تشخیص اختلال اسکیزوفرنی Schizophrenia disorder

اختلال اسکیزوفرنی قسمت سوم

اختلال اسکیزوفرنی

اختلال اسکیزوفرنی نوعی اختلال روان شناختی است که درمان قطعی ندارد، اما قابل کنترل است. این اختلال بیش‌تر در بزرگسالی پدید می‌آید. اما ممکن است که این روند در برخی افراد در کودکی یا پیری آغاز شود. اسکیزوفرنی اختلالی روانی و جدی است که رفتار و فرایندهای روانی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. فرد مبتلا به اسکیزوفرنی نسبت به مشکل خویش بینش ندارد و ارتباط فرد با واقعیت‌های جهان و شرایط محیطی قطع می‌شود. این اختلال فرد را در زمینه‌های گوناگون زندگی دچار رنج، پریشانی و نابسامانی می‌کند. توهم، هذیان، گفتار آشفته، رفتار آشفته و افکار آشفته از علائم اصلی این اختلال هستند.

در مطالب قبل به توضیح کامل تاریخچه، علائم و علل بروز این اختلال پرداختیم، در ادامه سعی داریم انواع اسکیزوفرنی و ملاک های تشخیصی این اختلال را بیان کنیم.

علائم اسکیزوفرنی — با استفاده از ملاک های تشخیصی DSM-5 بالینگر به راحتی می تواند به یک تشخیص دقیق برسد.

ملاک های تشخیصی اختلال اسکیزوفرنی براساس DSM-5

A)
دو نشانه زیر (یا بیشتر)، هر یک برای مدت زمان قابل ملاحظه ای در طول دوره ۱ماهه وجود دارند. (یا کمتر اگر با موفقیت درمان شده باشد). حداقل یکی از (۱)، (۲) یا (۳) باید باشد.
۱) هذیان ها.
۲) توهمات.
۳) گفتار آشفته (مثل انحراف گفتار یا گسیختگی مکرر).
۴) رفتار آشفته بارز یا کاتاتونیک.
۵) علائم منفی (یعنی کاهش ابراز هیجانات یا بی ارادگی).

B)
برای مدت زمان قابل ملاحظه ای از شروع اختلال، سطح عملکرد در یک یا چند زمینه عمده، مانند کار، روابط میان فردی، یا مراقبت شخصی به طور قابل ملاحظه ای به سطحی پایین تر از قبل بیماری تنزل پیدا می کند. (یا در صورتی که شروع در کودکی یا نوجوانی باشد، ناتوانی در رسیدن به سطح مورد انتظار عملکرد میان فردی، تحصیلی، یا شغلی وجود دارد).

علائم مداوم اختلال حداقل به مدت ۶ماه ادامه می یابند. این دوره ۶ماهه باید علائم مطابق ملاک تشخیصی A (علائم مرحله فعال) به مدت حداقل یک ماه، (در صورت درمان موفقیت آمیز، کوتاه تر) وجود داشته باشند و می تواند شامل دوره علائم مقدماتی یا باقیه ای نیز باشد. طی مرحله مقدماتی یا باقیه ای، علائم اختلال اغلب به صورت علائم منفی هستند و یا ممکن است دو یا چند علامت از ملاک تشخیصی A به شکل خفیف مشاهده گردد. (مثل باورهای عجیب، تجارب ادراکی غیر عادی)

D)
براساس یکی از دلایل زیر اختلال اسکیزوافکتیو و افسردگی یا دو قطبی با ویژگی روانپریشی کنار گذاشته شده اند.

۱)هیچ دوره افسردگی اساسی یا مانیا همزمان با مرحله علائم فعال رخ نداده است.

۲)در صورت بروز حملات خلقی در حین مرحله علائم فعال، مدت کلی این حملات در مقایسه با مجموع دوره های فعال یا باقیه ای بیماری کوتاه است.

E)
این اختلال ناشی از تاثیرات فیزیولوژیکی مواد (مثل سوء مصرف موادمخدر، دارو) یا بیماری جسمانی دیگر نیست.

F)
اگر سابقه اختلال طیف اوتیسم یا اختلال ارتباط با شروع کودکی وجود داشته باشد، تشخیص اضافی اسکیزوفرنی فقط در صورتی داده می شود که هذیان ها و توهمات برجسته، علاوه بر نشانه های لازم دیگر اسکیزوفرنی نیز حداقل به مدت ۱ماه (یا کمتر اگر با موفقیت درمان شده باشد) وجود داشته باشند.

انواع اختلال اسکیزوفرنی

عمدتا براساس تظاهرات بالینی، پنج نوع اسکیزوفرنی توصیف شده اند: پارانوئید، نابسامان، کاتاتونیک، نامتمایز و باقیه ای.

توهم و هذیان در پارانوئید — توهم و هذیان های مکرر از علائم اصلی اسکیزوفرنی پارانوئید هستند.

۱)نوع پارانوئید(بدگمان) اسکیزوفرنی

اشتغال خاطر به یک یا چند هذیان، یا داشتن توهم های مکرر شنوایی مشخصه‌های نوع پارانوئید اختلال اسکیزوفرنی است. به طور کلاسیک، نوع پارانوئید اسکیزوفرنی عمدتاً با هذیان های گزند یا خود بزرگ‌بینی مشخص می شود. بیماران اسکیزوفرنی پارانوئید معمولاً در اولین دوره بیماری، سن بالاتری نسبت به اسکیزوفرنی های کاتونیک یا نابسامان دارند. این بیماران که تا سی، چهل سالگی را خوب طی می‌کنند، معمولاً زندگی اجتماعی محکمی تشکیل داده‌اند که در حین بیماری به کمکشان می‌آید. منابع ایگو نیز در بیماران پارانوئید غنی تر از بیماران کاتاتونیک یا نابسامان است.

بیماران دچار اسکیزوفرنی پارانوئید از نظر توانایی های ذهنی، واکنش های هیجانی و نیز رفتار، کمتر از بیماران مبتلا به سایر انواع اسکیزوفرنی واپس روی نشان می‌دهند. بیماران روان گسیخته پارانوئید، پر تنش، شکاک، مقاوم، در خود فرو رفته و گاه متخاصم یا پرخاشگرند، اما می‌توانند در موقعیت‌های اجتماعی، گلیم خود را کم و بیش از آب بیرون بکشند. هوش آنها در حوزه هایی که تحت تاثیر مخرب روانپریشی واقع نشده، اغلب سالم می ماند.

روانپریشی — بهترین توصیف برای رفتار افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نابسامان، رفتار احمقانه است.

۲)نوع نابسامان اسکیزوفرنی

مشخصه های نوع نابسامان اختلال اسکیزوفرنی که سابقا کودک روانی (هبفرنی) خوانده می شد، عبارت است از پسرفت آشکار به رفتارهای بدوی، مهار گسیخته و سازمان نیافته و فقدان علائم منطبق بر ملاک های نوع کاتاتونیک. شروعش معمولاً زود، یعنی پیش از ۲۵ سالگی است. بیماران نابسامان معمولاً فعال اند اما فعالیتشان هدفمند و سازنده نیست. اختلال فکرشان برجسته است و تماس چندانی با واقعیت ندارند. ظاهر شخصی این بیماران ژولیده و رفتار اجتماعی و پاسخ های هیجانی شان نامتناسب است. آنها اغلب ناگهان بدون هیچ دلیل واضحی زیر خنده میزنند. خندیدن و شکلک در آوردن بیجا و بی مناسبت در این نوع بیماران شایع است. بهترین توصیف از رفتار این بیماران رفتار ابلهانه یا احمقانه است.

۳)نوع کاتاتونیک اسکیزوفرنی

نوع کاتاتونیک اختلال اسکیزوفرنی که چندین دهه پیش شایع بود، امروزه در اروپا و آمریکای شمالی نادر است. خصیصه کلاسیک نوع کاتاتونیک، آشفتگی واضح در کارکرد حرکتی است که ممکن است شامل بهت، منفی کاری، سفتی عضلات، برآشفتگی، یا اتخاذ وضعیت‌های خاص بدنی باشد. گاه بیمار تغییری سریع بین دو حالت مفرط یعنی برآشفتگی و بهت پیدا می‌کند. خصایص همراه عبارت است از حرکات قالبی، حرکات ادایی و انعطاف مومی شکل. سکوت نیز خیلی شایع است. بیماران را در حین بهت یا برآشفتگی مربوط به کاتاتونی باید تحت نظر قرار داد تا به خود و یا دیگران صدمه نرسانند. به دلیل سوء تغذیه، اتلاف قوا، پر دمایی (هیپرپیرکسی)، یا خودزنی، مراقبت طبی هم ممکن است، لازم شود.

توهم و هذیان — در نوع نامتمایز اسکیزوفرنی، علائم هر فرد در زمان‌های مختلف، نوسان پیدا می کند بطوری که نمی توان آن را در هیچ دسته ای جای داد.

۴)نوع نامتمایز

نوع نامتمایز، زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد علائمی از اختلال اسکیزوفرنی دارد که به‌ اندازه کافی مشخص نیست، یا برای طبقه‌بندی بیماری در یکی از انواع آن، به‌ اندازه کافی، خاص و ویژه نیست. علائم هر فرد می‌تواند در زمان‌های مختلف، نوسان داشته باشد که منجر به عدم قطعیت در طبقه‌بندی دقیق نوع اسکیزوفرنی می‌گردد. دیگر افراد، علائمی نشان می‌دهند که در طول زمان، عمدتا ثابت است ولی باز هم با تصویر هیچ‌یک از انواع اسکیزوفرنی مطابقت ندارد. در هر مثال، تشخیص نوع نامتمایز ممکن است بهترین توصیف سندروم بالینی ترکیبی باشد.

روانپریشی در اختلال اسکیزوفرنی — نوع باقیه ای اسکیزوفرنی زمانی رخ می دهد که از شدت علائم اسکیزوفرنی کاسته شود.

۵)نوع باقیه ای

این نوع اختلال اسکیزوفرنی زمانی تشخیص داده می‌شود که بیمار، دیگر علائم بارز بیماری را نشان نمی‌دهد. در چنین مواردی، معمولا از شدت علائم اسکیزوفرنی کاسته شده است. هذیان، توهم یا رفتار خاص، ممکن است هنوز وجود داشته باشند ولی بروز آنها در مقایسه با فاز حاد بیماری، بسیار کاهش یافته است.

درست مانند علائم اسکیزوفرنی، اثرات آن نیز بسیار گوناگون و متنوع است. انواع مختلف اختلالات، با درجات متفاوتی بر زندگی هر بیمار تاثیر می‌گذارد. برخی بیماران باید در بیمارستان روانی بستری شوند در حالی‌ که برخی دیگر، شغلی دارند و می‌توانند زندگی خانوادگی فعالی داشته باشند.

افرادی که پیش از آغاز بیماریشان، سطح بالاتر عملکرد داشته‌اند، معمولا به نتایج بهتری می‌رسند. به‌ طور کلی، نتایج بهتر در مواردی دیده می‌شود که علائم خفیفی مشاهده شده و سپس فرد به زندگی معمول باز می‌گردد. خانم‌ها معمولا پیش‌آگهی بهتری برای عملکرد اجرایی نسبت به آقایان دارند و این مورد برای بیمارانی که هیچ‌گونه ساختار مغزی غیرطبیعی ندارند نیز صادق است. برعکس، پیش‌آگهی ضعیف‌تر با بروز تدریجی یا نامحسوس بیماری، آغاز بیماری در کودکی یا نوجوانی، ساختار غیرطبیعی مغز در آزمایشات تصویربرداری از مغز مشخص می‌شود. همچنین ناتوانی در بازگشت به سطوح عملکردی پیشین پس از یک دوره حاد، مشخص می‌شود.

سایر انواع فرعی اختلال اسکیزوفرنی

نوع بندی فرعی اسکیزوفرنی طرح های دیگری هم دارد، مانند:

بوفه دلیران (روانپریشی حاد هذیانی): تفاوت این نوع با اسکیزوفرنی بر اساس مدت علائم است، که در بوفه دلیران کمتر از ۳ماه است.

نهفته: شدت علائم در این نوع کمتر است و بیمار علائم روانپریشی را به شکل پایدار نشان نمی دهد.

رویا زده: در این نوع بیمار از واقعیت چشم پوشیده و درحالات توهمی خود غرق است و به زمان و مکان واقف نیست.

پارافرنی: در این نوع سیر بیمار رو به تباهی است و نظام هذیانی کاملا انسجام یافته ای دارد.

اسکیزوفرنی شبه روان نژندانه (پسودونوروتیک): مشخصه این بیماران علائم اضطراب عام، هراس عام، دودلی عام و گاه زندگی جنسی آشوبناک است و به ندرت ممکن است دچار علائم شدید روانپریشی گردند. (امروزه تحت عنوان شخصیت مرزی مطرح می شوند)

اختلال تباه کننده ساده یا اسکیزوفرنی ساده: این بیماران روانپریشی بارزی پیدا نمی کنند و دچار توهم و هذیان های پایدار نمی شوند. علامت عمده آنها انزوا از اجتماع و موقعیت های مرتبط با شغل است.

اختلال افسردگی پساروانپریشی مربوط به اسکیزوفرنی:

به دنبال دوره حاد اسکیزوفرنی، برخی بیماران دچار افسردگی می شوند. علائم اختلال افسردگی پسا روانپریشی مربوط به اسکیزوفرنی شباهت بسیاری به علائم مرحله باقیه ای اسکیزوفرنی و همچنین عوارض جانبی داروهای ضد روانپریشی دارند. این حالات افسردگی با افزایش خطر خودکشی همراهند.

علائم اختلال اسکیزوفرنی در کودکی — شروع اسکیزوفرنی درکودکی باپیش آگهی بدهمراه است.

اسکیزوفرنی با شروع زودرس: برخی بیماران در کودکی علائم اسکیزوفرنی را بروز می دهند. این اختلال سیر مزمنی دارد و پیش آگهی آن ناخوشاینداست.

اسکیزوفرنی با شروع دیررس: این نوع از اسکیزوفرنی بعد از ۴۵ سالگی شروع می شود. این اختلال در زنها بیشتر است و بارز بودن علائم پارانوئید از ویژگی های آن است. پیش آگهی آن مطلوب است و معمولا بیماران مبتلا با تجویز داروهای ضد روانپریشی بهبود می یابند.

اسکیزوفرنی نقصانی: بروز علائم منفی ایدیوپاتیک (نهانزاد) و دیرپا از ملاک های تشخیصی این نوع اسکیزوفرنی است. سیر بیماری در این نوع شدید، میزان حرکات غیر عادی نابهنجار بیشتر و عملکرد اجتماعی در آن ها ضعیف است. همچنین بروز اسکیزوفرنی با علائم مثبت را اسکیزوفرنی غیرنقصانی می نامند که با تخریب شناختی بیشتر همراه است.