کاخ نیاوران تهران
مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ نیاوران در باغ بزرگی به مساحت حدود ۱۱ هکتار در شمال تهران قرار دارد که از زیبایی و جذابیت طبیعی و تاریخی فراوانی برخوردار است. بناهای این مجموعه متعلق به دوره های قاجار و پهلوی است.
ابتدا شاهان قاجار این مکان خوش آب و هوا را جهت اقامت ییلاقی خویش برگزیدند. باغ ییلاقی فتحعلی شاه که در جای نیزار ایجاد شد را «نی آوران» نامیدند که بعدها به نام «نیاوران» مشهور شد. محمدشاه نیز در همین باغ بنای کوچک و ساده ای بنا کرد و به دنبال او ناصرالدین شاه «کاخ صاحبقرانیه» را در این باغ ساخت. آخرین بنایی که در دوران قاجار در این باغ ساخته شد مشهور به کوشک احمدشاهی است.
در زمان حکومت پهلوی دوم، برخی از بناهای کوچک این باغ تخریب شد و کاخ نیاوران با سبکی مدرن جهت سکونت وی و خانواده اش ساخته شد.
اکنون محوطه کاخ شامل کاخ اختصاصی نیاوران ، کاخ صاحبقرانیه و موزه حوضخانه، کوشک احمدشاهی، موزه جهان نما، کتابخانه اختصاصی، موزه خودروهای اختصاصی کاخ نیاوران و باغ کتیبه ها است.
کاخ صاحبقرانیه
ناصرالدین شاه در سال ۱۲۶۷ هـ.ق حاج علیخان حاجب الدوله را مامورِ ساختِ عمارت صاحبقرانیه در باغ نیاوران کرد. از آن جا که پس از نخستین قرن پادشاهی ناصرالدین شاه (در آن زمان هر سی سال یک قرن محسوب می شد)، این محل تجدید عمارت کلی یافته بود، به دستور شاه «صاحبقرانیه» نامیده شد.
رضاخان در آغاز به ساخت و ساز کاخ های متعدد در سعدآباد پرداخت. با این حال در سال ۱۳۱۸ به هنگام ازدواج محمدرضا پهلوی با فوزیه تصمیم گرفت این کاخ را برای پذیرایی از میهمانان خود آماده سازد. در زمان پهلوی دوم، تزیینات معماری داخلی کاخ صاحبقرانیه دوباره دستخوش تغییرات عمده شد.
دو تابلوی بزرگ شاهزادگان قاجاری بر دیوارهای شمالی و جنوبی قرار دارد. بعد از اتاق مذاکرات نظامی، تالار جهان نما یا تالار آیینه قرار دارد. آیینه کاری های ظریف با گچبری های هنرمندانه و ارسی های چشم نواز به عظمت این بنا افزوده است. در شاه نشین شمالی این تالار میز کار محمدرضا پهلوی قرار دارد.
دیوارهای شاه نشین جنوبی را سلاح های کوچک سرد و گرم از دوران زند و قاجار آذین کرده و چند قالی نفیس ایرانی کار هنرمندان تبریزی و کارگاه های عمواغلی و ارجمند کرمان کف تالار را پوشانده است. چند گلدان از کارخانه های میسن آلمان و سور فرانسه در این تالار دیده می شود. بعد از تالار جهان نما، اتاق مذاکرات خصوصی، خوابگاه نیمروزی و … قرار دارد.
عکسهای کاخ نیاوران
مجموعه ای از عکس های سران کشورهای خارجی و نیز آثار اهدایی به دربار و مدال ها و نشان ها در اتاق های این بخش به نمایش گذاشته شده است. در سرسرای ضلع شرقی این طبقه، مجسمه ونوس از سنگ مرمر، بازدیدکننده را بدرقه می کند. کلیه مبلمان صاحبقرانیه به سفارش و دستور فرح دیبا از فرانسه خریداری شد. لوسترها ساخت کشور چکسلواکی و کارخانه باکارای فرانسه و ظرف ها ساخت کارخانه روزنتال آلمان است.
حوضخانه کاخ نیاوران
طبقه زیرین کاخ صاحبقرانیه حوضخانه نام دارد. در اتاق های این کاخ انواع بافته های قاجاری، آثار لاکی شامل جعبه ها، جلدها، قلمدان ها و آثار خوشنویسی، نگارگری و سوخت از هنرمندان نامی ایران به نمایش گذاشته شده است.
کرسی خانه با گچبری ها و کتیبه نگاری های چهار طرف دیوار و تابلوی یوسف و زلیخا، یکی از دیدنی ترین بخش های صاحبقرانیه است.
حوضخانه به لحاظ معماری و تزییناتی چون گچبری ها، ارسی های فاخر و آثار موجود در آن بعد از تالار جهان نما از زیباترین بخش های کاخ است. حوض در وسط بنا قرار دارد و اطراف آن را مبلمان فراگرفته است. یک جار و چند تابلوی نقاشی، از جمله تابلوی حوضخانه صاحبقرانیه اثر کمال الملک در این فضا به چشم می خورد.
کاخ اختصاصی نیاوران
در گوشه شمال شرقی باغ نیاوران، بنای کاخ نیاوران با مساحتی در حدود ۹۰۰۰ مترمربع در دو طبقه و یک نیم طبقه قرار دارد.
عملیات احداث این بنا در سال ۱۳۳۷ ﻫ.ش با طرحی ایرانی آغاز شد. معمار طراح کاخ مهندس محسن فروغی و مهندسین مشاور ناظر بر اجرا شرکت مهندسین مشاور عبدالعزیز فرمانفرماییان و همکاران و سازنده بنا شرکت ماپ بوده است.
در ابتدا این کاخ را به عنوان محلی برای پذیرایی سلطنتی و اقامت مهمانان عالی رتبه دربار طراحی کردند اما در حین عملیات اجرایی با اعمال تغییراتی در کاربری به محل سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده او اختصاص یافت.
احداث این کاخ در نهایت با وقفه ای که در ساخت آن پیش آمد در سال ۱۳۴۶ شمسی به اتمام رسید و در سال ۱۳۴۷ شمسی مورد بهره برداری قرار گرفت و تا واپسین ساعات خروج خانواده پهلوی از کشور محل اصلی سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده وی بود.
طرح چهار ضلعی کاخ و فضاسازی معماری داخلی آن الهام گرفته از معماری ایرانی با بهره گیری از فن آوری مدرن است. تزیینات آن نیز تلفیقی از هنر پیش از اسلام و پس از اسلام است که گچبری توسط استاد عبداللهی، آینه کاری توسط استاد علی اصغر و کاشی کاری نمای خارجی توسط استاد ابراهیم کاظم پور و ایلیا انجام شده است. کف بنا از جنس سنگ گرانیت سیاه و سقف آن از جنس آلومینیوم است که از وسط باز می شود. دکوراسیون و مبلمان داخلی کاخ توسط یک گروه فرانسوی طراحی و اجرا شده است.
طبقه همکف این بنا شامل سرسرای بزرگی است که کلیه اتاق ها در اطراف آن شکل گرفته اند، از آن جملـه میتوان به سینمای اختصاصی، اتاق غذاخوری، سالن پذیرایی، اتاق انتظار و راهروهای فرعی و همچنین تالار آبی اشاره کرد.
در نیم طبقه این بنا اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا و اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او قرار دارد.
در طبقه سوم اتاق خواب و استراحتگاه نیمروزی محمدرضا پهلوی، اتاق آرایش و لباس فرح دیبا و همچنین اتاق های فرزندان شاه و ندیمه های شان قرار دارد.
در انتهای مسیر بازدید اتاقی در راه پله ها قرار دارد که لباس های رسمی و نظامی و مدال ها و نشان های محمدرضا پهلوی در آن نگهداری می شود.
مجموعه ای نفیس از تابلوهای نقاشی هنرمندان ایرانی و خارجی، ظروف چینی کارخانجات سور و رزنتال و اشیاء تزیینی و همچنین مجموعه فرش های نفیس ایرانی زینت بخش این فضاها است.
کاخ اختصاصی نیاوران در دی ماه ۱۳۸۲ با هدف مرمت و بهسازی تعطیل شد و مدت ۶ سال عملیات مرمت شامل نقاشی بنا، مرمت گچبری ها و آیینه کاری ها، ایجاد سیستم هواساز، تعویض سیستم های برق و کابل ها، تعمیر پوشش بام و عایق کاری و راه اندازی مجدد سقف متحرک، آسانسور، تعمیر سنگفرش و پارکت کف فضاهای مختلف، تجهیز مخزن و ایجاد سیستم حفاظت الکترونیک (دوربین مداربسته) با حفظ اصالت بنا انجام شد.
مرمت مبلمان، پرده ها و دیوارکوب های پارچه ای و مرمت تعداد زیادی از اشیا با رعایت اصول مرمتی و مطالعات کارشناسی در خصوص آثار از دیگر اقدامات انجام گرفته است.
بیشتر بخوانید: معرفی شهرک سینمایی غزالی تهران
کوشک احمدشاهی
این عمارت، اواخر دوره قاجار جهت خوابگاه ییلاقی احمدشاه در میان باغ نیاوران با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ متر مربع در دو طبقه با سقف شیروانی بنا شد.
از ویژگی های عمده این بنا تزیینات و نمای آجری به کار رفته در سرتاسر نمای بیرونی آن است. آجرها از نوع منقوش قالبی با طرح های متنوع به رنگ نخودی است.
عمارت احمدشاهی در دوره پهلوی دوم مرمت و تغییراتی در آن صورت گرفت و مبلمان داخلی آن به طور کامل عوض شد تا به عنوان محل کار و سکونت رضا پهلوی مورد استفاده قرار گیرد.
موزه جهان نما کاخ نیاوران
جهان نما کامل ترین نامی است که برای نمایش آثار اهدایی به خاندان پهلوی و یا خریداری شده توسط آنان به بخش غربی کاخ صاحبقرانیه که در دهه پنجاه برای نگهداری این آثار آماده شده بود، داده شده است.
زیرا این آثار از فرهنگ های مختلف جهان در قالب شیء تاریخی یا اثری هنری از هنرمندانی همچون: پیکاسو، دالی، رنوار، گوگن، براک که در تاریخ هنر مدرن جهان تأثیری ژرف به جای گذاشته اند و یا آثار هنرمندان ایرانی صاحب سبک همچون پرویز تناولی، حسین زنده رودی، سهراب سپهری، بهمن محصص در زیر سقف های آن کنار هم گردآوری شده اند.
موزه کتابخانه سلطنتی
کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران در حدود سال ۱۳۵۵ شمسی در قسمت شمال شرقی مجموعه نیاوران در محیطی نسبتا دنج و هم جوار با محل سکونت خاندان پهلوی در دو طبقه و یک زیرزمین با زیر بنای تقریبی ۷۷۰ متر مربع احداث شد.
یکی از ویژگی های منحصر به فرد این کتابخانه که این فضا را از سایر کتابخانه های دیگر متمایز ساخته و آن را مبدل به فضای موزه ایی نموده است وجود کتب اهدایی است که از سران کشورها و نویسندگان نامی به این واحد اهدا شده است. از جمله این افراد می توان به پروین اعتصامی، علی نقی وزیری، منوچهر آتشی، جان اف کندی، والت دیزنی، جواهر لعل نهرو، رولف بنی، گریشمن و امضای بسیاری از افراد سرشناس دیگر اشاره کرد.
از جمله دیگر آثار موجود در این کتابخانه می توان به مجموعه های خطی اشاره کرد از جمله کاتبان این نسخ می توان به میرعلی هروی، احمد نیریزی، وصال شیرازی، زین العابدین حسنی، محمد اصفهانی و محمد تقی مشهدی اشاره کرد.
وجود پیانو و لوازم صوتی در این مجموعه حکایت از استفاده فضا به عنوان اتاق موسیقی را می نمایاند.
موزه خودروهای اختصاصی کاخ نیاوران
خودروهای خاندان پهلوی نیز از آثار به جا مانده ای است که قابلیت نمایشی دارند. این موزه -که قبلاً از ساختمان آن به عنوان گاراژ خودروها استفاده می کردند- در یک طبقه با فضای ۲۰۰ مترمربع آثاری از قبیل خودروهای اختصاصی خاندان پهلوی، موتور سیکلت های کوچک متعلق به فرزندان پهلوی و ماکت های خودرو را در خود جای داده است.
باغ موزه کتیبه ها
مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران با همکاری پژوهشکده زبان و گویش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نمایشگاهی از میراث مکتوب پیشینیانمان را برگزار کرده است.
در این نمایشگاه دایمی تعداد ۴۳ مولاژ از کتیبه های صخره ای شامل دوره تاریخی مادها به خط و زبان اوراتی، آشوری و آرامی متعلق به مناطق اهر و سراب، دوره تاریخی پارتی و ساسانی به خط و زبان های فارسی باستان، آکدی، عیلامی و آرامی تا اواخر دوره ساسانی و به خط شکسته پهلوی به چشم می خورد. از جمله این کتیبه ها می توان به کتیبه های شاپور و اردشیر در نقش رستم، کتیبه شاپور یکم در نقش رجب، کتیبه کرتیر در نقش رجب و… اشاره کرد. این نمایشگاه واقع در محوطه شرقی کاخ نیاوران در اردیبهشت ماه ۱۳۸۷ افتتاح شد و در معرض بازدید علاقه مندان قرار گرفته است.
ساعت بازدید از این کاخ در شش ماه اول سال از ساعت ۹ الی ۱۹ و در شش ماه دوم سال از ساعت ۸ الی ۱۷ است.
آدرس کاخ نیاوران
تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران
تلفن مجموعه: ۱۵-۲۲۲۸۲۰۱۲
همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیک، در این بخش با معرفی اماکن گردشگری ایران در خدمت شما بودیم. امیدواریم که شما عزیزان بتوانید به این اماکن زیبا سربزنید و خوشحال می شویم که تجربه های خودتان را با ما به اشتراک بگذارید. این مطلب به معرفی کاخ نیاوران تهران اختصاص داشت.
مجله اینترنتی تحلیلک
