معرفی موزه مقدم تهران خانه ای زیبا از دوران قاجار

گردشگری

همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک، در این بخش قصد داریم با معرفی اماکن گردشگری ایران در خدمت شما باشیم. امیدواریم که شما عزیزان بتوانید به این اماکن زیبا سر بزنید و خوشحال می شویم که تجربه های خودتان را با ما به اشتراک بگذارید. این مطلب به معرفی موزه مقدم تهران اختصاص دارد.

معرفی موزه مقدم

موزه مقدم دانشگاه تهران و در حقیقت خانه مقدم از جمله خانه های مجلل دوران قاجار ـ متعلق به یکی از درباریان آن زمان به نام محمد تقی خان احتساب الملک ـ بوده است. احتساب الملک دو پسر به نام های حسن و محسن داشت که برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند. حسن در فعالیت های ادبی، سیاسی و اجتماعی حضور فعالی داشت و در جوانی فوت کرد. از او نمایشنامه بسیار معروف «جعفرخان از فرنگ آمده» به جا مانده است. برادر کوچکتر (محسن) پس از اتمام تحصیلات خود در رشته های نقاشی، تاریخ هنر و باستان شناسی در سال ۱۳۱۵ ه.ش به وطن بازگشت و به همراه همسر فرانسوی خود سُلما در خانه پدری ـ محل کنونی موزه مقدم ـ ساکن گردیدند.

آن ها در کنار فعالیت های علمی به گردآوری آثار و اشیاء تاریخی و فرهنگی پرداختند. استاد مقدم بسیاری از آثار ارزشمند جمع آوری شده مانند کاشی، قطعات سنگی تراشیده شده و غیره را با الهام از فضاهای سنتی ـ تاریخی به نحو چشمگیری در جای جای این عمارت قدیمی نصب و برخی دیگر مانند کلکسیون پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و… را با نظم و ترتیب خاصی در خانه پدری نگهداری کرد.

در سال ۱۳۵۱ شمسی زنده یاد استاد مقدم ـ استاد ممتاز دانشگاه تهران ـ با توجه به علاقه وافرش به علم، تاریخ و هنر، خانه پدری خود را به همراه آثار نفیس گردآوری شده وقف دانشگاه تهران کرد. استاد محسن مقدم در سال ۱۳۶۶ شمسی دارفانی را وداع گفت و پس از مرگِ همسر ایشان در سال۱۳۶۹ شمسی تولیت موزه مقدم در اختیار مستقیم دانشگاه تهران قرار گرفت.

از ویژگی های بارز این موزه همگون بودن نسبی فضای معماری با آثار تاریخی موجود در آن است، فضایی که با مساحتی برابر با ۲۱۱۷ مترمربع شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری است.

اتاق پیشخوان

این مکان در زمان حیات محسن مقدم به عنوان اتاق جانبی سالن پذیرایی مورد استفاده قرار می گرفته است. در حال حاضر در بخشی از این اتاق به معرفی استاد مقدم و فعالیت های کاری و علمی ایشان در قالب عکس، لوازم شخصی و در بخشی دیگر به نمایش آثار تزیینی چوبی، وسایل آشپزخانه و صندوق خانه های قدیمی پرداخته شده است.

اتاق پذیرایی (سالن گاهنگاری)

این سالن محل کار، فعالیت های علمی و پذیرایی از مهمانان بوده است. در حال حاضر سعی بر آن شده که با بخشی از آثار و اشیاء تاریخی مجموعه موزه مقدم، توالی و تسلسلی از آثار تاریخی ایران در این سالن به نمایش گذاشته شود که نشانگر فرهنگ های گوناگون، در دوره های مختلف تاریخی هستند. آثاری چون: سفالینه ها، ابزار های سنگی، مفرغینه ها، شیشه ها، مهرها و اثر مهرها و اشیاء فلزی غیره.

حوضخانه

این زیرزمین در دوره مظفری (۱۳۲۴-۱۳۱۳ ه.ق) همزمان با احداث خانه توسط احتساب الملک ـ پدر محسن مقدم ـ بنا شده است. تزیینات دیوارهای حوضخانه ـ توسط استاد محسن مقدم ـ از کاشی و قطعات ظروف سفالین برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سده های چهارم تا سیزدهم ه.ق است که سیر و تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش می گذارد.

کارگاه (کتابخانه)

این محل در حقیقت کارگاه (آتلیه) محسن مقدم بوده است که در سال ۱۳۳۷ ه.ش ساخته شده است. در حال حاضر به منظور نگهداری از کتاب های دکتر مقدم و دیگر کتاب های مرتبط با باستان شناسی و هنر جهت استفاده پژوهشگران و عموم مردم، این محل تبدیل به کتابخانه شده است.

ساختمان اربابی (برج)

این ساختمان در زمان حیات دکتر محسن مقدم در سال ۱۳۴۵ شمسی و با کمک دکتر ابوالقاسمی ـ یکی از شاگردان ایشان در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران ـ به شکل قلعه های قرون وسطی اروپا ساخته شده است. دکتر مقدم سعی بر این داشته تا در این محل بخشی از هنرهای مردمی ایران را به نمایش بگذارد. این ساختمان بخش های مختلفی چون اتاق کدخدا، حمام کوچک و خانگی با کاشی های قاجاری با مضمون استحمام، اتاق صدف، اتاق تدخین و زیرزمین با تزیینات سفال را در بر می گیرد.

ایوان قاجار

دکتر مقدم در ضلع شمالی ساختمان اربابی (برج) ایوانی را بر پایه چند ستون و طاق ساخته است. این ایوان با استفاده از کاشی های دوران زندیه و قاجار مزین شده است. در وسط این ایوان حوضچه مرمری کوچکی متعلق به حمام فتحعلی شاه کار گذاشته شده است که آب از آن فوران کرده و از طریق یک جوی باریک به داخل استخر می ریزد. استخر مذکور که در حاشیه شمالی حیاط بیرونی واقع شده است در سال ۱۳۳۵ شمسی در جریان سفر زنده یاد دکتر مقدم به اسپانیا، از روی استخر و آب نماهای باغ الحمراء (باغی از دوران صدر اسلام اسپانیا) الگو برداری و با استفاده از حوض یاد شده و تعدادی فواره قدیمی اجرا گردید.

گلخانه

در انتهای غربی ضلع شمالی خانه مقدم گلخانه ای مزین به کاشی های لعابدار قدیمی و ازاره های سنگی حجاری شده زیبا با مضمون گل و گیاه ایجاد شده است.

دیوار تجدد

دو حیاط اندرونی و بیرونی با دیواری مرکب از چند عدد ستون مارپیچی و تعدادی طاق بر روی این ستون ها با تزیینات کاشی و پایه ستون های حجاری شده مشابه پایه ستون های کاخ چهل ستون اصفهان از همدیگر جدا می شوند. دکتر مقدم این پایه ستون ها را در هنگام تخریب کاخ خواهر ناصرالدین شاه به این محل انتقال داده است. دیوار تجدد توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و اجرا شده است.

حوض ژاپنی

دکتر مقدم و همسرشان در حیاط بیرونی، باغچه و حوضی را با الهام از باغ های ژاپن طراحی و اجرا کرده اند.

ساختمان شمالی

در این ضلع حیاط ساختمانی واقع شده که شامل فضاهای زیر است:

زیرزمین

در دوران اولیه احداث خانه مقدم از این محل به عنوان حمام و انباری استفاده می شده است که در زمان حیات دکتر مقدم کارایی خود را از دست می دهد و تبدیل به یک انبار می شود. در حال حاضر این محل بازسازی و مرمت شده است و به عنوان گنجینه آثار تاریخی موزه مورد استفاده قرار می گیرد.

ایوان

این ایوان با نمای بیرونی به شکل دو سنتوری با گچبری ایرانی و بر روی چهار ستون با گچبری کرنتی بر پا شده است. این ایوان با دو رشته پلکان مارپیچ از حیاط قابل دسترسی است و هنوز شکل قدیم خود را حفظ کرده است. تزیینات این محل توسط دکتر مقدم و با استفاده از کاشی های کوباچه (چند رنگ) صفوی، آینه کاری زندیه و قاجار و کاشی های معرق و خشتی قاجار و پهلوی اول صورت گرفته است.

اتاق قاجار (سالن زمستانی)

دکتر مقدم این محل را با آثار ارزنده ای از دوران زندیه و قاجاریه چون: طاقچه گچبری زندیه از اصفهان، شومینه ای از قصر فیروزه ـ کاخ «فیروزه خانم» سوگلی ناصرالدین شاه ـ و غیره تزیین کرده است و به همین دلیل آن را اتاق قاجار نامیدند. در حال حاضر نیز آثاری از دوران قاجار و پهلوی در این اتاق به نمایش گذارده شده است.

اتاق نشیمن

این اتاق محل اصلی زندگی و به عبارتی اتاق نشیمن و زندگی دکتر محسن مقدم و همسرشان بوده است. تعدادی قلمدان، جعبه و گنجفه های (کارت های بازی) پاپیه ماشه و نیز نقاشی هایی که توسط دکتر مقدم کشیده شده به نمایش در آمده است.

ضلع شرقی

این ضلع شامل یک دیوار محوطه است. آن گونه که عکس های قدیمی موزه مقدم نشان می دهند، دکتر مقدم این دیوار را در مراحل مختلف با کاشی ها و ظروف قاجاری آراسته و در وسط این دیوار نیز به زیبایی، طاقنمایی طراحی و اجراء شده است.

حیاط

این حیاط توسط دکتر مقدم و همسرشان با الهام از طرح فرش های دوران صفوی و قاجار با محوریت حوض در وسط و باغچه های پیرامونی طراحی شده است.

حیاط سرایداری (بخش اداری)

از این حیاط در ابتدا به عنوان مطبخ و محل سکونت مستخدمین و سرایداران استفاده می شده است. این بخش از موزه که در قسمت جنوب شرقی آن واقع شده، به علت فرسودگی بیش از حد با اندکی تغییر، مرمت و بازسازی، در حال حاضر به عنوان بخش اداری موزه مورد استفاده قرار می گیرد.