غزل ۱۹۶ حافظ (آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند) به همراه شرح
شرح غزل ۱۹۶ حافظ / آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند
آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند
آیا بود که گوشه چشمی به ما کنند
دردم نهفته به ز طبیبان مدعی
باشد که از خزانه غیبم دوا کنند
معشوق چون نقاب ز رخ در نمی کشد
هر کس حکایتی به تصور چرا کنند
چون حسن عاقبت نه به رندی و زاهدیست
آن به که کار خود به عنایت رها کنند
بی معرفت مباش که در من یزید عشق
اهل نظر معامله با آشنا کنند
حالی درون پرده بسی فتنه می رود
تا آن زمان که پرده بر افتد چه ها کنند
گر سنگ از این حدیث بنالد عجب مدار
صاحب دلان حکایت دل خوش ادا کنند
می خور که صد گناه ز اغیار در حجاب
بهتر ز طاعتی که به روی و ریا کنند
پیراهنی که آید از او بوی یوسفم
ترسم برادران غیورش قبا کنند
بگذر به کوی میکده تا زمره حضور
اوقات خود ز بهر تو صرف دعا کنند
پنهان ز حاسدان به خودم خوان که منعمان
خیر نهان برای رضای خدا کنند
حافظ دوام وصل میسر نمی شود
شاهان کم التفات به حال گدا کنند
بیشتر بخوانید: زندگینامه حافظ شیرازی شاعر و حکیم قرن هشتم
شرح غزل ۱۹۶ حافظ (شرح غزل آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند)
آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند
آیا بود که گوشه چشمی به ما کنند
کسانی که خاک را با نگاه خود به کیمیا مبدل می کنند آیا می شود که عنایت و توجهی هم به ما کنند؟
گفته اند که حافظ این غزل را در پاسخ غزلی با مطلع زیر از شاه نعمت الله ولی صوفی معاصر خود سروده است:
ما خاک راه را به نظر کیمیا کنیم
صد درد را به گوشه چشمی دوا کنیم
دردم نهفته به ز طبیبان مدعی
باشد که از خزانه غیبم دوا کنند
همان بهتر که درد خود را از طبیبان مدعی و لاف زن پنهان کنم. امید است که روزی فرا رسد و از خزانه غیب الهی دوایی برای درمان دردم برسد.
معشوق چون نقاب ز رخ در نمی کشد
هر کس حکایتی به تصور چرا کنند
وقتی معشوق حقیقی پنهان است و جمال خود را آشکار نمی کند چرا هر کس از روی گمان از او تصویری می سازد و سخن می گوید؟
چون حسن عاقبت نه به رندی و زاهدیست
آن به که کار خود به عنایت رها کنند
حال که رستگاری و عاقبت به خیری به رندی و زاهدی وابسته نیست پس بهتر آن است که کار خود را به عنایت و لطف خدا واگذار و به او توکل کنیم.
بی معرفت مباش که در من یزید عشق
اهل نظر معامله با آشنا کنند
بدون شناخت و آگاهی نباش زیرا در معامله عشق، عارفان و صاحب نظران تنها با آشنای وادی عشق داد و ستد می کنند.
من یزید: چه کسی می افزاید؟
بیشتر بخوانید: حافظ انسان شناس بزرگ؛ نوشته ای از دکتر دینانی
حالی درون پرده بسی فتنه می رود
تا آن زمان که پرده بر افتد چه ها کنند
اکنون این مدعیان دروغین در پشت پرده فتنه و آشوب می کنند، زمانی که پرده بیفتد و کنار رود و فتنه ها آشکار گردد، چه خواهند کرد!
گر سنگ از این حدیث بنالد عجب مدار
صاحب دلان حکایت دل خوش ادا کنند
از این سخن من اگر سنگ بنالد تعجب نکن زیرا که صاحب دلان و اهل معرفت حکایت عشق را خوب و زیبا بیان می کنند.
می خور که صد گناه ز اغیار در حجاب
بهتر ز طاعتی که به روی و ریا کنند
باده بنوش زیرا صد گناه و خطایی که پنهان از بیگانگان انجام شود بهتر از طاعت و عبادتی است که از روی تظاهر و تزویر انجام شود.
اغیار: نامحرمان، بیگانگان
شرح غزل ۱۹۶ حافظ (شرح غزل آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند)
پیراهنی که آید از او بوی یوسفم
ترسم برادران غیورش قبا کنند
می ترسم پیراهنی را که از آن بوی یوسف به من می رسد، به وسیله برادران حسودش پاره شود.
بگذر به کوی میکده تا زمره حضور
اوقات خود ز بهر تو صرف دعا کنند
از کوی میخانه گذر کن تا کسانی را که حاضرند و حضور قلب دارند، ببینی که تمام وقت خود را صرف دعا کردن در حق تو می کنند.
بیشتر بخوانید: بررسی رزق و روزی در اشعار حافظ شیرازی
پنهان ز حاسدان به خودم خوان که منعمان
خیر نهان برای رضای خدا کنند
دور از چشم حسودان مرا به سوی خود بخوان و دعوت کن زیرا بخشندگان برای رضای خدا پنهانی احسان و نیکی می کنند.
حافظ دوام وصل میسر نمی شود
شاهان کم التفات به حال گدا کنند
ای حافظ زمان وصل و دیدار معشوق دایمی نیست زیرا که شاهان کمتر به گدایان توجه و عنایت می کنند؛ یعنی اصلا عنایتی نمی کنند.
در این شرح غزل حافظ از کتاب های حافظ نامه و شاخ نبات حافظ نیز استفاده شده است.
حافظ نامه؛ که به مفاهیم کلیدی ابیات دشوار حافظ توسط بهاء الدین خرمشاهی پرداخته شده است.
شاخ نبات حافظ؛ شرح غزل حافظ است که توسط دکتر محمدرضا برزگر خالقی نوشته شده است.
مجله اینترنتی تحلیلک
