غزل ۲۸ حافظ (به جان خواجه و حق قدیم و عهد درست) به همراه شرح
شرح غزل ۲۸ حافظ / به جان خواجه و حق قدیم و عهد درست
به جان خواجه و حق قدیم و عهد درست
که مونس دم صبحم دعای دولت توست
سرشک من که ز طوفان نوح دست برد
ز لوح سینه نیارست نقش مهر تو شست
بکن معامله ای وین دل شکسته بخر
که با شکستگی ارزد به صد هزار درست
زبان مور به آصف دراز گشت و رواست
که خواجه خاتم جم یاوه کرد و بازنجست
دلا طمع مبر از لطف بی‌نهایت دوست
چو لاف عشق زدی سر بباز چابک و چست
به صدق کوش که خورشید زاید از نفست
که از دروغ سیه روی گشت صبح نخست
شدم ز دست تو شیدای کوه و دشت و هنوز
نمی‌کنی به ترحم نطاق سلسله سست
مرنج حافظ و از دلبران حفاظ مجوی
گناه باغ چه باشد چو این گیاه نرست
شرح غزل ۲۸ حافظ (شرح غزل به جان خواجه و حق قدیم و عهد درست)
به جان خواجه و حق قدیم و عهد درست
که مونس دم صبحم دعای دولت توست
سوگند به جان خواجه و حق دوستی دیرینه و عهد و میثاقی که هنوز پابرجاست، به هنگام سحر بخت و اقبال و سلطنت تو را دعا می کنم.
سرشک من که ز طوفان نوح دست برد
ز لوح سینه نیارست نقش مهر تو شست
اشک سیل آسای من که از طوفان نوح پیشی گرفته است، نتوانست نشان عشق تو را از دل من بشوید و محو کند؛ به عبارت دیگر سختی های راه عشق نتوانست مرا از عشق ورزیدن منصرف و دلسرد کند.
سرشک: اشک
دست بردن: کنایه از غلبه کردن و پیشی گرفتن
یارستن: توانستن
بکن معامله ای وین دل شکسته بخر
که با شکستگی ارزد به صد هزار درست
بیا و معامله کن و این دل شکسته و آزرده من را به دست آور؛ دلی که به صدهزار سکه تمام عیار و خالص می ارزد؛ به عبارت دیگر خواجه به ممدوح می گوید: گرچه دل های بی شماری در گرو محبت توست ولی دل شکسته من که جایگاه حق تعالی است، به همه آنها می ارزد.
بیت مناسب با مضمون این خبر است که از موسی (ع) نقل شده است که گفت: الهی این اطلبک. قال: عندالمنکسره قلوبهم
دکتر دینانی می گوید:
«مقصود حافظ این است که هیچ چیزی بالاتر و گران بهاتر از دل شکسته نیست. بعضی از بزرگان گفته اند: نیکویی و زیبایی هر چیزی در سلامت و درستی آن است، جز دل که عظمت و اهمیتش در شکستگی آن است. هر ظرفی بعد از شکسته شدن، دور ریخته می شود. این سخن در مورد هر موجودی در عام صادق است جز دل. تنها دل استثناست. دل بعد از شکسته شدن ارزشمندتر هم می شود.»
شرح غزل ۲۸ حافظ (شرح غزل به جان خواجه و حق قدیم و عهد درست)
زبان مور به آصف دراز گشت و رواست
که خواجه خاتم جم یاوه کرد و بازنجست
مور سلیمان را سرزنش کرد و حق هم همین بود زیرا که او انگشتری خود را گم کرد و برای یافتن آن کوشش ننمود.
دلا طمع مبر از لطف بی‌نهایت دوست
چو لاف عشق زدی سر بباز چابک و چست
ای دل از لطف و عنایت بی پایان محبوب قطع امید نکن و زمانی که ادعای عشق و عاشقی کردی، در این کار چست و چالاک باش و بی درنگ سر و جان را فدای عشق کن.
شرح غزل ۲۸ حافظ (شرح غزل به جان خواجه و حق قدیم و عهد درست)
به صدق کوش که خورشید زاید از نفست
که از دروغ سیه روی گشت صبح نخست
مانند صبح راستین در صدق و راستی کوشش کن تا از نفس گرم تو خورشید به وجود آید و سخنت روشن و هدایت کننده شود، همان گونه که از صبح صادق خورشید طلوع می کند، وگرنه مانند صبح کاذب رو سیاه و دروغین خواهی بود.
دکتر دینانی می گوید:
«راستی پیشه کن که اگر راستی پیشه کنی، خورشید زاید از نفست. خورشید مظهر کامل نور است. از اینجا معلوم می شود که از نظر حافظ راستگویی نور است. از هر نفس انسان راستگو یک خورشید خارج می شود و در مقابل از دروغ سیه روی گشت صبح نخست. خاصیت دروغ سیاه کردن است و صبح نخست، یعنی صبح ازل، با دروغ سیاه شده است. پس دروغ عالم را از ازل تا ابد تاریک می کند. در دروغ همه چیز تاریک و وارونه و اهریمنی است. در مقابل با صدق و راستگویی عالم را روشنایی فرا می گیرد و همه چیز در پرتو روشنایی حل می شود و رنج ها و گرفتاری ها برطرف می شود.»
شدم ز دست تو شیدای کوه و دشت و هنوز
نمی‌کنی به ترحم نطاق سلسله سست
از دست عشق تو مانند مجنون آواره کوه و بیابان شدم ولی تو هنوز بر من رحم نمی کنی که بند و زنجیر را سست نمایی.
شیدا: عاشق و دیوانه
نطاق: کمربند، در اینجا به معنای بند و حلقه
مرنج حافظ و از دلبران حفاظ مجوی
گناه باغ چه باشد چو این گیاه نرست
ای حافظ آزرده خاطر نشو و از زیبارویان دلستان وفاداری و مهربانی چشم مدار. وقتی گیاه وفاداری نمی روید باغ چه گناهی دارد؟ یعنی دلبران عالم پیمان شکن و جفاکار هستند و بذر وفاداری در وجود آن ها بی ثمر است.
فایل صوتی غزل ۲۸ حافظ / به جان خواجه و حق قدیم و عهد درست
دانلود فایل صوتی غزل به جان خواجه و حق قدیم و عهد درست
در این شرح غزل حافظ از کتاب های حافظ نامه، شاخ نبات حافظ و حافظ معنوی نیز استفاده شده است.
حافظ نامه؛ که به مفاهیم کلیدی ابیات دشوار حافظ توسط بهاء الدین خرمشاهی پرداخته شده است.
شاخ نبات حافظ؛ شرح غزل حافظ است که توسط دکتر محمدرضا برزگر خالقی نوشته شده است.
حافظ معنوی؛ غزلیات حافظ شیرازی به روایت دکتر دینانی است.
