یکی از عوامل اجتناب مردم از سرمایه گذاری در بازار بورس، نوسانات شدید قیمت سهام شرکت ها و پرهیز از هیجانات شدید در این بازار است. از این رو سیاست گذاران بورسی در راستای کنترل نوسانات بازار از دو اهرم دامنه نوسان قیمت و حجم مبنا برای محدود کردن افت و خیزهای شدید قیمتی استفاده می کنند.
تاریخچه حجم مبنا
حجم مبنا از تاریخ ۱۳۸۲/۰۵/۲۹ و بعد از انتصاب آقای حسین عبده تبریزی به سمت دبیرکلی بورس به اجرا گذاشته شد. فرمول این اهرم در ابتدا به این گونه بود که شش ده هزارم تعداد سهام شرکت در یک روز باید مورد داد و ستد قرار می گرفت تا قیمت آن سهم بتواند مشمول تغییر مثبت یا منفی شود. این نسبت با یک تعدیل از تاریخ ۱۳۸۳/۰۱/۱۵ به هشت ده هزارم تعداد سهام شرکت تغییر یافت.
به عنوان مثال، اگر شرکتی دارای تعداد ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ سهم باشد، حجم مبنا برای آن شرکت برابر ۸۰۰,۰۰۰ سهم خواهد بود. این ضرب محاسبه از تاریخ ۱۳۸۶/۰۴/۰۲ با هدف کاهش حجم مبنا برای شرکت های بزرگ (شرکت های دارای سرمایه بیشتر از ۳۰۰۰ میلیارد ریال) از هشت ده هزارم به چهار ده هزارم کاهش یافت. همچنین از تاریخ ۱۳۸۶/۰۵/۲۱ حجم مبنای شرکت هایی که سرمایه آنها بین ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ میلیارد ریال بود بر مبنای پنج ده هزارم تعداد سهام آنها اعمال گردید.
آخرین تغییرات در محاسبه حجم مبنا
تا پیش از اسفند سال ۱۳۹۳ حجم مبنا برای هر سهم تقریبا عدد ثابتی بوده و هر سال یک بار توسط شرکت مدیریت فناوری بورس تهران محاسبه می‌شد.
اما در حال حاضر این عدد به صورت هفتگی محاسبه می‌شود و در ابتدای هر هفته داخل صفحه نماد هر سهم قرار می‌گیرد و این مصوبه از ابتدای اسفندماه ۱۳۹۳ در حال اجراست.
حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار برابر با ۰/۰۰۰۴ تعداد سهام شرکت است. حداکثر ارزش حجم مبنا می‌بایست ۱۰ میلیارد ریال و حداقل آن ۵۰۰ میلیون ریال باشد که تعداد آن براساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود.
برای درک بهتر از حجم مبنا و نحوه ی محاسبه آن باید تعریف مختصری از این اهرم و قیمت پایانی داشته باشیم.
تعریف حجم مبنا
حجم مبنا حداقل تعداد سهام یک شرکت است که باید در طول روز معامله شود تا قیمت آن سهم بتوانـد براساس سقف دامنه نوسان افزایش یا کاهش یابد.
قیمت پایانی
عبارت است از میانگین وزنی قیمت سهام شرکت با در نظر گرفتن حجم مبنا. لازم به ذکر است که قیمت پایانی هر روز مبنای نوسانات قیمت روز بعد معاملاتی قرار می‌گیرد. مثلا اگر قیمت پایانی روز چهارشنبه عدد ۱۰۰ ریال باشد، بازه مجاز نوسان قیمت در روز معاملاتی بعد (شنبه) ۵% مثبت (۱۰۵ ریال) و ۵% منفی آن (۹۵ریال) می‌باشد.
برای درک بهتر موضوع به مثال زیر توجه کنید:
مثال: فرض کنید بازه مجاز معاملات سهام یک شرکت در روز شنبه از ۹۵۰ ریال تا ۱۰۵۰ ریال بوده و حجم مبنای آن ۴۰۰۰ سهم باشد.
اگر حجم معاملات سهام کمتر از حجم مبنا باشد: فرضا ۱۶۰۰ برگه سهم با میانگین وزنی قیمت ۱۰۳۰ ریال معامله شده باشد، قیمت پایانی عبارت است از:
قیمت پایانی روز قبل + [حجم مبنا / (تعداد سهام معامله شده * (قیمت پایانی روز قبل – میانگین وزنی قیمت معامله شده))] = قیمت پایانی
با توجه به داده های زیر:
میانگین وزنی قیمت معامله شده (۱۰۳۰ ریال)
قیمت پایانی روز قبل (۱۰۰۰ ریال)
تعداد معامله شده (۱۶۰۰ برگه سهم)
حجم مبنا (۴۰۰۰ سهم)
قیمت پایانی برابر با ۱۰۱۲ ریال خواهد بود.
اگر حجم معاملات سهام بیشتر از حجم مبنا باشد: قیمت پایانی برابر است با میانگین وزنی قیمت‌های معامله شده.
ساده ترین روش برای محاسبه حجم مبنا
ابتدا تعداد سهام شرکت را در عدد ۴ ضرب و بر عدد ۱۰۰۰۰ تقسیم می‌کنیم، عدد بدست آمده حجم مبنای ما خواهد بود.
اما لازم است یک تبصره را در آن رعایت کنیم.
عدد بدست آمده را در قیمت پایانی سهم در روز چهارشنبه ضرب می‌کنیم:
- اگر عدد بدست آمده در آخرین روز کاری هفته (معمولا چهارشنبه) عددی بین ۵۰۰ میلیون ریال و ۱۰ میلیارد ریال بود: حجم مبنای ما برای روز شنبه همان عدد بدست آمده در بالا خواهد بود.
- اگر عدد بدست آمده کمتر از ۵۰۰ میلیون ریال بود حجم مبنای ما برای روز شنبه برابر خواهد بود با ۵۰۰ میلیون ریال تقسیم بر قیمت پایانی روز چهارشنبه.
- اگر عدد بدست آمده بیشتر از ۱۰ میلیارد ریال بود حجم مبنای ما برای روز شنبه برابر خواهد بود با ۱۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی روز چهارشنبه.
راحت ترین راه برای پیدا کردن حجم مبنا و قیمت پایانی یک سهم!
برای پی بردن به قیمت پایانی و حجم مبنای یک سهم کافی است با مراجعه به سایت مدیریت و فناوری بورس تهران در قسمت جست و جو نماد مورد نظر خود را پیدا کرده و به صفحه آن نماد برویم. برای مثال در تصویر زیر حجم مبنا و قیمت پایانی نماد خودرو را مشاهده می کنید.
چرا حجم مبنای برخی شرکت ها ۱ است؟
در معاملات شرکت های پذیرفته شده در فرابورس حجم مبنا اعمال نمی شود و حجم مبنای این شرکت ها ۱ می باشد یعنی سهم به هر قیمتی معامله شود تا آن قیمت نوسان می کند و ارتباطی با حجم معاملات ندارد البته برای قیمت پایانی همان میانگین وزنی در نظر گرفته می شود.
همچنین حجم مبنای سهام ها در روز بازگشایی نماد (پس از مجمع، افزایش سرمایه، تقسیم سود نقدی، عرضه اولیه و …) ۱ می باشد تا همان طور که دامنه نوسان در چنین روزی وجود ندارد، قیمت سهام بر اساس عرضه و تقاضا مشخص شود.
حجم مبنا شرکت ها پس از افزایش سرمایه
شرکت های سازمان بورس ممکن است تحت فرآیند افزایش سرمایه قرار بگیرند و از همین رو تعداد سهام کل شرکت دستخوش تغییراتی شود و تعداد سهام شرکت ها بسته به شرایط افزایش سرمایه کم یا زیاد شود.
به همین خاطر حجم مبنای تمام شرکت های بورسی پس از افزایش سرمایه تغییر خواهد کرد و حجم مبنای جدید برای آنها محاسبه خواهد شد.
نکات حجم مبنا
صف های خرید و فروش از مواردی هستند که احتمال پر نشدن حجم مبنا در آنها بیشتر است زیرا خریداران یا فروشندگان با دیدن صف ها تمایل دارند که در قیمت های پایین تر خرید کنند یا در قیمت های بالاتر بفروشند بنابراین صبر می کنند و حجم معاملات پایین می آید.
برای مثال در تصویر زیر که صف خرید می باشد و در تمام طول روز قیمت در بالاترین حد مجاز خود معامله شده باز هم قیمت پایانی کمتر از قیمت آخرین معامله می باشد و به +۵% نرسیده است. زیرا حجم معاملات از حجم مبنای سهم کمتر می باشد.
در شرکت های بزرگ تر چون حجم مبنا نیز بزرگ تر است ممکن است گاهی اوقات حجم مبنا پر نشود که البته سازمان بورس مدتی حجم مبنای شرکت های بزرگ را کاهش داده بود اما در کل شرکت های بزرگ نوسانات کمتری دارند و حرکت آنها کندتر است.
در بازار های مالی جهانی چیزی به اسم حجم مبنا وجود ندارد و این عامل محدود کننده همانند دامنه نوسان صرفا مختص به بازار ایران می باشد.
برای افرادی که استراتژی معاملاتی نوسان گیری برای معاملات خود دارند حجم مبنا می تواند یک مزاحم باشد که بازدهی و سرعت حرکت قیمت را کاهش دهد از این رو برای این افراد بیشتر در شرکت های فرابورس و یا شرکت های کوچک تر که حجم مبنای کمتری دارند فعالیت می کنند.
مجله اینترنتی تحلیلک
بسیار عالی بود