تاریخچه مسیحیت
درباره چگونگى آشنایى ایرانیان با آیین مسیح (ع) و نحوه ورود مسحیت به ایران در برخى منابع و تحقیقات، مطالبى نقل شده است.
حضرت عیسى (ع) مقارن با سلطنت فرهاد پنجم پادشاه اشکانى، در فلسطین (بیت اللحم) متولد شد.
گزارش هاى برخى منابع حاکى است که سه تن از روحانیون مجوس در کلیسایى مقام مقدس یافتند.
تصویر این سه تن ایرانى در کلیساى سنت آپولن در شهر نووروننه در ایتالیا وجود دارد که مورد احترام مسیحیان است.
این سه تن پس از دریافت اطلاعاتى از طریق انبیاى بنى اسرائیل مبنى بر پدیدار شدن زود هنگام نجات دهنده بشر در فلسطین، رو به مغرب نهاده و به بیت اللحم رفتند و بالأخره مسیح و مادرش را یافتند و نذورات همراه خود را به آن ها تقدیم کردند.
عده اى نیز بر این باورند که این سه تن، از اهالى آوه یا ساوه بودند. در هر حال، این گزارش گویاى آن است که سفر این هیئت روحانى ایرانى به زادگاه مسیح (ع) مقارن تولد حضرت مسیح (ع) بوده و طبعاً آشنایى ایرانیان با آیین مسیح (ع) کم و بیش به اوایل قرن اول میلادى باز مى گردد.
البته به طور طبیعى مناطق غربى کشور ایران به دلیل مجاورت با سرزمین شام و فلسطین زودتر از سایر نقاط ایران در معرض نفوذ مسحیت قرار گرفته است، چنان که شهر اورفا در شرق رود فرات که در قلمرو اشکانیان قرار داشت، پس از گذشت یک قرن از تولد عیسى (ع) مرکز نشر مسیحیت گردید و اولین کلیساى مسیحى ایران در این شهر بنا نهاده شد و مسیحیت به تدریج از طریق بین النهرین به تمام خاک ایران راه یافت.
مروری بر تاریخ مسیحیت
مسیحیت در قرن اول میلادی با عقاید عیسی ناصری (ع) شکل گرفت. پس از او شاگردانش به خصوص پطرس و یوحنا به ترویج عقایدش پرداختند.
پولس رسول از جمله افرادی است که هر چند از حواریون نبود اما تاثیر به سزایی در شکل گیری مسیحیت اولیه داشت.
بعد از این نوبت به آباء کلیسا می‌رسد. نسل اول و دوم مسیحیان را آباء کلیسا می‌نامند.
این افراد بیشترین تاثیر را در شکل گیری چارچوب مسیحیت در غرب دارند. کلمنت اسکندرانی، اریوگنا، ائوزبیوس و اگوستین از جمله مهمترین این افراد هستند.
بعد از این است که کم کم مسیحیت جان گرفته و عقاید و مسلک های مختلف آن پدید می‌آید.
هم زمان با پذیرش مسیحیت در جامعه رومی، نزاع های الهیاتی مختلفی میان مسیحیان در می‌گیرد. این نزاع ها بیشتر بر سر برخی اصولی بود که پولس و یوحنا در نظام الهیاتی و کلامی مسیحیت وارد ساخته بودند و با روح غربی و یونانی مآب بیشتر جور در می‌آمد.
برخی این اصول را قبول داشته و برخی نیز نداشتند. فرقه‌ها و گروه‌هایی مانند آریوسی ها، ابیونی‌ها و ناصریان که همچنان به رعایت شریعت موسوی پایبند بودند زیاد به اصول کلامی پولس و یوحنا علاقه مند نبودند.
در همین حال، با حمله رومی‌ها به اورشلیم و تخریب آن، مسیحیت بیشتر در شهرهای غربی و به خصوص رومی رشد کرد و از مرکز اصلی آن یعنی اورشلیم دور شد.
در همین حال، گروه های پولسی بیشتر رشد کردند و تقریبا شاکله مسیحیت جدید رومی شکل گرفت.
با وجود مخالفت امپراتورانی مانند نرون، مسیحیت جای خود را در دل رومی‌ها پیدا کرد و سرانجام امپراتور کنستانتین مسیحیت را دین رسمی امپراتوری روم نامید.
اولین امپراتور مسیحی در سال ۳۲۵ میلادی، دستور اولین گردهمایی رهبران کلیسای مسیحیت برای تبیین عقاید مسیحیت و سازماندهی جامعه مسیحیت در شهر فنیقیه را صادر کرد.
پس از چند هفته مشورت سرانجام یک اعتقاد نامه توسط اعضای این شورا صادر گردید و اصول کلی و چارچوب مسیحیت جدید را بنیان نهاد.
بعد از تعریف و پذیرش این اعتقادنامه، فرقه‌ها و افرادی که الوهیت مسیح را نمی‌پذیرفتند (مانند آریوس) به عنوان بدعت گذار شناخته شدند.
هر چند حتی قبل از رسمی شدن مسیحیت در روم، بسیاری از مسیحیون به ایران پناهنده شده بودند (به علت ظلم و کشتار امپراتورهای ضد مسیحی روم) اما بعد از صدور احکام فنیقیه بود که کم کم مسیحیت خارج از چارچوب روم مجبور به مهاجرت و فرار شد.
مشخص است که بهترین گزینه برای فرار، پناه آوردن به دشمن اول روم یعنی ایران بود.
بسیاری از مسیحیان مخالف کلام کلیسای کاتولیک به سرزمین خسروان پناه آوردند و بدین گونه بود که جمعیت زیادی از مسیحیان در ایران شکل گرفتند.
مذاهب مسیحیان ایران
مسیحیان ایران متعلق به هر سه مذهب اصلی مسیحیت هستند. در ایران هم می‌توان مسیحی کاتولیک پیدا کرد، هم پروتستان و هم ارتودکس. با این حال، بیشتر مسیحیان ایران ارتودکس بوده و به کلیسای آن تعلق دارند.
قدمت ارتودکسیسم مسیحی بسیار زیاد است. آنها از نظر عقیدتى با فرقه کاتولیک اختلاف چندانى ندارند با این حال، ارتدوکس ها رهبرى واحد را قبول ندارند و مى گویند اسقف رم (پاپ) مى تواند یکى از چند رهبر دینى باشد.
کلیساى ارتدوکس علاوه بر پاتریک نشین قدیمى (قسطنطنیه، اسکندریه، انطاکیه و اورشلیم)، چهار پاتریک نشین هاى جدید روسیه، صربستان، رومانى، بلغارستان و گرجستان را نیز در بر مى گیرد؛ همچنین کلیساهاى قبرس، یونان، جمهورى چک، جمهورى اسلواکى، لهستان و آلبانى ارتدوکس هستند.
ارتدوکس ها در برخى مسائل کلامى نیز با کاتولیک ها اختلاف دارند؛ ارتدوکس ها معتقدند روح القدس تنها از خداى پدر صادر شده است، در حالى که کاتولیک ها و پروتستان ها صدور او را هم از خداى پدر و هم از خداى پسر مى دانند و این تفاوت مهم است.
با این حال، در بین خود ارتودکس ها نیز اختلاف عقیده بسیار است. بسیاری از مسیحیان ایران در مسائل بالا مستقل بوده و اختلافاتی را با ارتودکوس های شرق اروپا دارند.
چهار گروه اصلی مسیحیان در ایران
ارمنیان
ارمنی‌های ایران در تهران، تبریز، اصفهان، شیراز و سایر شهرها سکونت دارند.
جمعیت آنان در ایران بین ۸۰ تا ۱۲۰ هزار نفر است. ایرانیان ارمنی بزرگترین گروه مسیحیان ایران هستند.
دو سوم عیسویان ایران از نژاد ارمنى و یک سوم دیگر کلدانى و آشورى هستند.
سابقه قوم ارمن به دوران باستان و عصر هجوم اقوام مختلف به ایران قدیم می رسد. در حدود سى قرن پیش ارمنى‌‌ها در دامنه کوه آرارات و سرزمین هاى شمال و شمال غربى آذربایجان مقیم بوده اند.
سرزمین این قوم ارمنستان نامیده شده که همچنان به قوت و اعتبار تاریخى خود باقى است، هر چند که به لحاظ جغرافیایى تغییراتى یافته است.
سابقه گرویدن ارمنی‌ها به مسیحیت بسیار زیاد است. تیرداد یکی از پادشاهان ارمنستان، در سال ۳۰۱ میلادی دین مسیحیت را در سرزمین ارمنستان رسمی و آزاد اعلام می‌کند و این در حدود ۱۲ سال زودتر از رسمی شدن دین مسیحیت در امپراتوری روم است.
مسیحیان ارمنى نیز از نظر عقیدتى ارتدوکس به شمار مى روند. ارمنستان نخستین سرزمینى است که مسیحیت را به عنوان دین رسمى خود پذیرفت.
مسیحیت مانند هر دین دیگر، فرقه‌هاى متعددى دارد که برخى از آنها باستانى و برخى نسبتا تازه هستند، همچنین برخى از آنها پیروان بسیار و برخى دیگر پیروان اندک دارند.
مسیحیان فرقه را کلیسا مى نامند. در مسیحیت سه فرقه بزرگ و تعدادى فرقه کوچک وجود دارد. تفاوت بعضى از فرقه ها (مانند کاتولیک و ارتدوکس) با یکدیگر بسیار کم است، ولى برخى از آنها (مانند کاتولیک و پروتستان) با هم بسیار تفاوت دارند.
نسطورى‌ها
این فرقه مسیحى عقاید خاصى دارند: براى عیسى (ع) دو ذات قائل هستند: انسانى و الهى که جنبه بشرى او قوى تر است.
مسیحیان نسطورى از قسطنطنیه توسط اسقف کلیساى آن شهر تبعید شدند و در قرن پنجم میلادی به ایران پناه آوردند و به طور مستقل از کلیساى روم شرقى به تبلیغ دین عیسى پرداختند.
علت تبعید آنان همان عقایدشان بود که به دو ذاتی بودن عیسى قائل اند.
این عقاید از آن اسقفى بود (نسطوریوس) که در میان پیروان خود چنین باورى را پدید آورد، لذا اسقف و پیروان او تبعید شدند و به مسیحیان نسطورى معروف گردیدند و به سوى بین النهرین و غرب ایران هجرت کردند.
در سال ۴۵۷ میلادى به موجب تصویب نامه اُفُزْ، مسیحیان مخالف مذهب نسطورى اقدامات خصمانه اى علیه نسطوریان در شهر اورفا که مرکز مذهبى نسطوریان بود، به عمل آوردند.
به همین خاطر گروهى از آنان به ایران روى آوردند. این جدایی و اعلام استقلال باعث عبرت مسیحیان ایران گردید و آنان نیز از کلیساى روم جدا شدند و اعلام استقلال کردند.
به دلیل سیاسى بودن جدایی نسطوریان از کلیساى روم، دولت وقت ایران به آنان آزادى عمل داد و چون عقاید این فرقه از تثلیث فاصله داشت، به مذاق ایرانیان سازگار آمد و چون فلسفه شرقى داشت، در ایران پیروانى پیدا کرد و بیشتر مسیحیان ایران به مذهب نسطورى پیوستند و در شهرهاى ایران پراکنده شدند.
مرکز اصلى این فرقه شهر نصیبین در بین النهرین بود و مبلغان آنان به ایران سفر می کردند. در اواخر دوره ساسانى بیشتر مسیحیان ایران را فرقه نسطورى تشکیل می دادند.
در پایان عصر ساسانى و آغاز دوره اسلامى، گروهى از مسیحیان ایران در مشاغل مختلف علمی- فلسفى و پزشکى کشور فعال بودند. در دوره ساسانى این فرقه جزو اقلیت هاى مذهبى به رسمیت شناخته شده بود.
در دوره اسلامی هم این گروه مسیحی بسیار فعال بود. مشهور است که بسیاری از بزرگان این کیش مکتب علمی مشاییان بغداد را شکل داده و عملا تحت فضای آزاد اسلامی به ترویج فلسفه یونانی پرداختند.
بسیاری از معلمان فلاسفه بزرگی مانند فارابی از این کیش بودند.
آشوری‌ها
آشوریان، کلدانی‌ها، آرامی‌ها، سُریانی‌ها قومی هستند که ریشه آنها به مردم بین‌النهرین باستان می‌رسد. به زبان آشوری (از خانواده زبان‌های سامی) سخن می‌گویند و مذهب مسیحی دارند.
منطقه زندگی بومی آنها اکنون در شمال عراق، جنوب شرقی ترکیه، شمال شرقی سوریه، استان های مرکزی و بیشتر در شمال غربی ایران واقع شده است.
تخمین زده می‌شود که تعداد آشوریان جهان بین ۳۰۰ هزار تا ۱ میلیون نفر باشد. بیشتر آشوریان در تهران، کرج (فردیس) و در ارومیه سکونت دارند. البته برخی دیگر از آشوریان نیز در اصفهان، اهواز، شیراز و جمعیت اندکی هم در اراک و قزوین سکونت دارند.
بسیاری از آشوریان، پیرو کلیسای نسطوری و عده‌ای دیگر کاتولیک کلدانی و بعضی دیگر ارتدکس و پروتستان هستند.
آشوریان خود را بازمانده قوم آشور می‌دانند. قوم آشور یک قوم سامی است که نخست در بابل فرمانفرمایى مطلق و گسترده اى داشت. آنان ابتدا در حاشیه دجله و فرات می زیستند. نینوا پایتخت آشور بوده است. امپراتورى آشور در قرن هفتم و هشتم قبل از میلاد بخش وسیعى از آسیا و اروپا را شامل می‌شد.
آشوری‌ها از جمله نخستین قوم هایی بودند که مسیحی شدند. پس از آن یکی از حواریون تمام آنان را در دریاچه ارومیه غسل تعمید داد (این باور برخی از آنان است). نسطوریت ریشه عمیقی در فرهنگ مردم آشوری دارد. با این حال عده نیز یعقوبی، کلدانی، مارونی و قلیلی نیز ارتودُکس یونانی و پروتستان انجیلی هستند.
کلدانیان
زبان کلدانى ها به سریانى نزدیک است. مسیحیان کلدانى از کلیساى روم شرقى جدا شدند و در قرن چهارم میلادى کلیساى مستقلى را تشکیل دادند.
آنان اندکى بعد به تعالیم نسطوری ها توجه کردند. در قرن ۱۶ میلادى تجزیه شدند و دو کلیساى مستقل تشکیل دادند: کلیساى کاتولیک که در حدود هشتاد هزار نفر پیرو دارد و کلیساى کلدانى که امروز به آشورى معروف است و آن نیز حدود هشتاد هزار پیرو دارد.
کلدانی ها در تهران و دیگر شهرهاى ایران هفت باب کلیسا دارند که دو کلیسا در تهران است. کلدانی ها داراى زبان خاصى هستند.
لازم به ذکر است که کلدانی‌ها در عراق هم جمعیت بسیاری دارند. اکثریت جامعه مسیحیان عراق که جمعیتشان بیش از هفتصد هزار نفر تخمین زده می‌شود، از پیروان کلیسای آشوری کلدانی هستند.
مجله اینترنتی تحلیلک
