«زندگینامه ابوعلی سینا حکیم و فیلسوف مشهور ایران و جهان»
حسین بن عبدالله بن علی بن سینا، معروف به ابوعلی سینا، ابن سینا و ملقب به شیخ الرئیس، فیلسوف، پزشک، نویسنده و از بزرگترین دانشمندان مسلمان ایرانی قرن چهارم و پنجم قمری است که از شهرتی جهانی برخوردار است و بسیاری از آثار او به ویژه در زمینه پزشکی برای قرن‌های متوالی در دانشگاه‌های اروپایی تدریس می شود.
ابن سینا بدون تردید مشهورترین دانشمند مسلمان ایرانی بوده که توانست در بیشتر علوم مربوط به دوران خود مانند طب، زیست شناسی، منطق و فلسفه تحول ایجاد کند و نام خود را در تاریخچه بسیاری از علوم به ثبت برساند.
این حکیم بزرگ موثرترین چهره در علم و فلسفه جهان اسلامی به شمار می رود و از آغاز کودکی استعداد و شایستگی عجیبی در فراگرفتن علوم مختلف داشت.
شهرت این دانشمند بزرگ محدود به ایران و علوم خاصی همانند فلسفه و منطق نیست، بلکه وی در همه علوم و به ویژه پزشکی مهارت شگرف و خیره‌کننده‌ای داشت و از همین رو، افتخار تمام ایرانیان و جهانیان محسوب می شود.
با ما باشید؛ زندگینامه ابوعلی سینا حکیم و فیلسوف مشهور ایران و جهان
زندگینامه ابوعلی سینا
ابوعلی سینا که نام کامل او حسین بن عبدالله بن علی بن سینا و ملقب به شیخ الرئیس است، در ماه صفر ۳۷۰ ق/۹۸۰م (۱ شهریور ۳۵۹) در بخارا زاده شد.
پدر ابوعلی سینا عبدالله اهل بلخ بود و در زمان سلطنت «نوح دوم» که از پادشاهان سامانی به شمار می‌رفت، از بلخ به بخارا آمد و کارمند دارایی روستای خرمثین در بخارا شد. او از روستای افشنه که در نزدیکی خرمثین قرار داشت، با دختری به نام ستاره ازدواج کرد و نام اولین فرزندش را حسین گذاشت که همان ابوعلی سینا است و پنج سال پس از او، برادر کوچک‌ترش به نام محمود به دنیا آمد.
بیشتر بخوانید: رساله عشق شیخ الرئیس ابو علی سینا (مقدمه)
ابوعلی سینا از همان آغاز کودکی استعداد عجیب و ویژه‌‌ای در فراگرفتن علوم مختلف داشت و از آنجا که پدرش عبدالله برای تعلیم و تربیت او سخت تلاش میکرد و خانه او محل ملاقات دانشمندان مختلف بود، ابن سینا تا ۱۰ سالگی تمام قرآن و صرف و نحو را آموخت و پس از آن به یادگیری منطق و ریاضیات مشغول شد. ابن سینا حافظه و هوشی شگفت انگیز و خارق العاده داشت، تا جایی که در سن ۱۴ سالگی از معلم خود پیشی گرفت؛ به همین خاطر همه مجذوب هوش او می شدند.
پدرش از کودکی برای تعلیم و تربیت او تلاش بسیاری میکرد. او علم فقه را نزد استاد اسماعیل زاهد آموخت. پس از آن پدرش او را برای فراگیری علم منطق و هندسه نزد استاد ابوعبدالله ناتلی فرستاد.
کتاب های اصول اقلیدس، مقدمه پورفیری و المجسطی نوشته بطلمیوس از آثاری هستند که ابن سینا در کودکی و زیر نظر اساتید مختلف مطالعه کرد. ابن سینا پس از ۴۰ بار مطالعه علم متافیزیک ارسطو با عنوان کتاب مابعدالطبیعه نتوانست مفهوم آن را درک کند و ابهامات زیادی برایش به وجود آمد که به کمک کتاب اغراض مابعدالطبیعه فارابی توانست آن را بفهمد و به حقیقت آن پی ببرد.
ابن سینا با مطالعه نوشته های پزشکان پیشین و در کوتاه ترین زمان توانست علم طب را نیز بیاموزد و در جوانی موفق شد بیماری امیر سامانی را درمان کند که به عنوان پاداش به او اجازه داده شد از کتابخانه مخصوص شاهزادگان سامانی استفاده کند و این امر باعث شد او بتواند بیشتر از قبل بر علم خود بیافزاید.
ابو علی سینا با مطالعه و هوش زیادی که داشت هنگامی که به سن ۱۸ سالگی رسید توانست بر بسیاری از علوم زمان خود تسلط کامل پیدا کند، دیگر احتیاج به فراگیری هیچ علمی نداشت؛ زیرا در همه علوم زمان خود استاد بود و تنها برای درک آموخته های خود تلاش میکرد. او پیشرفت های بعدی خود را مدیون استدلال های شخصی خودش بود.
سفرهای ابن سینا
ابوعلی سینا زمانی که ۲۲ سال داشت، پدر خود را از دست داد. او پس از مرگ پدرش، با دشواری های زیادی رو به رو شد و زندگی پر فراز و نشیبی را تجربه کرد. ابن سینا بیشتر عمر خود را در مسافرت‌های طولانی از شهری به شهر دیگر گذراند و حوادث زیادی همانند سرگردانی در کویر و گم شدن در بیابان را تجربه کرد.
یکی از آرزوهای ابوعلی سینا ملاقات با قابوس بن وشمگیر (حامی نام‌دار علم و ادب) در جرجان بود. به همین خاطر در سال ۴۰۲ هجری گرگانج را به مقصد جرجان برای دیدار با او ترک کرد. اما زمانی که به جرجان رسید، او از دنیا رفته بود و همین مسئله چندین سال ابن سینا را گوشه‌گیر کرد، تا اینکه در سال ۴۰۵ هجری قمری عازم ری شد و مدتی در دستگاه حکومتی آل بویه به حاکم آن زمان، مجدالدوله رستم خدمت کرد.
او چند سالی از عمر خود را در یک روستای دور افتاده زندگی کرد و یک مدت هم به‌سمت وزارت سلطان دست یافت و در دربار زندگی کرد؛ اما متهم به خیانت در وزارت شد و حبس در زندان حکومت را هم گذراند. سپس مخفیانه از زندان فرار کرد و به سمت اصفهان رفت.
ابو علی سینا در سال ۴۰۵ به قزوین رفت و سپس وارد همدان شد. او چندی بعد تصمیم به مهاجرت به اصفهان گرفت و مدتی نیز در این شهر زیبا زندگی کرد ولی پس از اینکه دچار بیماری شد دوباره به همدان برگشت. ابن سینا هنگام ورود به اصفهان با احترام زیاد علاءالدوله حاکم وقت مواجه شد بنابراین در اصفهان سکونت گزید و حدود ۱۵ سال از عمر خود را در خدمت علاءالدوله گذراند و در بیشتر سفرها با او همراه بود.
همسر ابوعلی سینا
در منابع تاریخی به طور قطعی از ازدواج ابوعلی سینا سخن گفته نشده است ولی به گفته برخی او با کنیز فراری خلیفه بغداد که یاسمین نام داشت ازدواج کرد که البته مدت زیادی نگذشت که خلیفه بغداد یاسمین را پیدا کرد و او مجبور به جدایی از ابوعلی سینا شد.
شاگردان ابن سینا
ابن سینا در دوران زندگی خود علاوه بر آموختن علوم مختلف و تالیف آثار مهم و ارزشمند، شاگردان زیادی را نیز تربیت کرده است که هر کدام دانشمندان و نام آوران بزرگی در دوران خود شدند. از جمله این شاگردان می توان به افراد زیر اشاره کرد:
- ابوعبید جوزجانی
- ابوالحسن بهمنیار
- ابو منصور طاهر اصفهانی
- ابوعبدالله محمد بن احمد المعصومی
درگذشت ابوعلی سینا
ابو علی سینا در طول مدتی که در اصفهان زندگی میکرد مورد توجه علاءالدوله قرار داشت و زندگی آرامی را گذراند تا اینکه اصفهان مورد حمله مسعود غزنوی قرار گرفت. در این حمله برخی از آثار مهم این دانشمند بزرگ از بین رفت. این اتفاق ضربه بزرگی به او وارد کرد. پس از این اتفاق ابو علی سینا که درگیر بیماری قولنج نیز شده بود، تصمیم گرفت به همدان برود و آنجا زندگی کند.
سرانجام ابن سینا در دوم تیر ماه سال ۴۱۶ هجری شمسی، در ۵۷ سالگی از دنیا رفت و در شهر همدان به خاک سپرده شد.
در برخی منابع گفته شده است که همین بیماری قولنج علت مرگ ابو علی سینا بوده است ولی علت مرگ او به طور قطعی ذکر نشده است. آرامگاه او در میدان بوعلی سینا در مرکز شهر همدان واقع شده‌است. این اثر در سال ۱۳۷۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
یکم شهریور ماه هر سال همزمان با زادروز ابوعلی سینا ملقب به پدر علم پزشکی و امیر پزشکان، به پاس خدمات و تألیفات وی به علوم پزشکی و فعالیت های گسترده او در این رشته و تجلیل از پزشکان، روز پزشک نام گذاری شده است.
آثار ابن سینا
نوشته های ابوعلی سینا
مصنفات
- کتاب المجموع در یک جلد
- کتاب الحاصل و المحصول در بیست جلد
- کتاب البرّ و الاثم در دو جلد
- کتاب شفا (کتاب الشفاء) در هجده جلد
- کتاب القانون فی الطب در هجده جلد
- کتاب الارصاد الکلیه در یک جلد
- کتاب الانصاف در بیست جلد
- کتاب النجاه در سه جلد
- کتاب الهدایه در یک جلد
- کتاب الاشارات در یک جلد
- کتاب المختصر الاوسط در یک جلد
- کتاب العلائی در یک جلد
- کتاب القولنج در یک جلد
- کتاب لسان العرب فی اللغه در ده جلد
- کتاب الادویه القلبیه در یک جلد
- کتاب الموجز در یک جلد
- کتاب بعض الحکمه المشرقیه در یک جلد
- کتاب بیان ذوات الجهه در یک جلد
- کتاب المعاد در یک جلد
- کتاب المبدأ و المعاد در یک جلد.
- عیون الحکمه و الانصاف و الانتصاف
- الاشارات و التنبیهات
رساله های ابن سینا
- رساله القضاء و القدر
- رساله فی الآله الرصدیه
- رساله عرض قاطیغوریاس
- رساله المنطق بالشعر
- قصائد فی العظه و الحکمه
- رساله فی نعوت المواضع الجدلیه
- رساله فی اختصار اقلیدس
- رساله فی مختصر النبض به زبان فارسی
- رساله فی الحدود
- رساله فی الاجرام السماویه
- کتاب الاشاره فی علم المنطق
- کتاب اقسام الحکمه
- کتاب النهایه
- کتاب عهد کتبه لنفسه
- کتاب حیّ بن یقطان
- کتاب فی انّ ابعاد الجسم ذاتیه له
- کتاب خطب
- کتاب عیون الحکمه
- کتاب فی انّه لا یجوز ان یکون شیء واحد جوهریا و عرضیا
- کتاب انّ علم زید غیر علم عمرو
- رسائل اخوانیه و سلطانیه و مسائل جرت بینه و بین بعض العلماء.
آثار ابن سینا در فلسفه
- کتاب شفا
- نجات
- الاشارات و التنبیهات
- حی بن یقظان
آثار ابن سینا در ریاضیات
- زاویه
- اقلیدس
- الارتماطیقی
- علم هیئت
- المجسطی
- جامع البدایع
آثار ابن سینا در علوم طبیعی
- ابطال احکام النجوم
- الاجرام العلویه واسباب البرق والرعد
- فضا
- النبات والحیوان
آثار ابن سینا در پزشکی
- قانون
قانون یک دائرهالمعارف پزشکی است که در آن تمام مبانی طب سنتی مانند: کالبد شناسی، نشانه‌شناسی، داروشناسی، داروسازی، نسخه‌نویسی مورد بحث قرار گرفته است.
کتاب قانون در ۱۳۶۰ توسط شرفکندی از زبان عربی به زبان فارسی امروزی ترجمه شد و تا کنون چندین بار تجدید چاپ شده است. این کتاب در دانشگاه های اروپایی و آمریکایی تا دو سده پیش مورد استفاده پزشکان بوده و به بیشتر زبانهای دنیا ترجمه شده است، قانون بعد از انجیل بیشترین چاپ را داشته است.
- الادویه القلبیه
- دفع المضار الکلیه عن الابدان الانسانیه
- قولنج
- سیاسه البدن وفضائل الشراب
- تشریح الاعضا
- الفصد
- الاغذیه والادویه
آثار ابن سینا در علوم غریبه
ابن سینا از جمله فلاسفه ای است که به علوم غریبه پرداخته است. او رساله ای دربارهٔ حروف مقطعه در قرآن دارد و برای هر یک از حروف معنایی قابل است. همچنین او رساله‌ای به فارسی به نام کنوزالمعزمین نگاشته‌است که شامل شرح نیرنجات، طلسمات، رُقیه و تسخیر کواکب است.
آثار ابن سینا در موسیقی
مقالهٔ اصلی: ابن سینا و دانش موسیقی
ابن سینا نظریه پردازی دارای دیدگاه های موسیقایی است. او مرد دانش و نه کنش در موسیقی بود. ولی آنچنان از همین دانش نظری سخن می‌راند که گویی در کنش نیز چیره‌دست است.
گمان می‌شود ابن سینا و فارابی از بنیانگذاران نخستین پایه های هارمونی در موسیقی بوده‌اند. آثار موسیقایی ابن سینا روی هم رفته پنج اثر مهم اوست که در بخش‌هایی از آنها به موسیقی پرداخته شده است.
- شفا که نام بخش موسیقی آن “جوامع علم الموسیقی” است.
- المدخل الی صناعه الموسیقی (در دسترس نیست)
- لواحق (در دسترس نیست)
- دانشنامه علایی
- نجات
- اقسام العلوم
اشعار ابن سینا
ابن سینا در شعر نیز دستی داشته و اشعار زیادی به زبان عربی سروده است و حتی منظومه هایی مثل قصیده ارجوزه در مسایل علمی ساخته‌است.
اشعاری نیز به زبان فارسی از او روایت کرده‌اند که برخی از آنها به نام دیگران نیز آمده است و با توجه به اسلوب و معانی آنها باید در انتساب این اشعار به ابن سینا تردید روا داشت.
از شیوه نگارش کتاب های علمی و فلسفی ابن سینا و اشعار عربی او که مشهورترین آنها قصیدهٔ ”عینیه روحیه” است به خوبی می‌توان توانایی و چیرگی او در شاعری و سخنوری در ادبیات عرب را دریافت.
اشعار فارسی که به ابن سینا نسبت داده‌اند، روی هم رفته ۲۲ قطعه و رباعی در ۶۵ بیت می‌شود، ولی در درستی انتساب آنها به وی تردید کرده‌اند.
تألیفات ابن سینا
کتاب ها و رساله های فراوانی را به ابن سینا نسبت داده‌اند. یحیی مهدوی همهٔ آثار منسوب به شیخ‌الرئیس را با تفکیک آثار اصیل از آثار مشکوک برشمرده‌است.
در اینجا مهم‌ترین آثار ابن سینا را برای شما معرفی می کنیم.
۱) الشفاء
این کتاب مفصل‌ترین اثر فلسفی ابن سینا است که اکنون در اختیار داریم. الشفاء دائره المعارفی است در چهار قسم: منطق، ریاضی، طبیعی و الهی. سه قسم نخست، هریک مشتمل بر بخش‌های دیگری است.
بنابر گزارش جوزجانی، شیخ در همدان، فهرست عناوین اصلی مطالب شفا را در دو روز و بدون مراجعه به هیچ کتابی تهیه کرد و سپس به کار نگارش آن همت گماشت، تا اینکه جمیع طبیعیات و الهیات (جز کتاب حیوان و نبات) و بخشی از منطق را بنگاشت.
او سپس به همراه تنی چند از جمله شاگردش جوزجانی از همدان به اصفهان رفت و سپس به تکمیل کتاب شفا همت گماشت و منطق و ریاضیات را نوشت و سپس در مسیر سابون باقی مانده شفا یعنی کتاب نبات و حیوان و نیز نجات را تصنیف کرد.
۲) النجاه
این کتاب تلخیصی است از الشفاء که بنا بر سنت متداول تلخیص نویسی در آن دوران نوشته شده است. این کتاب نیز مشتمل بر چهار قسم منطق، ریاضی، طبیعی و الهی است.
۳) الاشارت و التنبیهات
این کتاب که در پایان حیات ابن سینا نگاشته شده است. پخته‌ترین و پربارترین کتاب او در زمینه فلسفه است و آخرین دیدگاه های وی را در بر می‌گیرد. این کتاب نیز چهار بخش دارد: منطق، طبیعیات، الهیات و عرفان که به جای ریاضیات قرار گرفته‌است.
۴) المبدأ و المعاد
ابن سینا در این کتاب در سه مقاله دربارهٔ واجب الوجود و صفات او، ترتیب و چگونگی فیض وجود از موجود نخستین تا آخرین (و پایین‌ترین) موجود و سرانجام خلود نفس، سعادت و شقاوت اخروی آن سخن می‌گوید و مباحث آن را ثمره دو علم مابعد الطبیعه و طبیعیات می‌داند.
۵) التعلیقات
این کتاب همان گونه که از نام آن پیداست، مشتمل بر تعلیقه های ابن سینا بر آثار فلسفی اسلاف یا آثار خود اوست و گاه پاسخ‌هایی است به پرسش‌هایی که از او پرسیده‌اند. در این کتاب دربارهٔ موضوعات منطقی، طبیعی، الهی (مابعدالطبیعی) و احیاناً ریاضی سخن گفته شده‌است و مباحث متفرقه دیگری نیز در آن یافت می‌شود.
۶) المباحثات
این کتاب نیز حاصل گفتگوهایی است مکتوب بین ابن سینا و برخی شاگردانش (به ویژه بهمنیار و ابو منصور بن زیله) که مانند التعلیقات، موضوعات متنوعی را در بر می‌گیرد.
۷) عیون الحکمه
این کتاب به طور فشرده و مختصر مباحث اصلی منطق، طبیعیات و الهیات را پیش می‌کشد.
مولف در این کتاب سعی در بیان مطالب متنوع به طور موجز کرده است که این موجب نگارش تعلیقات فراوان توسط دیگر نویسندگان برای رفع ابهامات موجود در عیون الحکمه شد. برای مثال مراجعه شود به کتاب شرح عیون الحکمه فخر رازی.
۸) دانش نامه علایی
ابن سینا دانش نامه را به درخواست و برای علاء الدوله کاکویه نوشته‌است. این کتاب ظاهراً نخستین کتاب فلسفی است که پس از تأسیس فلسفه اسلامی به زبان فارسی نوشته شده‌است. دانشنامه چهار بخش منطق، طبیعیات، ریاضیات و الهیات را دربردارد.
۹) الانصاف
کتابی است که به گفته ابن سینا نزدیک به ۲۸ هزار مسئله را در بر می گرفته است. دست نوشته آن در حمله مسعود غزنوی به اصفهان به تاراج رفت. ابن سینا می‌خواست آن را دوباره بنویسد، اما ظاهراً در این کار توفیقی نیافت. پاره هایی از این کتاب را عبدالرحمن بدوی یافته و در کتاب ارسطو عندالعرب گنجانیده است.
۱۰) القانون فی الطب
قانون، کتاب مشهور ابن سینا در زمینه پزشکی، مشتمل بر پنج بخش است. این کتاب بارها به لاتینی ترجمه شده و تا ظهور پزشکی نوین (در قرن هفدهم میلادی) مهم‌ترین منبع پزشکی در جهان بوده است.
۱۱) رساله فی اقسام العلوم العقلیه
ابن سینا در این رساله فلسفه را به نظری و عملی و هر یک از آن دو را به اقسامی تقسیم و به‌طور فشرده آنها را تعریف و به موضوعات، مسائل و فروع آنها اشاره می‌کند.
۱۲) الرساله الاضحویه فی امر المعاد
بوعلی این رساله را برای شخصی به نام ابوبکر بن محمد ملقب به الشیخ الامین نوشته است و در آن دربارهٔ حقیقت معاد، آراء گوناگون دربارهٔ آن، ابطال آراء باطل، حقیقت انسان (یعنی نفس) و بقای آن و ضرورت معاد و آخرت سخن گفته است.
ابن سینا در این رساله معاد جسمانی را ناممکن دانسته است و ظاهر آیات قرآن را که بر معاد جسمانی دلالت دارند، تأویل کرده است.
۱۳) رساله الحدود
در این رساله تعریف مفاهیم و اصطلاحات فلسفی را پیش کشیده است.
۱۴) رساله حی بن یقظان
این اثر، رساله ای است عرفانی از ابن سینا و ترجمه و شرحی فارسی بر آن یافت شده که به شاگردش جوزجانی نسبت داده‌اند.
۱۵) منطق المشرقیین
این کتاب بخش منطق از کتابی است که ابن سینا در مقدمهٔ آن می‌گوید آرزو داشته امهات علم راستین را که فقط کسانی می‌توانند آن را دریابند که بسیار اهل فکر و نظرند و از حدس صائب بهره مندند، در آن بگنجاند.
ابن سینا می گوید این کتاب را فقط برای کسانی که مانند خود او هستند، نوشته است و برای عموم اهل فلسفه، کتاب الشفاء را کافی و بلکه فراتر از نیازشان شمرده است.
بدین ترتیب معلوم می شود ابن سینا در این کتاب می خواسته مسلک و مکتب ویژه ای را عرضه کند غیر از آنچه در شفا عرضه کرده بود. اما متأسفانه جز بخش منطق، چیزی از آن به دست ما نرسیده‌است و همین مقدار نیز با منطق شفا تفاوت چندانی ندارد.
مجله اینترنتی تحلیلک
