همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک؛ در این مطلب با زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام در خدمتتان هستیم.
زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام
امام حسن علیه السلام دومین امام شیعه، بزرگترین فرزند امام علی علیه السّلام و حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها و سبط اکبر پیامبر بزرگوار اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌اله در نیمه ماه رمضان سال سوم هجرت در شهر مدینه دیده به جهان گشود.
پیامبر گرامی اسلام در گوش راستش اذان و در گوش چپ او اقامه گفتند و در هفتمین روز ولادتش گوسفندی را عقیقه نموده و یک ران آن را به قابله دادند. همچنین رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌اله دستور دادند موی سر نوزاد را در روز هفتم بتراشند و هم وزن آن نقره صدقه دهند و سپس بر سر نوزاد «خلوق» (نوعی عطر) مالیدند و به دنبال آن به عنوان مذمت از رسم و شیوه معمول آن زمان که خون بر سر نوزاد می‌مالیدند به اسماء که راوی حدیث است فرمود: «یا اسماء الدم فعل الجاهلیه؛ ای اسماء مالیدن خون بر سر نوزاد از کارهای زمان جاهلیت است!»
امام حسن علیه السلام شبیه‌ترین مردم به رسول خدا در خوی، رفتار و سیادت بودند. از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌اله نقل شده است که فرمود: ای حسن، تو از جهت آفرینش (صورت) و اخلاق (سیرت و رفتار) شبیه من هستی.
زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام
زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام
برشی از زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام؛ شخصیت امام حسن علیه السلام
دامنه شخصیت بی مانند ایشان آنقدر وسیع و گسترده است که آثار و نشانه‌های آن در تمام کتاب‌های حدیث، تراجم، سیره، تاریخ و مناقب فراوان به چشم می‌خورد. امام حسن علیه‌السّلام یکی از اصحاب کساء و آل عبا و از اهل بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله است؛ اهل بیتی که آیات فراوانی در شأن ایشان نازل شده است.
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در جریان مباهله، وی و برادرش امام حسین، حضرت علی و فاطمه علیهم‌السّلام را به فرمان خدا، همراه خویش برد، آیات تطهیر، ذوی القربی، اولی الامر و آیات فراوان دیگری در شأن ائمه اطهار و امام حسن مجتبی علیه‌السّلام نازل شده است.
مرحوم شیخ صدوق در کتاب امالی به سند خود از امام صادق علیه‌السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمود: حسن بن علی علیه‌السّلام عابدترین مردم زمان خود و زاهدترین آنها و برترین آنها بود و چنان بود که وقتی حج به جای می‌آورد، پیاده به حج می‌رفت و گاهی نیز پای برهنه راه می‌رفت و چنان بود که وقتی یاد مرگ می‌کرد، می‌گریست و چون یاد قبر می‌نمود می‌گریست، و چون از قیامت و بعث و نشور یاد می‌کرد، می‌گریست، و چون متذکر عبور و گذشت از صراط در قیامت می‌شد، می‌گریست و هر گاه به یاد توقف در پیشگاه خدای تعالی در محشر می‌افتاد، فریادی می‌زد و روی زمین می‌افتاد و چون به نماز می‌ایستاد بندهای بدنش می‌لرزید، و چون نام بهشت و جهنم نزد او برده می‌شد، مضطرب و نگران می‌شد و از خدای تعالی رسیدن به بهشت و دوری از جهنم را درخواست می‌کرد و هرگاه در وقت خواندن قرآن به جمله «یا ایها الذین آمنوا» می‌رسید می‌گفت: «لبیک اللهم لبیک» و پیوسته در هر حالی که کسی آن حضرت را می‌دید به ذکر خدا مشغول بود و از همه مردم راستگوتر و در نطق و بیان از همه کس فصیح تر بود.
برشی از زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام؛ شجاعت و شهامت امام حسن علیه السلام
از صفات بارز اولیاء خداوند این است که خدا در نظر آنان بزرگ و غیر او در نظرشان کوچک است. امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام درباره متقین می‌فرماید: «عظم الخالق فی انفسهم فصغر ما دونه فی اعینهم؛ خالق در جان آنان بزرگ است پس غیر او در چشمشان کوچک است.»
با آغاز خلافت امام علی علیه‌السّلام، کشمکش‌ها نیز آغاز شد. نخستین فتنه، جنگ جمل بود که به بهانه خونخواهی عثمان بر پا شد. شعله‌های جنگ زبانه می‌کشید. امیرمؤمنان علیه‌السّلام پسرش محمد بن حنفیّه را فراخواند و نیزه خود را به او داد و فرمود: برو، شتر عایشه را نحر کن.» محمد بن حنفیّه نیزه را گرفت و حمله کرد؛ ولی کسانی که به سختی اطراف شتر عایشه را گرفته بودند، حمله او را دفع کردند. او چندین بار حمله کرد؛ ولی نمی‌توانست خود را به شتر برساند. ناچار نزد پدر آمد و اظهار ناتوانی کرد. امام نیزه را پس گرفت و به حسن علیه‌السّلام داد. او نیزه را گرفت و به سوی شتر تاخت و پس از مدتی کوتاه، بازگشت؛ در حالی که از نوک نیزه‌اش خون می‌ریخت.
امام مجتبی هرگز در بیان حق و دفاع از حریم اسلام نرمش نشان نمی‌داد. وی علناً از اعمال ضد اسلامی معاویه انتقاد می‌کرد و سوابق زشت و ننگین معاویه و دودمان بنی‌امیه را بی پروا فاش می‌ساخت. مناظرات و احتجاج‌های مهیج و کوبنده حضرت مجتبی علیه‌السّلام با معاویه و مزدوران و طرفداران او نظیر عمرو عاص، عتبه بن ابی سفیان، ولید بن عقبه، مغیره بن شعبه و مروان حکم، شاهد این معنا است.
زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام
زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام
امام حسن مجتبی علیه السلام و قرآن
شیخ ابوالفتوح نقل کرده که حسن بن علی بن ابی‌طالب علیهماالسلام در ۷ سالگی، در مجلس رسول اللّه حاضر می‌شد. وحی را می‌شنید و آن را حفظ می‌کرد. آن گاه به خانه بر می‌گشت و برای مادرش باز می‌گفت. از این روی هر وقت علی علیه‌السلام به خانه بر می‌گشت متوجه می‌شد که همسرش فاطمه سلام‌الله‌علیها هم از آنچه نازل شده، مطلع است.
از امام حسن علیه‌السّلام است که فرمود:
«انّ هذا القرآن فیه مصابیح النّور و شفاء الصّدور فلیجل جال بضوءه و لیلجم الصّفه قلبه، فانّ التّفکیر حیاه القلب البصیر کما یمشی المستنیرفی الظلمات بالنّور؛ چراغ‌های نور و شفای سینه‌ها در این قرآن است. پس باید سالک، در نور آن راه بپیماید و با این ویژگی، دل خود را لگام زند؛ زیرا این‌اندیشیدن حیات دل بیناست، همان گونه که آدمی‌در تاریکی‌ها با نور روشنایی می‌گیرد.»
از امام حسن علیه‌السّلام نقل است که فرمودند: «من قرا القرآن کان له دعوه مجابه امّا معجّله و امّا مؤجّله؛ هرکس قرآن بخواند، یک دعای مستجاب دارد؛ دیر یا زود.»
همچنین فرموده‌اند: «من قرا ثلاث آیات من آخر سوره الحشر اذا اصبح فمات من یومه ذلک طبع بطابع الشّهداء و ان قرا اذا امسی فمات فی لیلته طبع بطابع الشهداء؛ هر کسی هنگام صبح سه آیه آخر سوره حشر را بخواند و در آن روز بمیرد، مُهر شهدا خواهد خورد و چون شب شود و بخواند و بمیرد، نیز ممهور به مهر شهدا می‌شود.»
زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام
امام حسن مجتبی علیه السلام در دوران خلافت امیرالمومنین علیه السلام
یکی از مسئولیت‌های مهم فرهنگی امام حسن مجتبی علیه‌السّلام در دوران خلافت امیرالمؤمنین امامت جمعه بود. هر گاه امام علی علیه‌السّلام کوفه را ترک می‌کرد و یا به دلیل عذری نمی‌توانست نماز جمعه را اقامه کند، این مهم را بر دوش فرزند بزرگترشان می‌گذاشتند.
مسعودی می‌نویسد: آنگاه که عذری مانند بیماری برای امیرمومنان پیش می‌آمد و نمی‌توانست برای اقامه نماز جمعه در مسجد کوفه حضور یابد، فرزند برومندش رابه این امر مهم می‌گمارد. امام حسن علیه‌السّلام در یکی از خطبه‌های نماز جمعه چنین فرمود: «همانا خداوند سبحان مبعوث نکرد پیامبری را مگر اینکه بعد از او جانشینی و یا گروه و یا خاندانی را تعیین کرد. پس قسم به آن کس که محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله را به پیامبری برگزید، هیچ کس در حق ما اهل بیت کوتاهی نخواهد کرد، مگر اینکه خداوند سبحان اعمال او را ناقص خواهد گذاشت و هیچ دولتی بر ضد ما حاکمیت پیدا نخواهد کرد، مگر آنکه عاقبت از آنِ ما خواهد شد و متجاوزان به حق ما پس از چند صباحی، سزای عمل خود را خواهند دید و به مکافات آن خواهند رسید.»
همچنین امام علی علیه‌السّلام در برخی از رویداد‌ها از امام حسن علیه‌السّلام می‌خواست که قضاوت کند.
زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام
حوادث دوران حکومت امام حسن مجتبی علیه السلام
امام حسن علیه‌السّلام پس از شهادت پدر گرامی شان، امیرمؤمنان علی بن ابی‌طالب علیه‌السّلام در کوفه، با درخواست و بیعت یاران آن حضرت و اهالی کوفه، خلافت را پذیرفت و راه و روش عدالت‌پرور پدرش را تداوم بخشید. لیکن با فتنه‌انگیزی‌های معاویه بن ابی سفیان و شرارت‌های سران سفاک سپاه او از یک سو و نفاق و خیانت برخی از سران سپاه امام و ایجاد چند دستگی در میان مردم و خستگی آنان از جنگ و خون‌ریزی، از سوی دیگر، آن حضرت را واداشت که برای حفظ اصل اسلام و در نظر گرفتن مصلحت مسلمانان، با معاویه صلح کند و حکومت را به طور موقت و مشروط به وی سپارد.
از آن پس، امام از کوفه به وطنش مدینه بازگشت و بقیه عمر شریف خود را در مدینه گذرانید. آن حضرت گر چه از حکومت کناره‌گیری کرده بود ولی با رفتار و کردار خود، امت اسلام را به جنایت‌های معاویه و عاملان او در سراسر مناطق اسلامی آگاه می‌کرد و روحیه رزم و جهاد را در نهاد آنان دوباره زنده می‌کرد.
وجود آن حضرت برای معاویه و عامل او در مدینه، بسیار گران می‌آمد و مانع تک تازی آنان می‌شد و دستگاه غاصب خلافت را با مشکلاتی مواجه می‌کرد. از جمله این که معاویه تصمیم گرفته بود که فرزند خود یزید را جانشین خویش کند و در این راه تلاش زیادی به عمل آورد؛ ولیکن در آغاز توفیق چندانی به دست نیاورد. چون این فکر شیطانی مخالف با صلح نامه امام حسن علیه‌السّلام بود و از سوی دیگر وجود شخصیت امام حسن علیه‌السّلام مانع تحقق هدف‌های معاویه بود.
بدین جهت در صدد از میان برداشتن این اسوه بزرگ عالم اسلام برآمد و در این راه از منافقان و کسانی که به خاطر وابستگی فامیلی با آن حضرت رابطه داشتند، سود جست. پس از شهادت امام علی علیه‌السّلام مردم برای بیعت به سوی امام حسن علیه‌السّلام شتافتند.
آن حضرت بر منبر رفت و به ایراد خطبه پرداخت. با پایان خطبه، عبدالله بن عباس مردم را به بیعت فرا خواند. امام حسن علیه‌السّلام بیعت عراقیان را با این شرط قبول کرد که با هرکسی که قصد جنگ داشت، بجنگند و با هرکسی که صلح کرد، صلح کنند. برخی که آماده جنگ با معاویه بودند، از این سخنرانی برداشت کردند که امام حسن قصد صلح دارد. آنان به سوی امام حسین علیه‌السّلام شتافتند؛ اما آن حضرت خود را مطیع برادر دانست. آنان سپس بازگشتند و با امام حسن بیعت کردند. بدین ترتیب مسلمانان در سرزمین‌های مختلف چون عراق، حجاز و ایران خلافت حسن بن علی علیه‌السّلام را به رسمیت شناختند. در این میان منطقه شام که به شدت تحت نفوذ معاویه و یارانش بود در شمار بیعت‌کنندگان قرار نداشت.
زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام
زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام
جنگ با معاویه
هنگامی که معاویه از شهادت امام علی علیه‌السّلام با خبر شد و فهمید که مردم با فرزند وی بیعت کرده‌اند، دو نفر را برای جاسوسی و تحریک مردم علیه امام حسن علیه‌السّلام به بصره و کوفه فرستاد. امام حسن علیه‌السّلام نامه‌ای به معاویه نوشت و خواست که تسلیم شود. وی در پاسخ به امام نوشت که اگر امام تسلیم شود، از اموال عراق هرچه بخواهد به او می‌دهد و بعد از مرگ معاویه هم خلافت به او می‌رسد.
بیعت مردم عراق و تایید ضمنی اهالی حجاز، یمن و فارس و پاسخ صریح امام به معاویه، راهی جز جنگ را برای معاویه، که در صدد تصاحب قدرت بود، باقی نگذاشت. از این رو، معاویه آماده پیکار شد و سپاهی ۶۰ هزار نفری برای حرکت به عراق آماده کرد اما در جبهه امام حسن علیه‌السّلام، روحیه «دنیاگرایی» چنان نظام لشکر را از هم پاشیده بود که آنان حتی آماده تسلیم یا قتل امام خود بودند.
یکی از حوادث اسف‌بار، که زمینه‌ساز تضعیف روحیه سپاهیان امام حسن مجتبی علیه‌السّلام شد، خیانت فرماندهان بود. معاویه در نامه‌ای به عبیدالله بن عباس، فرمانده سپاه عراق، چنین وانمود کرد که امام حسن علیه‌السّلام از معاویه طلب صلح کرده است و اگر عبیدالله همراهی با وی را بی‌درنگ بپذیرد، وی را ولایت و مال فراوان خواهد داد. عبیدالله نیز به گمان اینکه امام درخواست صلح کرده، در فکر سودجویی شخصی برآمد و به خواست معاویه تن داد و شبانه همراه با شماری، حدود دو سوم سپاه، به معاویه پیوست.
امام که در مبارزه با معاویه نه سپاهی دید و نه فرمانده سپاهی مجبور به قبول صلح شد. سرانجام معاویه دو نماینده برای پیشنهاد صلح نزد امام حسن علیه‌السّلام فرستاد. این نماینده‌ها با بیان اینکه باید از خون‌ریزی جلوگیری کرد، امام را به صلح دعوت کردند. آنان گفتند که خلافت پس از معاویه به امام می‌رسد. معاویه همراه آنان کاغذی سفید با مهر خود نزد امام فرستاد و از ایشان خواست که خود شروط صلح را بنویسد و امام علیه‌السّلام با در نظر گرفتن شرایط، در سال ۴۱ ه ق صلح را پذیرفتند صلحی که به تعبیر امام باقر علیه‌السّلام:
«برای امت، از آنچه خورشید بر آن می‌تابد، بهتر بود.»
و همان گونه که خود امام فرمود: «این صلح بسان صلح حدیبیّه است.» و به نقل بسیاری از مفسران قرآن کریم امام حسن علیه‌السّلام از این صلح به «فتح مبین» یاد می‌کند: «انّا فتحنا لک فتحاً مبیناً»
زندگینامه امام حسن مجتبی علیه السلام
شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام
امام چند بار توسط معاویه مسموم شد، اما در بار سوم یکی از همسران امام مجتبی علیه‌السّلام، جَعده دختر اشعث، با نیرنگ پدرش به ازدواج امام حسن مجتبی علیه‌السّلام درآمد که معاویه با وعده مالِ بسیار و ازدواج با یزید، جعده را تطمیع کرد تا شوهرش، امام حسن علیه‌السّلام را زهر دهد و او نیز چنین کرد و بر اثر آن امام به شهادت رسید. به گزارش طبرسی معاویه زهر را برای جعده فرستاده بود.
مشهور میان مورخان و علمای مسلمان این است که امام حسن مجتبی علیه‌السّلام در روز پنج شنبه ۲۸ صفر سال ۵۰ هجرت در سن ۴۸ سالگی به شهادت رسید.
مجله اینترنتی تحلیلک
