؟
قسمتی از بودجه به انتشار اوراق خزانه اسلامی تخصیص می‌یابد. وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی از دولت از محل بودجه تخصیص یافته دست به انتشار این اوراق می‌زند.
این بودجه اختصاص یافته بر اساس اولویت توسط بانک‌های مشخص شده به طلبکاران دولت تعلق می‌گیرد.
بعد از جمع‌آوری اطلاعات لازم توسط بانک، لیست پیمانکاران (طلبکاران) به سازمان فرابورس اعلام خواهد شد. سپس حداکثر طی ۱۰ روز کاری، اطلاعات در سامانه معاملات ثبت می‌شود و طلبکاران دولت و پیمانکاران می‌توانند این اوراق را در بازار به فروش برسانند.
دریافت مطالبات از دولت به شکل اوراق خزانه اسلامی منجر می‌شود که پیمانکارانی که این اوراق را از دولت دریافت کردند، هر زمان که نیاز به وجه نقد داشتند، می‌توانند اوراق خود را در بازار فرابورس به فروش برسانند.
یک پیمانکار می‌تواند این اوراق را تا سر رسید نگه دارد. در تاریخ سر رسید از آن‌جایی که وزارت امور اقتصاد و دارایی و خزانه‌داری پرداخت مبلغ ارزش اسمی اوراق را هم‌تراز با پرداخت حقوق کارکنان دولتی می‌داند، پس در سر رسید به‌راحتی میتوان این اوراق را به وجه نقد تبدیل کرد.
پیمانکارانی که تمایل به فروش اوراق خود ندارند و می‌خواهند این اوراق را تا سر رسید نگه دارند، باید مراحل تکمیل اطلاعات خود نزد فرابورس را تا انتها انجام دهند. با ثبت شماره منحصر به فرد، این پیمانکاران می‌توانند در سر رسید، معادل با ارزش اسمی، اوراق را بدون مراجعه به بانک دریافت کنند.
بیشتر بخوانید
اوراق مشارکت و تمام آن چیزی که باید در مورد آن بدانید
اوراق قرضه یک ابزار تامین مالی و تعریف ویژگی های آن
اوراق اجاره و هر آنچه که باید در مورد آن بدانید
مجله اینترنتی تحلیلک
