همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک؛ در این مطلب می خواهیم اندکی با زندگینامه امام علی علیه السلام آشنا شویم.

زندگینامه امام علی علیه السلام

مولایمان علی علیه السلام جمعه ۱۳ رجب سال ۳۰ عام الفیل (۲۳ سال قبل از هجرت) در مکه و در خانه کعبه متولد شد. حضرت فاطمه بنت اسد مادر بزرگوارشان ۳ روز در شریف ترین مکان گیتی مهمان خداوند بودند تا اینکه علی علیه السلام متولد شدند. ولادت داخل کعبه را علمای شیعه و سنی به طور متواتر نقل می کنند.

ایشان نخستین فرزند خانواده هاشمی است که پدر و مادر او هر دو فرزند هاشم هستند. پدرش ابوطالب فرزند عبدالمطلب فرزند هاشم بن عبدمناف است و مادر او فاطمه دختر اسد فرزند هاشم بن عبدمناف است.

زندگینامه امام علی علیه السلام

کودکی امام علی علیه السلام

امام علی علیه السلام تا سه سالگی نزد پدر و مادرش به سر برد و از آنجا که خداوند می خواست ایشان به کمالات بیشتری نائل آید، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  وی را از بدو تولد تحت تربیت غیر مستقیم خود قرار داد. تا آنکه، خشکسالی عجیبی در مکه واقع شد. ابوطالب عموی پیامبر با وجود چند فرزند با هزینه سنگین زندگی روبرو شد.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با مشورت عموی خود عباس توافق کردند که هر یک از آنان فرزندی از ابوطالب را به نزد خود ببرند تا گشایشی در کار ابوطالب باشد. عباس، جعفر را و پیامبر، علی علیه السلام را به خانه خود بردند.

خود ایشان در این باره چنین می گویند: من بسان بچه ناقه ای که به دنبال مادر خود می رود در پی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم  می رفتم؛ هر روز یکی از فضایل اخلاقی خود را به من تعلیم می کرد و دستور می داد که از آن پیروی کنم.

زندگینامه امام علی علیه السلام

دوران بعثت

پس از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم (۱۳ سال پیش از هجرت)، علی علیه السلام نخستین مرد و خدیجه سلام الله علیها نخستین زنی بود که به پیامبر ایمان آوردند، علی علیه السلام که در آن هنگام ده سال داشت به همراه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به صورت پنهانی و در کوه‌های اطراف مکه نماز می‌گزاردند.

پس از آنکه پیامبر صلی الله علیه و آله دعوت به اسلام را در سال سوم بعثت علنی کرد، در واقعه دعوت از خویشاوندان نزدیک که به «انذار عشیره» یا «واقعه یوم الدار» معروف است، علی علیه السلام از وی حمایت کرد و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در پاسخ، او را برادر، وصی و جانشین خود خواند. در سال ششم پیش از هجرت، مسلمانان توسط مشرکان در شعب ابی‌طالب محاصره شدند و از خرید و فروش و رفت و آمد منع شدند.

در این دوران ابوطالب برای حفظ جان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بارها علی علیه السلام را در جای خواب او خواباند. مدتی پس از شکسته‌ شدن محاصره، ۳ سال پیش از هجرت، علی علیه السلام در ۱۹ سالگی، پدرش ابوطالب را از دست داد. پس از درگذشت ابوطالب، شرایط مسلمانان دشوارتر شد و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به فکر هجرت به مدینه افتاد.

در شب هجرت و با آگاهی از توطئه مشرکان برای کشتن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، علی علیه السلام در ۲۳ سالگی، در خوابگاه وی خوابید که به لیله المبیت مشهور است. امام علی چند روز بعد و پس از ادای دیون پیامبر به همراه گروهی که در میان‌شان حضرت فاطمه سلام الله علیها و فاطمه بنت اسد (مادر امام علی) نیز بودند، به مدینه رفت.

در سال دوم هجری، غزوه بدر میان مسلمانان و مشرکان در گرفت که طی آن، تعداد زیادی از لشکر دشمن از جمله چند نفر از سران قریش به دست علی علیه السلام کشته شدند. پس از غزوه بدر امام علی علیه السلام در ۲۵ سالگی با فاطمه سلام الله علیها ازدواج کرد، با وجود اینکه حضرت فاطمه خواستگاران دیگری نیز داشت، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خود خطبه عقد آنها را خواند.

زندگینامه امام علی علیه السلام

زندگینامه امام علی علیه السلام

در سال سوم هجری، مشرکان برای جبران شکست بدر، جنگ اُحُد را علیه مسلمانان به راه انداختند. امام علی علیه السلام از کسانی بود که نبرد را رها نکرد و از جان پیامبر دفاع کرد و گفته شده در این نبرد ۱۶ زخم برداشت. کلینی و طبری گفته‌اند که جمله لا سَیفَ اِلّا ذوالفَقار، لا فَتی اِلّا عَلیّ را جبرئیل در این نبرد در مدح حضرت علی گفته است. در همین سال فرزند ارشد او، امام حسن مجتبی علیه السلام به دنیا آمد. در سال چهارم هجری، زمانی که امام علی علیه السلام ۲۷ ساله بود، مادرش، فاطمه بنت اسد، درگذشت و امام حسین علیه السلام نیز در همین سال به دنیا آمد.

در سال پنجم هجری غزوه خندق رخ داد و با رشادت علی علیه السلام در کشتن عمرو بن عبدود به پایان رسید. حضرت زینب سومین فرزند امام علی و حضرت زهرا سلام الله علیهما در همین سال متولد شد. در سال ششم هجری پیمان‌نامه صلح حدیبیه میان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و قریش منعقد شد که کاتب آن، حضرت علی علیه السلام بود و ام کلثوم چهارمین فرزند امام علی در این سال دیده به جهان گشودند.

غزوه تبوک در سال نهم هجری درگرفت. پیامبر اکرم برای اولین بار امام علی را به جانشینی خود در مدینه و محافظت از خانواده خویش منصوب کرد و این نبرد، تنها غزوه‌ای است که حضرت علی در آن حضور نداشته است.

در سال دهم هجری، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم، علی علیه السلام را برای دعوت به اسلام به یمن فرستاد و در همین سال پیامبر به حج رفت. امام علی خود را از یمن به پیامبر رساند و در مکه به او ملحق شد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پس از حج در منطقه غدیر خم، علی علیه السلام  را جانشین و وصی خود قرار داد که به واقعه غدیر مشهور است. در این هنگام او ۳۳ سال داشت.

زندگینامه امام علی علیه السلام

رحلت خاتم النبیین

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در صفر سال ۱۱ هجری درگذشت. امام علی علیه السلام پس از رحلت پیامبر و در ۳۳ سالگی به امامت رسید. امام علی مشغول کفن و دفن پیامبر بود که گروهی در سقیفه، ابوبکر را برای خلافت برگزیدند. پس از خلافت ابوبکر، امام علی ابتدا از بیعت خودداری کرد ولی سرانجام با او بیعت کرد. شیعیان معتقدند این بیعت از روی اجبار بوده است.

به عقیده شیعه، یاران خلیفه برای گرفتن بیعت به خانه حضرت علی حمله کردند که طی آن حمله فاطمه سلام الله علیها بنت رسول الله آسیب دید و فرزندش سقط شد. در همین ایام، ابوبکر فدک را غصب کرد و علی علیه السلام به دادخواهی از فاطمه سلام الله علیها برخاست. فاطمه سلام الله علیها پس از واقعه حمله به خانه، در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی در سال یازدهم هجری به شهادت رسید.

زندگینامه امام علی علیه السلام

امام در زمان خلفا

در زمان خلافت ابوبکر که در حدود دو سال طول کشید، علی علیه السلام علی‌رغم تمام محظورات، دستگاه خلافت را تا آنجا که رهنمودهایش را می‌پذیرفتند، راهنمایی می‌کرد. بنا بر اعتقاد علمای اهل سنّت، ابوبکر در کارهای مهم با امام علی مشورت می‌کرد، به صلاح‌ دید او عمل می‌کرد و برای اینکه از مشورت او بهره‌مند باشد، به او اجازه نمی‌داد با سایر مسلمانان از مدینه خارج شود.

زندگینامه امام علی علیه السلام

خلافت عمر

ابوبکر در وصیت خود که توسط عثمان نوشته شد، مردم را به پیروی از عمر فراخواند و اعلام کرد: «من عمر بن خطّاب را به عنوان حاکم بر شما منصوب کردم. به او گوش فرا دهید و از او اطاعت کنید.»

امام علی علیه السلام در مقابل این اقدام سکوت کرد، اما سال‌ها بعد، این انتصاب را مذموم و ناحق دانست و این کار را چنین توصیف کرد:

«جای بسی شگفتی و حیرت است که ابوبکر در زمان حیاتش، فسخ بیعت مردم را درخواست می نمود (از آنجایی که می‌گفت مرا رها کنید که بهترینِ شما نیستم)، ولی بندهای خلافت را برای بعد از مرگش به سوی دیگری محکم می‌کرد. این دو نفر (ابوبکر و عمر)، پستان‌های شتر خلافت را به‌سختی دوشیدند! در صورتی که برجستگی من نسبت به آن اشخاص، به‌قدری است که من مانند رودی هستم که از آن، سیل خِرد جاری است و هیچ‌کس را یارای آن نیست که بتواند خود را به قله دانایی من برساند… و من شجاعانه در این مدت طولانی با شدت اندوه، صبر کردم.»

خلافت عمر ده سال طول کشید و امام علی همان‌طور که در زمان ابوبکر مسندی را بر عهده نگرفت، در زمان عمر نیز از پذیرش هرگونه مسئولیتی خودداری کرد؛ اما به‌عنوان یک مشاور در کنار عمر بود و بارها عمر را با راهنمایی‌های خود یاری کرد.

زندگینامه امام علی علیه السلام

خلافت عثمان

علی علیه السلام در عصر خلافت عثمان بر خلاف گذشته‌، کمتر در صحنه حضور می‌یافت و به‌ندرت به مشورت و همکاری در امور حکومت می‌پرداخت‌. از این‌ رو هیچ گزارشی در مآخذ تاریخی مبنی بر راهنمایی و ارائه نظر در امر فتوحات از سوی امام علی وجود ندارد. علت چنین رویکردی را باید در تفاوت شیوه خلافت عثمان با خلفای پیشین دانست‌.

عثمان با مخالفت آشکار با کتاب خدا و سنت پیامبر اکرم، تعطیلی حدود الهی‌، حیف و میل بیت‌المال و بخشش‌های بی‌حساب و کتاب به نزدیکان و خاندان اموی، واگذاری‌ مناصب و پست‌های مهم حکومتی به خاندان بنی‌امیه و بنی ابی‌معیط و سرانجام ضرب و شتم یاران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و تبعید آنان، از امام‌ علی‌ فاصله گرفت.

امام‌ به سبب صدور چنین اعمالی از عثمان که در تضاد آشکار با قرآن و سیره رسول خدا بود، به همکاری با عثمان به شیوه همکاری با خلفای پیشین حاضر نشد. با این همه‌، مآخذ تاریخی از حضور بعضی از یاران‌ امیر مؤمنان‌ همانند حذیفه بن یمان، سلمان فارسی و بنا بر قولی‌ براء بن عازب در فتوحات دوران خلافت عثمان خبر داده‌اند.

زندگینامه امام علی علیه السلام

حکومت امام علی علیه السلام

پس از کشته شدن عثمان در سال ۳۵ قمری، جمعی از اصحاب نزد امام علی آمدند و گفتند: ما سزاوارتر از تو به خلافت کسی را نمی‌شناسیم؛ علی علیه السلام ابتدا خلافت را نپذیرفت و گفت: من وزیر شما باشم بهتر است تا امیر شما باشم. آنان گفتند: جز بیعت با تو چیزی نمی‌پذیریم. علی علیه السلام گفت که بیعت او در خفا نیست و باید در مسجد باشد.

همه انصار جز چند نفر با امام علی علیه السلام بیعت کردند. حضرت علی پس از بیعت، عاملان خود را روانه نقاط مختلف اسلامی کرد، از جمله عثمان بن حنیف را به بصره، عماره بن شهاب را به کوفه، عبیدالله بن عباس را به یمن، قیس بن سعد بن عباده را به مصر و سهل بن حنیف را به شام فرستاد. سهل بن حنیف در راه شام به تبوک رسید و در آنجا گفتگویی میان او و گروهی از مردم در گرفت و او را بازگرداندند.

جنگ جمل نخستین جنگ امام علی علیه السلام بود که میان وی و ناکثین (نکث به معنی نقض و شکستن است و طلحه و زبیر و پیروانشان از آنجایی که در ابتدا با امام علی بیعت کرده و در نهایت پیمانشان را شکستند، آنها را ناکثین می‌نامند) در جمادی الاخر سال ۳۶ق رخ داد.

زندگینامه امام علی علیه السلام

جنگ صفین بین امام علی و قاسطین (معاویه و سپاهش) در صفر سال ۳۷ قمری در شام و در نزدیکی فرات در محلی به نام صفین رخ داد و پایان آن حکمیتی بود که در ماه رمضان سال ۳۸ق صورت گرفت.

ماجرای حکمیت در جنگ صفین، به اعتراض و مخالفت عملی برخی از یاران امام علی منجر شد که به او گفتند: «چرا در کار خدا حَکَم قرار دادی؟» این در حالی بود که امام از ابتدا مخالف این امر بود و خود آنها او را به تحکیم وادار کرده بودند. در هر حال، آنها امام را تکفیر و لعن کردند، این دسته که خوارج یا مارقین نامیده شدند، سرانجام دست به کشتن مردم گشودند.

عبدالله بن خباب را که پدرش صحابی رسول خدا بود، کشتند و شکم زن حامله او را پاره کردند، بدین طریق، امام ناچار به جنگ با آنان شد. وی قبل از جنگ عبدالله بن عباس را به گفتگو با آنان فرستاد ولی سودی نبخشید. سرانجام خودش به میان آنها رفت و با آنان گفتگو کرد. بسیاری از آنها پشیمان شدند و بسیاری نیز بر عقیده خویش باقی ماندند. سرانجام جنگ درگرفت و از خوارج، ۹ تن باقی ماندند و از یاران علی ۷ یا ۹ تن کشته شدند.

زندگینامه امام علی علیه السلام

زندگینامه امام علی علیه السلام

پرواز

امیرالمؤمنین، قسیم النار و الجنه، صاحب اللواء، صدّیق اکبر، ولی المؤمنین، شبیه هارون، نفس الرسول، أخو الرسول، زوج البتول، سیف اللّه المسلول در سحرگاه ۱۹ رمضان سال ۴۰ قمری در مسجد کوفه در حال سجده به دست شقی ترین اشقیا ابن ملجم مرادی ضربت شمشیر خورد و دو روز بعد در ۲۱ رمضان به شهادت رسید و مخفیانه دفن شد.

ضربت خوردن علی بن ابی‌طالب در شرایطی رخ داد که پس از جنگ نهروان، وی می‌کوشید مردم عراق را برای جنگ دوباره با معاویه بسیج کند، اما تنها تعداد اندکی حاضر به یاری او شدند. در این حال، معاویه با آگاهی از اوضاع عراق، به نواحی مختلف حکومت امام علی علیه السلام در جزیره العرب و عراق حمله کرد.

امیدواریم از مطالعه زندگینامه امام علی علیه السلام لذت برده باشید.

مجله اینترنتی تحلیلک