زندگینامه حضرت معصومه (س)
همراهان عزیز مجله اینترنتی تحلیلک؛ می خواهیم در این مطلب با زندگینامه حضرت معصومه سلام الله علیها بیشتر آشنا شویم.
حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها تنها بانویی هستند که بعد از حضرت زهرا سلام الله علیها از امامان برای ایشان زیارتنامه روایت شده است.
تاریخ ولادت و وفات حضرت معصومه
در منابع قدیمی شیعه، تاریخ ولادت و وفات حضرت معصومه بیان نشده است. به گفته رضا استادی، نخستین کتابی که در آن، تاریخی ذکر شده است، نورالآفاق نوشته جواد شاه‌عبدالعظیمی است که در سال ۱۳۴۴ق منتشر شد.[۱]
در این کتاب، تاریخ ولادت حضرت معصومه ۱ ذی‌القعده سال ۱۷۳ق و تاریخ وفات ایشان ۱۰ ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ق ذکر شده و از آن کتاب به دیگر کتابها راه یافته است. از این‌رو در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران روز اول ذی‌القعده به عنوان روز دختران نامگذاری شده است. برخی از علما مانند آیت‌الله مرعشی نجفی، آیت‌الله شبیری زنجانی، رضا استادی و ذبیح‌الله محلاتی با این نظر مخالفت کرده و تاریخ‌های ذکر شده در این کتاب را ساختگی دانسته‌اند.[۲]
القاب حضرت معصومه
معصومه و کریمه اهل بیت لقب‌های مشهور حضرت معصومه دختر امام کاظم علیه السلام هستند.
گفته‌اند «معصومه» از روایتی منتسب به امام رضا علیه السلام اخذ شده است. در این روایت که در زادالمعاد، نوشته محمدباقر مجلسی آمده است، امام رضا علیه السلام از او با نام معصومه یاد کرده است.[۳]
حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها را امروزه «کریمه اهل بیت» هم می‌خوانند. می‌گویند این لقب به خوابی مستند است که سید محمود مرعشی نجفی، پدر آیت‌الله مرعشی نجفی دیده و در آن یکی از ائمه علیهما السلام حضرت معصومه را کریمه اهل‌بیت خوانده است.[۴]
خاندان
حضرت فاطمه معصومه، دختر امام کاظم علیه السلام و خواهر امام رضا علیه السلام است. شیخ مفید در الارشاد در میان دختران امام کاظم علیه السلام از دو دختر به نام‌های فاطمهٔ کبرا و فاطمهٔ صغرا نام برده، اما مشخص نکرده کدام یک حضرت معصومه هستند.
ابن‌جوزی از علمای اهل سنت در قرن ششم قمری هم به چهار دختر به نام فاطمه در میان دختران امام کاظم اشاره کرده؛ اما او نیز از اینکه حضرت معصومه کدام‌یک بوده، سخن نگفته است. به‌گفته محمد بن جریر طبری صغیر، نویسنده دلائل‌الامامه مادر حضرت معصومه، نجمه خاتون نام دارد که مادر امام رضا علیه السلام نیز هست.[۵]
زندگینامه حضرت معصومه
ازدواج
به نوشته کتاب ریاحین الشریعه، دانسته نیست که حضرت معصومه ازدواج کرده است یا نه و فرزند داشته است یا خیر؛[۶]
با این همه مشهور است که حضرت معصومه هرگز ازدواج نکرده[۷] و دلایلی هم برای ازدواج نکردن وی ذکر شده است؛ از جمله گفته‌اند: او به جهت آن ازدواج نکرد که همتایی برایش پیدا نشد.[۸]
همچنین یعقوبی نوشته است: امام کاظم علیه السلام وصیت کرده بود که هیچ‌یک از دخترانش ازدواج نکنند؛[۹] اما به این سخن اشکال کرده‌اند که چنین سفارشی در وصیت‌نامه‌ای که کلینی در کافی از امام کاظم علیه السلام نقل کرده،[۱۰] نیامده است.[۱۱]
جایگاه حضرت معصومه نزد شیعیان
علمای شیعه جایگاه والایی برای فاطمه معصومه قائل‌اند و روایاتی در خصوص منزلت او و اهمیت زیارتش نقل می‌کنند. علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار به حدیثی از امام صادق علیه السلام پرداخته که طبق آن، شیعیان با شفاعت حضرت معصومه به بهشت وارد می‌شوند.[۱۲] در فرازی از زیارتنامه فاطمه معصومه هم از وی درخواست شفاعت شده است.
شوشتری در قاموس الرجال نوشته است: در میان فرزندان فراوان امام کاظم، پس از امام رضا کسی هم‌پای حضرت معصومه نیست. شیخ عباس قمی هم او را برترین دختران حضرت موسی بن جعفر دانسته است.
برپایه روایاتی که از امام صادق، امام کاظم و امام جواد نقل شده است، بهشت پاداش کسی است که فاطمه دختر امام کاظم را زیارت کند.[۱۳] البته در برخی روایات، پاداش بهشت برای کسی دانسته شده که او را با معرفت و شناخت زیارت کند.
هجرت حضرت معصومه از مدینه به ایران
برپایه کتاب تاریخ قم، حضرت معصومه در سال ۲۰۱ قمری برای دیدار برادرش امام رضا علیه السلام از مدینه راهی ایران شد که در آن زمان ولی‌عهد مأمون خلیفه عباسی بود و در خراسان سکونت داشت؛ اما در میان راه بیمار شد و درگذشت.[۱۴]
درخصوص علت رفتن حضرت معصومه به قم دو گزارش وجود دارد: طبق گزارش نخست، ایشان در ساوه بیمار شد و از همراهانش خواست او را به قم ببرند. بنابر گزارش دوم که نویسنده تاریخ قم آن را درست‌تر دانسته، خود قمی‌ها از او خواستند به قم برود.
حضرت معصومه در قم در خانه شخصی به نام موسی بن خزرج اشعری ساکن شد و پس از ۱۷ روز درگذشت. ایشان را در قبرستانی به نام بابلان (حرم کنونی) دفن کردند.[۱۵]
به گفته نویسنده کتاب ریاحین الشریعه، اطلاعات چندانی درباره زندگی حضرت معصومه در دست نیست؛ از جمله تاریخ دقیق تولد و وفات، میزان عمر، اینکه چه زمانی از مدینه حرکت کرده اند و آیا پیش از شهادت امام رضا علیه السلام فوت کرده اند یا پس از آن، در تاریخ ثبت نشده است.
منابع:
۱.استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح‌حال او»، ص۳۰۱ و استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح‌حال او»، ص۲۹۷.
۲.استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح‌حال او»، ص۳۰۱ و شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۴ش، ج۲، ص۵۱۹ و محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۱و۳۲.
۳. مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۵۴۷.
۴.مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۴۱و۴۲.
۵.نگاه کنید به ابن‌جوزی، تذکره الخواص، ص۳۱۵ و نگاه کنید به طبری، دلائل‌الامامه، ص۳۰۹.
۶.محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۱.
۷. برای نمونه نگاه کنید به مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۰.
۸.مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۱.
۹. یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶۱.
۱۰.نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۱۷.
۱۱.قرشی، حیاهالامام موسی بن جعفر، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۹۷.
۱۲. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۷.
۱۳.نگاه کنید به ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۵۳۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۵-۲۶۸.
۱۴.قمی، تاریخ قم، توس، ص۲۱۳.
۱۵. قمی، تاریخ قم، توس، ص۲۱۳.
مجله اینترنتی تحلیلک
