رمان تنیسلاو لم، در سال ۱۹۶۱ نوشته شد. سولاریس یک داستان علمی تخیلی است که عمیقاً نگران سؤالات فلسفی، تعمق در مورد حافظه و موانعی است که در تلاش برای برقراری ارتباط با آنها روبرو هستیم. این رمان با قرار گرفتن در ایستگاه فضایی در گردش سیاره ای خارق العاده و بیگانه، به توصیف تنظیمات آن با زبانی رنگین و شاعرانه می پردازد.

آندره تارکوفسکی وقتی که درام روانشناختی کیهانی سال ۱۹۷۲ را ساخته بود، با یک چالش روبرو شد: چگونه می توانید فیلمی را در فضای بیرونی با بینندگان زمینی طنین انداز کنید. راه حل چیست؟ تارکوفسکی با دادن رنگ به یک فیلم توانست مستقیماً درمورد احساسات انسانی صحبت کند، و همچنین توانست فیلم علمی تخیلی بسیار دور خود را بسیار آشنا جلوه دهد. فیلم سولاریس، درمورد روانشناسی است که به ایستگاه فضایی فرستاده شده تا دریابد که چرا خدمه آن دیوانه شده اند. فیلم شامل سفرهای فضایی، پیامهای رمزنگاری شده و یک سیاره اسرارآمیز است، اما همینطور شامل تنظیمات رنگی نیز می شود که عمیقاً فرقی نمی کند چقدر با زمینی که در آن زندگی کرده اید فاصله دارید.

این امر معمول است که فیلمسازان از طرح های رنگی آگاهانه برای تنظیم خلق و خوی یک فیلم استفاده کنند – استفاده غالب از قرمز ممکن است عاشقانه یا خطر را نشان دهد، در حالی که استفاده از رنگ های آبی ممکن است باعث شود در فیلم احساس سرما یا اضطراب دست بدهد. اما تارکوفسکی با کمک فیلمبردارش وادیم یوسف از شیفت های جنجالی بین آرایش های رنگی مختلف، به مزیت موضوع و داستان پردازی خود می پردازد. سولاریس به طور مرتب بین پالت ها جابجا می شود تا تفسیر آن دشوارتر باشد، اما هنگامی که اهداف هر طرح رنگی را در رابطه با طرح تقسیم کنیم، می توانیم درک کنیم که چگونه تارکوفسکی شاعرانه داستان را از طریق رنگ می گوید.

اقتباس تارکوفسکی از کتاب بسیار کند و روشمند است. بر خلاف فیلم های قبلی، بیشتر سولاریس با رنگ فیلمبرداری شده بود – اگرچه بعضی صحنه ها به صورت سیاه و سفید و سپس بعداً به رنگ آبی فیلمبرداری می شدند، تکنیکی که به روزهای اولیه عکاسی با رنگ باز می گردد، زمانی که از رنگ برای انتقال خلق و خوی استفاده می شد. این بخش ها بیشتر در صحنه های تنظیم شده روی زمین، در خاطرات و در ضبط های ویدئویی که توسط شخصیت های او ساخته شده است، بیشتر دیده می شود. استفاده از رنگ غیرواقعی تارکوفسکی باعث می شود بیننده از خود سؤال کند: واقعیت چیست؟ چه چیزی باعث می شود یک خاطره “حقیقی” شود؟ آیا ممکن است این حقیقت فقط در زمان فیلمبرداری صادق باشد؟ و اگر خاطرات تغییر کنند، آیا می توانند هنوز هم حقیقت باشند؟

رنگ های موجود در ایستگاه که در مدار سولاریس قرار دارند بسیار سخت تر و واضح تر هستند: نقره ای، آبی و خاکستری؛ سرد و فلزی و استریل. سولاریس در ابتدا آبی سلطنتی است، اما سرانجام با پیشرفت داستان، به رنگ های فیروزه ای، قرمز و بنفش به نمایش در می آید.

او رابطه ای بین محتوا و رنگ را از سه طریق مشخص ایجاد می کند: حافظه یک تک رنگ سیاه و سفید نوستالژیک است. این فضاپیما کاملاً سرد و مصنوعی است. و خانه اشباع شده و پر جنب و جوش است. از نظر موضوعی، جدایی این سه با یک دنباله پنج دقیقه ای که در نیمه اول این فیلم اتفاق می افتد به چالش کشیده می شود. سکانسی که در یک بزرگراه پر ازدحام در توکیو قرار دارد، نه تنها شکاف را ایجاد می کند، بلکه به معنای واقعی کلمه، راه بین خانه و ایستگاه سولاریس است، این تنها صحنه در فیلم است که هر سه طرح رنگی را با هم تلفیق می کند و نشان از شباهت ها و ارتباطات بین خانه، فضا، و حافظه را نشان می دهد.

سولاریس از خانه شروع می شود. شاخه ای از گیاهان خاردار  که شناور هستند و به طرز غریبانه در آب موج می زنند. سبز گیاهان جسور و اشباع شده است: خانه، همانطور که روانشناس، کریس مشاهده می کند، سرزنده و گرم است. رنگهای درخشان در سولاریس اساساً کریس را تعریف می کنند و به عنوان یک مقایسه مهم با سایر رنگها و خلق و خو ها در طول فیلم خدمت می کنند. خانه مکانی است که کریس را شکل داده است، و بسیاری از تلاشهای او در فضا به عنوان تلاشی برای درک عمیق تر از آن عمل می کنند.

در حالی که کریس به فضای بیرونی می رود، پالت رنگ تغییر چشمگیری می کند. با تغییر سبک بصری فیلم، تارکوفسکی به ما اطلاع می دهد که تجربه کریس در فضا چیزی شبیه به تجربه او در خانه نخواهد بود. وقتی کریس از برداشت او از “واقعیت” جلوتر می رود، رنگها کمتر اشباع می شوند. دیواره های سفینه فضایی بصورت صاف، نقره ای مصنوعی و بیمارگونه و قرمز مکانیکی است. دنیای سفینه فضایی بر خلاف خانه، توسط علم هدایت می شود نه احساسات. فیوز می تواند منفجر شود. یک موتور می تواند از کار بیفتد. این فقط جوهره دستگاه است.

اما رنگ های این فضاپیما کاملاً رنگهایی نیستند که در جنگ ستارگان به کار رفته بود. تارکوفسکی از هنجارهای علمی تخیلی منحرف می شود. نور طلایی از طریق پنجره می درخشد، که مغایر با ایده ما از یک فضای سیاه و سفید است. قرمزهای عمیق سفینه را تزئین می کنند. این تجربه معمولی فضایی ما نیست. حافظه خود را هم در تجربیات کریس در خانه و هم در تجربیاتش در مورد فضاپیما نشان می دهد.

حافظه در سولاریس به رنگ سیاه و سفید تحقق می یابد. در نگاه اول، این انتخاب کارگردان نسبت به برانگیختن احساسات از طریق رنگ، استقلال کمتری را ارائه می دهد. این گونه نیست که دنیا را می بینیم، بنابراین از آن چیزی که مصنوعی تر از همیشه است می تواند باشد. اما سیاه و سفید احساسات دلتنگی را مانند فیلمهای خانگی قدیمی و عکسهای پرنعمت نشان می دهد. به همین دلیل ما با خاطرات کریس در ارتباط هستیم.

هنگامی که در رنگ سیاه و سفید، او عکسی از همسر مرده خود هاری (ناتالیا بوندارچوک) را می سوزاند، می دانیم که او یک خاطره مهم است و مطمئناً خاطرات کریس از همسرش همچنان او را از طریق چیزی که باقیمانده دنبال می کند. زمانی که هاری در سفینه فضایی ظاهر می شود، این بار با رنگ، می فهمیم که حافظه خود را به واقعیت تبدیل کرده، زیرا رنگ واقعیت را به خود گرفته است. رنگ مو طلایی و فضاپیمای نقره ای و قرمز و رنگ قهوه ای-زرد لباس هاری به ما می گوید که خط بین حافظه و واقعیت تار شده است.

سیاه و سفید نوستالژیک همچنین وقتی شخصیت ها در مورد مفهوم حافظه بحث می کنند استفاده می شود. وقتی کریس متوجه شد که واقعیت پیدا کردن خاطرات باعث دیوانه شدن مسافران می شود، این کشف به صورت سیاه و سفید رخ می دهد.

در سولاریس، حافظه پیچیده تر از صرف یادآوری است. مرزها مبهم است. مکالمات در مورد حافظه به سیاه و سفید تبدیل می شود، در حالی که خود خاطرات به دنیای رنگ نفوذ می کنند. از طریق رنگ، تارکوفسکی راهنمایی را در اختیار ما قرار داده است که به ما کمک می کند تا ماهیت پیچیده خاطرات گذشته را پیگیری کنیم.

بیشتر بخوانید

معرفی فیلم سولاریس ( Solaris )

با تحلیلک همراه باشید.

مجله اینترنتی تحلیلک