«وسواس عملی چیست و انواع آن»

وسواس فکری عملی یا اختلال وسواس جبری نوعی اختلال روانی است که فرد به دلیل افکار و ترس های غیر منطقی (وسواس گونه) رفتارهای تکراری اجبار گونه از خود نشان می دهد.

به مرور ممکن است این وسواس های فکری و عملی با فعالیت های روزانه فرد تداخل پیدا کرده و مشکلاتی را برای او و اطرافیانش ایجاد کند.

وسواس جبری ممکن است به صورت وسواس فکری یا وسواس عملی و یا هر دو در یک فرد بروز کند.

وسواس فکری، افکار نگران کننده ای است که باعث ایجاد اضطراب می شود و وسواس عملی (عمل اجباری) رفتاری است که فرد برای از بین بردن اضطراب آن را انجام می دهد.

فرد مبتلا اغلب سعی می کند این افکار و وسوسه های رفتاری را نادیده گرفته یا متوقف کند اما تنها اضطراب او افزایش خواهد یافت و در نهایت برای کاهش اضطراب، به رفتارهای اجبارگونه ادامه می دهد.

فردی که به اختلال وسواس فکری عملی دچار است مجبور است مرتبا کارهای خاصی را تکرار کند، حتی اگر واقعا نخواهد آن ها را انجام دهد و نیازی به انجام آن ها نباشد.

وسواس عملی چیست؟

وسواس عملی (یا همان اجبار) بخش دوم اختلال وسواس جبری یا OCD هستند. وسواس های عملی رفتارها یا افکاری هستند که فرد برای خنثی کردن افکار وسواسی و کاهش اضطراب خود انجام می دهد.

انجام وسواس های عملی زمان زیادی را به خود اختصاص می دهند و مانع انجام فعالیت های مهم و عادی فرد می شوند.

بیشتر مبتلایان به اختلال وسواس جبری می ‌دانند که این ترس و اضطراب آنها منطقی نیست و سعی می‌کنند آن را نادیده بگیرند و سرکوب کنند. گاهی هم برای رهایی موقت از آن، یک رفتار تکراری را انجام می ‌دهند که همین وسواس عملی است.

وسواس عملی رفتاری است که دائماً تکرار می‌ شود تا اضطراب ناشی از وسواس فکری کاهش پیدا کند. وسواس عملی لزوماً با ریشه‌های اضطراب ارتباط منطقی ندارد.

البته انجام هر رفتار تکراری به معنی این نیست که فرد وسواس عملی دارد. مثلا داشتن ساعات خواب منظم، انجام منظم اعمال دینی و یا داشتن زمان مشخص برای مطالعه نوعی رفتار های تکرار شونده هستند و معمولا کارکرد مثبتی دارند و به رشد فرد کمک می کند.

کسانی که به وسواس جبری مبتلا هستند وسواس فکری و عملی آنها شدیداً استرس‌ زا و بیش از حد معقول است، زمان زیادی را برای رفتار وسواسی هدر می‌ دهند، در خانه، محل کار یا در روابط‌شان اختلال ایجاد می‌شود و حتی ممکن است به سبب تکرار زیاد یک رفتار به خودشان آسیب بزنند.

تفاوت دیگر وسواس عملی با سایر کارهای تکراری این است که در اختلال وسواس جبری فرد خود را مجبور به انجام اجبارها می داند و در صورت انجام ندادن آنها شدیدا مضطرب می شود.

انواع وسواس عملی

وسواس عملی انواع مختلفی دارد که ممکن است یکی از آن ها و یا تعداد بیشتری در تعامل با هم در یک فرد بروز پیدا کنند.

وسواس شستشو در وسواس عملی

افرادی که به وسواس شستشو مبتلا هستند، هیچ‌ گاه کاملاً احساس تمیزی نمی‌کنند و کیفیت کار افراد دیگر به جز خودشان را قبول ندارند. افراد مبتلا به وسواس شستشو دو دسته هستند. دسته اول ترس شدیدی از کثیفی و آلودگی دارند و دسته دوم ترس از نجسی و پاکی خودشان یا اشیا را دارند.

در مورد وسواس شستشو بطور مثال می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• شستن دست ها بیش از حد معمول و یا با آدابی خاص (مثلا ۱۰ بار شستن دست ها)
• بیش از حد طولانی بودن کارهایی مثل دوش گرفتن، مسواک زدن یا دستشویی رفتن (که یکی از دلایل طولانی بودن این کارها داشتن قواعد خاصی برای انجام آنهاست. مثلا حمام رفتن باید دقیقا طبق یک قاعده مشخص انجام شود)
• نظافت بیش از حد وسایل خانه و اشیای دیگر
• انجام کارهای دیگر به منظور جلوگیری از تماس با آلودگی (مثلا دست نزدن به دستگیره درها)

وسواس عملی چک کردن

افراد مبتلا به وسواس چک کردن همواره درگیر چک کردن چیزهای مختلفی هستند.

معمولا افراد مبتلا به وسواس چک کردن یا وارسی بارها و بارها موضوعی را چک می‌کنند، اما باز هم آرام و قرار ندارند. ممکن است آن‌ ها از افراد دیگر برای حل این مسئله کمک بگیرند اما این هم برای آن ها کارساز نیست و باعث کاهش اضطرابشان نمی شود.

در مورد وسواس چک کردن بطور مثال می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• چک کردن اینکه به دیگران آسیب نمی رسانید (مثلا چک کردن مداوم خاموش بودن اجاق گاز)
• چک کردن این که اتفاق بدی رخ نداده نباشد (مثلا زنگ زدن مداوم به عزیزان)
• چک کردن این که اشتباهی مرتکب نشده باشند (چک کردن چندین باره قفل در)
• چک کردن شرایط جسمی خودتان (انجام مکرر و بیش از اندازه آزمایشات، مثلا آزمایش ایدز)

وسواس عملی تکرار

این نوع افکار وسواسی فرد را وادار به تکرار اعمالی می کند که شاید از نظر خود فرد بی معنی هستند. تمام این رفتارها مانند موارد قبل برای کاهش اضطراب انجام می شوند.

در مورد وسواس تکرار بطور مثال می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• دوباره خوانی یا دوباره نویسی (مثلا ۵ بار خواندن یک پاراگراف)
• تکرار فعالیت های روزمره (مثلا قبل از نشستن یک بار بلند شدن و نشستن)
• تکرار حرکات بدنی (مثال: ضربه زدن با انگشت، چشمک زدن، تکان دادن سر و…)

وسواس عملی تقارن

در این نوع از وسواس عملی فرد از عدم تقارن دچار ناراحتی و اضطراب شده و به کارهایی همچون شمردن و منظم کردن اشیا می ‌پردازد.

در مورد وسواس تقارن بطور مثال می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• نگرانی از ناهمواری اشیا در خانه یا محل کار
• بالش روی تخت یا کتاب روی قفسه کتاب
• اضطراب شدید نسبت به عدم تقارن
• نیاز شدید به تعادل، از جمله قرار دادن وسایل به صورت متقارن یا راه رفتن با همان فشار به هر پا

اجبارهای ذهنی

این اجبارها مانند وسواس فکری تمام ذهن فرد را اشغال می کنند و باعث بالا رفتن اضطراب او می شوند و فرد برای کاهش اضطرابی که در او ایجاد شده دست به اعمالی می زند که ذهنش او را مجبور کرده است.

در مورد وسواس اجبارهای ذهنی بطور مثال می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• مرور ذهنی وقایع به منظور جلوگیری از آسیب (چند بار فکر کردن به یک اتفاق مشخص)
• دعا کردن برای جلوگیری از آسیب دیدن خود یا دیگران
• شمارش در حین انجام یک تکلیف تا رسیدن به یک شماره “خوب”، “درست” یا “امن” (مثلا شمردن قدم ها یا پله ها)
• “لغو کردن” یا “حذف کردن” (مثال: جایگزین کردن یک کلمه “بد” یا یک کلمه “خوب” برای از بین بردن اثر منفی آن)

اجبارهای دیگر

• سوال پرسیدن مداوم برای اطمینان گیری (مثلا از دوست خود می پرسد مطمئنی لباسم به سطل آشغال نخورده؟)
• اجتناب از موقعیت هایی که ممکن است وسواس را راه اندازی کند (مثلا راه رفتن با فاصله زیاد از سطل آشغال)

*توجه داشته باشید که در تمام موارد ذکر شده رد پای وسواس فکری به شدت به چشم میخورد اما نکته ای که آن ها را در دسته وسواس های عملی جای داده این است که اضطراب فرد را وادار به انجام عملی خاص و آداب گونه می کند.

مجله اینترنتی تحلیلک