موزه جواهرات ملی تهران نگین درخشان موزه های ایران
گنجینه بی‌مانند موزه جواهرات ملی مجموعه‌ای از گران بهاترین جواهرات جهان است که طی قرون و اعصار بدین صورت فراهم آمده است.
اهمیت جواهرات موجود در «خزانه جواهرات ملی» به ارزش اقتصادی آن محدود نمی‌شود، بلکه نمایانگر ذوق و سلیقه صنعتگران و هنرمندان ایران در دوره‌های مختلف تاریخ و به عنوان میراث تاریخی، هنری، نماینده هنرهای مستظرفه کشور پهناور ما است.
این جواهرات و نوادر برای زمامداران و حاکمان در طول تاریخ حکم زینت و زیور را داشته و اغلب شکوه و جلال دربار را نشان می‌داده است، لیکن پشتوانه قدرت و ذخیره خزانه مملکتی نیز محسوب می‌شده است.
تاریخچه موزه جواهرات ملی ایران
اطلاعات دقیقی در مورد کیفیت و کمیت گنجینه جواهرات تا قبل از دوران صفویه در دست نیست و می‌توان گفت تاریخچه جواهرات ایران از زمان سلاطین صفوی آغاز می‌شود.
تا قبل از صفویه، اقلامی از جواهرات در خزانه دولتی وجود داشته است و براساس نوشته‌های گردشگران خارجی، سلاطین صفوی حدود قرن (۹۰۷ تا ۱۱۴۸ ﻫ. ق.) شروع به جمع‌آوری نفایس و گوهرها نموده و حتی کارشناسان دولت صفوی جواهرات را از بازارهای هند، عثمانی و کشورهای اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا خریداری کرده و به اصفهان پایتخت حکومت می‌آورده‌اند.
در پایان سلطنت شاه سلطان حسین و با ورود محمود افغان به ایران، خزاین دولت توسط مهاجمان افغانی دچار پراکندگی شد.
پس از لشکرکشی نادر به هند (۱۱۵۸ ﻫ. ق.) محمد شاه مبالغی نقدینه، جواهر و اسلحه تسلیم نادر کرد. بخشی از اموال و خزاینی که نادر از هندوستان بدست آورده بود، به ایران نرسید و در راه بازگشت به ایران از میان رفت.
نادر پس از بازگشت به ایران، مقدار قابل ملاحظه‌ای از جواهر و نوادر را به اسم ارمغان برای اُمَرا و حُکام و شاهان ممالک همسایه فرستاد. وی همچنین مقداری از اشیای نفیس و مرصع را به آستان حضرت امام رضا علیه السلام تقدیم کرد و مقداری را نیز میان سپاه خود تقسیم کرد.
در سال ۱۱۶۰ ﻫ. ق. و پس از قتل نادر، احمد بیک افغان ابدالی از سرداران نادر، دست به غارت جواهرات خزانه نادر زد. از جمله این گوهرها که از ایران خارج شد و هرگز بازنگشت، الماس معروف «کوه نور» بود. این گوهرها بعدها به دست کمپانی هند شرقی افتاد و بدان وسیله به دربار انگلستان راه جست و به ملکه ویکتوریا هدیه شد. هم اکنون نیز این گوهر در تاج ملکه الیزابت، مادر ملکه فعلی انگلستان نصب است.
از آن پس تا زمان قاجاریه، باقیمانده خزاین تغییرات چندانی نیافت. در دوران قاجاریه، مجموعه جواهرات جمع‌آوری و ضبط شد و تعدادی از جواهرات به تاج کیانی، تخت نادری، کره جواهر نشان و تخت طاووس (تخت خورشید) نصب شد.
دو گوهر دیگر که به تدریج به مجموعه اضافه شد، یکی فیروزه که از سنگ‌های قیمتی ایرانی است و از معادن نیشابور استخراج می‌گردد و دیگری مروارید که از خلیج فارس صید می‌شد.
ارزش موزه ملی جواهرات
هیچکس پاسخ این سؤال را نمی‌داند، زیرا در این مجموعه گوهرهایی است که در جهان نظیر ندارد. در پاسخ به این سؤال فقط می‌توان گفت: مجموعه جواهرات ملی ایران از لحاظ هنری، تاریخی و منحصر به فرد بودن در شرایطی است که حتی زبده‌ترین کارشناسان و ارزیابان جهان هم نتوانسته‌اند ارزش واقعی یا تقریبی آن را محاسبه کنند.
گنجه‌ها و برخی قطعات معروف
جواهرات و قطعات موجود در خزانه جواهرات ملی در قالب ۳۶ گنجه دسته بندی شده‌اند. محتویات این گنجه‌ها بسیار متنوع بوده و بطور عمده شامل انواع زیورآلات تزیینی، انواع تاج و نیم تاج، انواع جقه (پیش‌کلاه)، گلدان، سرپوش‌های غذا، قلیان، آینه، تنگ‌های مینا، شمعدان، فیروزه، شمشیر، خنجر، سپر، ساعت، قلمدان، انفیه‌دان، اشیای آراسته به یاقوت و لعل، تفنگ، عصا، مدال، تخت، سنجاق و گل سینه، مروارید و… است.
الماس دریای نور
شاید این الماس در میان جواهرات ملی ایران مقام اول را دارا باشد. این الماس معروف و الماس کوه نور، ظاهراً به علت قرابت نام، پیوسته یک زوج به شمار می‌آمده‌اند، در حالی که از نظر تراش و رنگ هیچ وجه مشترکی با یکدیگر ندارند. هر دو گوهر از آن نادر شاه بود.
الماس دریای نور پس از قتل نادرشاه، به نوه او شاهرخ میرزا رسید، سپس به دست امیرعلم خان خزیمه و بعدا به دست لطفعلی خان زند افتاد. هنگامی که لطفعلی خان به دست آقا محمدخان قاجار شکست خورد، گوهر مذبور به گنجینه جواهرات قاجار منتقل شد.
ناصرالدین شاه معتقد بود این گوهر یکی از گوهرهای تاج کوروش بوده است و خود او بسیار به این گوهر گران بها علاقه داشت و زمانی آن را به کلاه و گاهی به سینه خود نصب می کرد و حتی تولیت دریای نور را منصبی مخصوص قرار داد و این افتخار مهم را به اعیان و بزرگان کشور محول می داشت.
دریای نور بعدها داخل موزه دولتی شد و اینک زینت بخش خزانه جواهرات ملی است. وزن دریای نور ۱۸۲ قیراط است و رنگ آن صورتی است که کمیاب‌ترین رنگ الماس است.
رنگ و شکل این الماس توجه دانشمندان کانادایی را جلب کرد و ایشان معتقدند الماس دریای نور و نورالعین در اصل یک قطعه الماس بوده و بعداً آن را به دو تکه قسمت کرده اند که تکه بزرگ آن دریای نور نام گرفته و تکه کوچک آن که به وزن ۶۰ قیراط است، نورالعین نامیده شده و در حال حاضر در وسط نیم تاج شماره ۲ گنجه ۲۶ قرار دارد.
تاج پهلوی
گنجه شماره ۳۴ موزه جواهرات: تاج مورد استفاده رضاخان و محمدرضا پهلوی. این تاج از طلا و نقره ساخته شده و آراسته به الماس های برلیان بسیار اعلاء، تخمه های درشت زمرد، یاقوت کبود و مروارید است. کلاه تاج از مخمل قرمز است و در قبه آن که تخمه زمرد خیاره در چنگ نشانده، قرار دارد.
تاج در چهار طرف، دارای چهار کنگره پله پله به شکل تاج های شاهنشاهان ساسانی است که در وسط و زیر کنگره پیشین آن، خورشیدی زرین با شعاع های الماس نشان و تخمه الماس زرد درشت نصب شده است و در پشت همین کنگره، جقه پایه دار اسلیمی و در پشت آن پر قو قرار دارد.
شمار گوهرهای نشانده شده بر تاج چنین است: ۳۳۸۰ قطعه الماس به وزن ۱۱۴۴ قیراط، ۵ قطعه زمرد به وزن ۱۹۹ قیراط و ۲ آنه، ۲ قطعه یاقوت کبود به وزن ۱۹ قیراط و ۳۶۸ حبه مروارید غلطان جور. وزن تاج از زر و گوهر و مخمل، با هم ۴۴۴ مثقال، یعنی در حدود دو کیلو و هشتاد گرم است.
تاجی که قبلاً در تاجگذاری های دوران قاجار به کار می رفت، تاج کیانی بود، ولی رضاخان پهلوی مایل نبود در تاجگذاری خود از آن استفاده کند. از این روی در سال ۱۳۰۴ خورشیدی گروهی از جواهرسازان ایرانی زیرنظر سراج الدین جواهری جواهرساز معروف قفقازی و جواهرساز امیر بخارا که از روسیه به ایران مهاجرت کرده بود از گوهرهای منتخب تاج مزبور را ساختند و رضاخان و محمدرضا پهلوی برای تاجگذاری های خود از آن استفاده کرده اند.
جقه نادری
گنجه شماره ۷ موزه ملی جواهرات: جقه نادری، آراسته به الماس و زمرد، که در وسط آن یک تخمه زمرد درشت خوش رنگ نصب شده است. در زیر جقه، سه آویز زمرد خوش رنگ امرودی آویخته شده است. قسمت بالای جقه، هفت شقه است و در دو طرف شقه ها نیز دو ریسه و برگ و گل الماس نشان ساخته اند و از نوک شقه های جقه، دو آویز زمرد بسیار اعلای سعیدی امرودی آویخته شده است.
در بالای تخمه وسط، هلال الماس نشان و در پایین، در دو سو شبیه درفش طبل، لوله توپ و سرنیزه روی زه زین نصب شده است. پارچه درفش به سه ردیف یاقوت، الماس و زمرد کمرنگ تقسیم شده است. تمام جقه، آراسته به الماس های فلامک خوش آب و درشت و ریز است. رضاخان پهلوی از جقه مزبور گاهی استفاده می کرد. وزن جقه ۳۳ مثقال و ۱۶ نخود است.
تاج کیانی
گنجه شماره ۳۶ موزه ملی جواهرات: تاج فتحعلی شاه معروف به تاج کیانی که آراسته به الماس، زمرد، یاقوت و مروارید است. این تاج در زمان فتحعلی شاه ساخته شد و مورد استفاده سلاطین قاجاریه قرار گرفت.
این تاج اولین تاجی است که پس از دوران شاهنشاهی ساسانی به این صورت ساخته شده است.
کره جواهرنشان
گنجه شماره ۳۷ موزه جواهرات ملی: این کره در سال ۱۲۹۱ هجری قمری، به دستور ناصرالدین شاه توسط گروهی از جواهرسازان ایرانی به سرپرستی ابراهیم مسیحی از جواهرات پیاده ای که در خزانه موجود بود، ساخته شد. وزن خالص طلای به کار رفته در این کره ۳۴ کیلوگرم و وزن جواهرات آن ۳۶۵۶ گرم است. تعداد کل جواهراتی که در روی کره نصب شده، بالغ بر ۵۱۳۶۶ قطعه است.
پیدا کردن کشورهای مختلف در میان برق سنگ های گوهرها کار مشکلی است، زیرا به نظر می آید مهارت سازنده آن در جواهر سازی، بیش از نقشه کشی بوده است. دریاهای روی کره به وسیله زمرد و خشکی ها به وسیله یاقوت نشان داده شده است. آسیای جنوب شرقی، ایران و انگلستان با الماس، هندوستان با یاقوت روشن و آفریقای مرکزی و جنوبی با یاقوت کبود مشخص شده است. خط استوا و سایر خطوط جغرافیایی با الماس نشان داده شده است. قطر کره تقریباً دو پا (۶۶ سانتیمتر) است و روی پایه ای که تماماً از طلای آراسته به جواهرات است، قرار دارد.
تخت طاووس (تخت خورشید)
گنجه شماره ۱۷ موزه جواهرات ملی: به فرمان فتحعلی شاه در سال ۱۲۱۶ هجری قمری، تختی عظیم و مجلل به مباشرت نظام الدوله محمدحسین خان صدر اصفهانی فرمانفرمای اصفهان با جواهر و طلای موجود در خزانه ساخته شد و به مناسبت نقش خورشید مرصعی که در صدر تخت تعبیه شده است به نام تخت خورشید معروف شد.
تخت خورشید سال ها به همان نام نامیده می شد تا اینکه فتحعلی شاه با طاووس تاج الدوله ازدواج کرد. از همان زمان به مناسبت نام او، تخت به نام طاووس مشهور شد. بعضی از ایرانیان می پنداشتند که تخت مذکور همان «تخت طاووس» هند است و با مقایسه و توصیفی که تاورنیه از «تخت طاووس» کرده و آنچه خود از «تخت طاووس» موجود دیده و استنباط کرده به این نتیجه رسیده که ادعای مدعیان باطل است و برای اطمینان و تأیید نظر خود با ناصرالدین شاه مذاکره و از ایشان استفسار کرده و مطمئن شده است تخت طاووس به امر فتحعلی شاه ساخته شده و به نام همسر او طاووس خانم، «تخت طاووس» نامیده شده است.
پس از درگذشت فتحعلی شاه، سال ها بعد ناصرالدین شاه که در ضبط و ربط جواهر و نفایس سلطنتی، عنایت خاص داشت دستور داد تا تخت یاد شده را تعمیر کرده و تغییراتی جزیی در شکل ظاهر آن دادند؛ از جمله اشعاری که مضمون آن ها کیفیت تعمیر تخت به امر ناصرالدین شاه است، در کتیبه اطراف تخت به خط نستعلیق خوش در مصراع های مجزا از یکدیگر روی زمینه زر، به مینای لاجوردی نگاشته شده است.
این مصراع ها فعلاً مرتب و دنبال یکدیگر نصب شده است و پیداست که در تعمیر بعدی آن ها در جای خود نشانده‌‌اند. تخت مذکور تا سال ۱۳۶۰ در تالار کاخ گلستان نگهداری می شد. در تاریخ ۱۷/۶/۱۳۶۰ به خزانه جواهرات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران انتقال یافت.
بخش های دیگر موزه جواهرات ملی ایران
گنجه های شماره ۱، ۲، ۲۹، ۳۱، ۳۲ و ۳۳ که شامل درپوش غذای شاهی، جام، قلیان، تنگ و آفتابه هستند در ابتدای سالن موزه جواهرات به نمایش گذاشته شده اند. در تزیین این ظروف علاوه بر سنگ های زینتی الماس، زمرد، فیروزه و یاقوت از هنر میناکاری و طلاکوبی استفاده شده است.
ویترین های مختلف موزه شامل ظروف غذاخوری، آینه های دستی، تنگ، کوزه، دو عدد رینگ طلا، دستنبد، تزیین اسب‌های شاهی و سنگ پای معروف ناصر الدین شاه از جنس طلا است.
گنجه شماره ۶ موزه جواهرات ملی ایران: شمشیرهای اهدایی دولت عثمانی و شوروی، خنجر جواهر نشان، سر علم طلا، جقه شیر نشان (متعلق به اوایل قرن ۱۹ میلادی)
گنجه شماره ۱۰: سنجاق، گل سینه، بند ساعت از جنس الماس (الماس های زرد و سفید متقارت)، قلاب کمربند آراسته به الماس متعلق به ناصرالدین شاه، بازوبند آراسته به یاقوت
گنجه شماره ۱۱: شامل تعدادی اشیای زینتی آراسته به یاقوت (به عنوان سنگ قیمتی) و لعل (سنگ نیمه قیمتی)، فنجان زرین پایه دار یاقوت نشان منصوب به فتحعلی شاه، یاقوت پیاده به وزن ۱۰۰ قیراط، لعل معروف به «لعل سامری» به وزن ۵۰۰ قیراط، گیره قهوه خوری یاقوت متعلق به قرن ۱۹ میلادی
گنجه شماره ۱۲: گنجه خلیج فارس و اشیای زینتی از جنس مروارید است. هنرمندان ایرانی مروارید هایی که در اصطلاح به آن ها «شرابه مروارید» گویند را به شیوه بسیار هنرمندانه به هم بافته اند. مهم ترین گنجه مروارید خلیج فارس شامل آویز پرده با وزن ۱۶ کیلوگرم است که برای تزیین «تخت طاووس» از آن استفاده می کردند. گل سینه هایی از جنس صدف به شکل اردک و قو که متعلق به قرن ۱۹ میلادی هستند نیز در این دسته از گنجه نگهداری می شوند.
گنجه شماره ۱۴: کره یاقوت نشان که با استفاده از یاقوت و زمرد متعلق به ناصرالدین شاه است، سکه ها و مدال های یاد بود، مدال های مظفرالدین شاه در ضرابخانه بروکسل در سال ۱۹۰۰ ضرب شده اند.
گنجه شماره ۱۵: این گنجه بیشتر به وسایل شخصی و لباس شاهان ایران اختصاص دارد. از جمله آثار این گنجه شنل تاج گذاری پهلوی، شمشیر فتحعلی شاه و شمشیر اهدا شده از شیخ خزئل، عصای تشریفات حاجب الدوله، عصایی زرین که با طرح میناکاری سرخ و لاجوردی از الماس فلامک و زمرد درشت ۱۱۰ تزیین شده است.
گنجه شماره ۱۹ موزه ملی جواهرات: شامل کلاه عباس میرزا پسر فتحعلی شاه است. این کلاه از نظر پارچه های به کار رفته و نوع طراحی بسیار منحصر به فرد است. در ساخت کلاه شاهی از پارچه اطلس و مخمل قرمز که حاشیه آن مروارید دوزی و پولک دوزی شده است. در بالای تاج سنگ الماس و چنگ طلا طراحی شده است. این مجموعه به همراه شنلی از یکی از وزرای زمان قاجار نگهداری می شود.
گنجه شماره ۲۰ موزه ملی جواهرات: نشان ها و مدال های آراسته به جواهرات که اکثرا از طرف دولت های خارجی مثل عثمانی، اتریش، مجارستان، شوروی اهدا شدند؛ نشان اهدایی الکساندر دوم (تزار روسیه) به ناصرالدین شاه، دستنبد طلا با عکس ناصر الدین شاه برروی آن، قوطی زرین مینا کاری شده ناصرالدین شاه که از ویتوریو امانوئل دوم (پادشاه ایتالیا) اهدا شد.
گنجه شماره ۲۲: این مجموعه بیشتر به ادوات سوارکاری شاه بر می گردد که شامل رانکی اسب آراسته به الماس و سنگ توپاز به وزن ۲۲۰ قیراط، زین اسب الماس کاری شده، سربند اسب و جقه طلایی به همراه یاقوت زرد.
گنجه شماره ۲۴ موزه جواهرات: این مجموعه جزو زیباترین بخش های موزه جواهرات است که شامل گنجینه الماس، با وزن های مختلف از یک قیراط تا ۱۵۲.۱۶ قیراطی در رنگ های مختلف و سبک تراش متفاوت.
گنجه شماره ۲۶: این گنجه به جواهرات اهدا شده و ساخته شده برای خاندان پهلوی توسط استادکاران داخلی و خارجی اختصاص دارد که شامل ۷ قطعه زمرد درشت، سینه ریز پهلوی از جنس پلاتین، نیم تاج پهلوی که به دلیل الماس صورتی آن به نام «نور العین» بسیار معروف است.
گنجه شماره ۲۷: این مجموعه به نام گنجه زمرد معروف است که در آن انواع زمرد ریز و درشت یک انفیه دان می‌باشد.
گنجه شماره ۲۸: این گنجه جزو قسمت های ایستاده در موزه جواهرات است که شامل شمشیر، قَمه، سِپَر نادری است.
گنجه شماره ۳۵: شاید زیباترین و چشم گیرترین بخش موزه جواهرات برای خانم ها تاج زیبای فرح پهلوی باشد که در ساخت آن از پارچه مخمل اعلای سبز، بدنه پلاتین، الماس برلیان، ۲ عدد لعل قرمز در دو طرف تاج، سنگ های یاقوت، زمرد و مروارید استفاده شده است. به جز تاج فرح پهلوی، کمبرند لباس شاهی با یاقوت برمه ساخته شد.
ساعت کار موزه جواهرات ملی تهران
روزهای شنبه تا سه‌شنبه/ ساعت ۱۴:۰۰ تا ۱۷:۰۰
فروش بلیت تا ساعت ۱۶:۳۰
موزه جواهرات ملی در روزهای چهارشنبه تا جمعه و تعطیلات رسمی تعطیل است.
بازدید تنها برای افراد بالای ۱۲سال مجاز است.
آدرس موزه ملی جواهرات
آدرس موزه ملی جواهرات: تهران، میدان امام خمینی (ره)، خیابان فردوسی، نرسیده به چهارراه استانبول، نبش کوچه بانک مرکزی
ساختمان بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران/ خزانه جواهرات ملی
همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیک، در این بخش با معرفی اماکن گردشگری ایران در خدمت شما بودیم. امیدواریم که شما عزیزان بتوانید به این اماکن زیبا سربزنید و خوشحال می شویم که تجربه های خودتان را با ما به اشتراک بگذارید. این مطلب به معرفی موزه جواهرات ملی تهران اختصاص داشت.
منبع: www.cbi.ir
مجله اینترنتی تحلیلک
