«اختلال هماهنگی رشدی چیست؟»

اختلال حرکتی مجموعه ای از بیماری‌ های دستگاه عصبی (نورولوژیک) در کودکان است که منشاء آن در مغز کودک پدید می‎ آید. این اختلال باعث می شود حرکات اندام های کودک بسیار زیاد یا خیلی آهسته باشد به طوری که تفاوت این حرکات با کودکان دیگر بسیار فاحش است.

اختلالات حرکتی به ۳ دسته کلی تقسیم می شوند که اصلی ترین اختلال هماهنگی رشدی است. کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی اغلب در هماهنگی حرکات دست و پای خود دچار مشکل هستند و توانایی حفظ تعادل ندارند. این اختلال طیف وسیعی از نشانه ها و علائم را در بر می گیرد و عوارض جبران ناپذیری را برای کودکان به همراه دارد، از همین رو آگاهی پیدا کردن از علل بروز و نشانه‌ های این اختلال، برای پذیرش بیماری، رفتار صحیح با کودک و درمان به موقع از اهمیت بسیاری برخوردار است.

با ما باشید؛ اختلال هماهنگی رشدی چیست؟

اختلال هماهنگی رشدی چیست؟

نوع اصلی اختلال حرکتی، اختلال هماهنگی رشدی است. کودکان مبتلا به این اختلال مشکل زیادی در توانایی هماهنگ کردن حرکات دست و پای خود دارند. این اختلال که ۶ درصد کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد، می تواند باعث شود که آنها در پیشرفت تحصیلی و توانایی انجام دادن تکالیف عادی زندگی روزمره با مشکلاتی رو به رو شوند. این کودکان معمولاً هیچ اختلالی در توان عضلانی، عملکرد حسی یا حرکات غیر ارادی ندارند.

انواع فرعی اختلالات هماهنگی مربوط به رشد وجود دارد. یک نوع فرعی این اختلال، هماهنگی چشم–دست و دیگری مشکلات دیداری–فضایی را شامل می شود.

کودکان مبتلا به اختلالات هماهنگی مربوط به رشد در طفولیت و اوایل کودکی مشکل سینه خیز رفتن، راه رفتن و نشستن دارند. وقتی آنها رشد می کنند، عملکردشان در تکالیف دیگر مرتبط با سن نیز زیر متوسط است. امکان دارد که آنها نتوانند بند کفش خود را ببندند، توپ بازی کنند، پازلی را کامل کنند یا حتی به طور خوانا بنویسند. در نتیجه ممکن است آنها دستخوش مشکلات عزت نفس شوند. از این گذشته، فقدان هماهنگی آنها ممکن است باعث شود که کمتر قادر باشند در ورزش ها و برنامه های ورزشی شرکت کنند که به چاق شدنشان منجر می شود.

بیشتر بخوانید: اضطراب و اختلالات اضطرابی در کودکان

ویژگی های کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی

کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی ممکن است ویژگی های گوناگونی داشته باشند. شدت این علائم و ویژگی ها از کودکی به کودک دیگر و در هر دوره سنی متفاوت است و ممکن است به‌عنوان یک سندروم وابسته یا به‌صورت یک عارضه بالینی مجزا اتفاق بیفتد.

به‌طور کلی انواع علائمی که در کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی دیده می‌ شوند، شامل موارد زیر است:

• این کودکان معمولا در انجام فعالیت های روزمره مثل لباس پوشیدن، غذا خوردن، مسواک زدن دچار مشکل هستند.
• این کودکان معمولا با اشیایی مانند میز و مبل برخورد می کنند.
• ممکن است از این کودکان با عنوان دست و پا چلفتی یاد شود.
• برخی از حرکات را به شکل نامناسب و عجیب انجام می دهند مانند دویدن.
• ممکن است در اجرای مهارت های حرکتی درشت مثل راه رفتن و پرتاب کردن دچار مشکل باشند.
• ممکن است در اجرای مهارت های ظریف مثل گره زدن و استفاده از قیچی دچار مشکل باشند.
• در یادگیری مهارت های حرکتی جدید ضعف دارند.
• در انجام فعالیت هایی که به کنترل تعادل بدن نیاز دارد مانند بالا رفتن از پله ها دچار مشکل هستند.
• در کپی کردن مشکل دارند و اغلب دست خط بدی دارند.
• مشکلات زیادی در سازماندهی و مرتب کردن دارند.

عوارض اختلال هماهنگی رشدی

• شرکت نکردن در فعالیت هایی که به تحرک جسمانی نیاز دارد می تواند مشکلات جسمانی مثل اضافه وزن و چاقی برای کودک مبتلا ایجاد کند.
• ناتوانی آن ها در انجام فعالیت های روزمره باعث از بین اعتماد به نفس در این کودکان می شود.
• این کودکان اغلب مایوسند، چرا که نسبت به انجام کارها و بهبودی خود امیدی ندارند.
• آن ها به دلیل مشکلاتی که دارند از همسالان خود کناره گیری می کنند و به مرور به انزوا کشیده می شوند.
• آن ها اغلب از فعالیت های خود رضایت ندارند و برای انجام کارها اضطراب شدیدی را تجربه می کنند.
• مشکلاتی که آن ها تجربه می کنند به مرور می تواند باعث بروز اختلالاتی مانند افسردگی در آن ها شود.

علل بروز اختلال هماهنگی رشدی

علت اصلی بروز اختلال هماهنگی رشدی ناشی از یک اختلال خفیف در عملکردهای مغز و در لوپ آهیانه ای است. در این کودکان مخچه که مسئول هماهنگی حرکات بدنی است دارای نقص است.

علاوه بر این ها عوامل دیگری مانند عوامل محیطی، نرسیدن اکسیژن به جنین، استفاده مادر از الکل و سیگار، وزن کم نوزاد هنگام تولد، زایمان زودرس و یا آسیب‌های پنهان در دوران بارداری نیز در بروز این اختلال دخیل هستند.

تشخیص اختلال هماهنگی رشدی

تشخیص اختلال هماهنگی رشدی بسیار دشوار است زیرا ممکن است والدین این علائم را به عنوان یک اختلال قلمداد نکنند یا علائم آن با سایر بیماری‌ ها اشتباه گرفته شود. از همین رو نیاز است تا هنگام برخورد به این نشانه ها به یک متخصص در این حوزه مراجعه شود.

متخصصان برای تشخیص اختلال هماهنگی رشدی از ملاک های مطرح شده در DSM_5 و برخی ابزارها (آزمون ها) بهره می برند.

ملاک های DSM-5 برای اختلال هماهنگی رشدی

A. فراگیری و اجرای مهارت های حرکتی هماهنگ با توجه به سن زمانی فرد و فرصت برای یادگیری و استفاده از مهارت، به طور قابل ملاحظه ای پایین تر از حد مورد انتظار است. مشکلات به صورت بی مهارتی یا بی دست و پایی (مثل انداختن چیزها یا برخورد کردن با اشیا) و همین طور کندی و بی دقتی در عملکرد مهارت های حرکتی (مانند گرفتن یک شی، استفاده از قیچی یا قاشق و چنگال، دستخط، دوچرخه سواری یا شرکت کردن در ورزش) آشکار می شوند.

B. کمبود مهارت حرکتی در ملاک A به طور قابل ملاحظه و مداوم در فعالیت های روزانه مناسب برای سن زمانی، اختلال ایجاد می کند (مثل مراقبت از خود و رسیدگی به خود). در نتیجه بر بازدهی تحصیلی/مدرسه، فعالیت های قبل از شغل و شغلی، اوقات فراغت و بازی تاثیر می گذارد.

C. شروع نشانه ها در دوره رشد اولیه است.

D. کمبود مهارت های حرکتی با ناتوانی عقلانی (اختلال عقلانی رشدی) یا اختلال بینایی بهتر توجیه نمی شوند و ناشی از بیماری عصبی که بر حرکت تاثیر می گذارد، نیستند. (مثل فلج مغزی، نقص تغذیه عضلانی، اختلال تباهشی).

بیشتر بخوانید: اختلال نقص توجه و بیش فعالی / تشخیص و اهمیت درمان در کوکان

ابزارهای تشخیصی اختلال هماهنگی رشدی

برای تشخیص اختلال هماهنگی رشدی، تعدادی آزمون روانی وجود دارد که استفاده از آن ها توسط درمانگر به یک تشخیص دقیق بسیار کمک می کند.

• آزمون دیداری حرکتی بندرگشتالت
• آزمون عصب روانشناختی لوریا نبراسکا
• آزمون عصب روانشناختی ریتان
• آزمون درکی حرکتی پردو
• آزمون لینکن ازرتسکی
• آزمون توانایی حرکتی پایه
• آزمون های مهارت های حرکتی درشت و ظریف
• آزمون مهارت های دستی مینه سوتا
• آزمون مهارت قطعات ریز کرافورد
• تست جعبه و مکعب
• تست مهارت حرکتی برونینکز اوزرتسکی
• تست حرکتی ای بی سی
• چک لیست ارزیابی مهارت های حرکتی درشت (ارزیابی سطوح رشدی)
• چک لیست ارزیابی مهارت های حرکتی ظریف

میزان شیوع اختلال هماهنگی رشدی

میزان شیوع اختلال هماهنگی رشدی در میانگین جهانی حدود ۶ درصد گزارش شده است. در ایران اگرچه آمار جامع منتشر شده‌ و دقیقی وجود ندارد، با این حال برخی تحقیقات شیوع اختلال هماهنگی رشدی، بیش از ۷ درصد در نمونه‌های محدود اشاره شده است.

شیوع این اختلال در پسران ۲ تا ۳ برابر دختران گزارش شده است. همچنین شیوع آن در کودکان ۵ تا ۱۱ ساله ۵ تا ۶ درصد است. کودکانی که تا قبل از هفته سی و دوم بارداری به دنیا می‌آیند، به احتمال بیشتری به اختلالات عصبی رشدی مبتلا می‌شوند.

درمان اختلال هماهنگی رشدی

اختلال هماهنگی رشدی طیف وسیعی از شدید تا خفیف با علائم متفاوتی دارد، برخی از کودکان مبتلا تنها در مهارت های حرکتی دارای مشکل هستند و برخی دیگر علاوه مهارت های حرکتی در گفتار، توجه، تمرکز و یادگیری نیز دارای مشکل هستند. از همین رو روش های درمانی برای هر کودک متفاوت است.

درمانگران برای درمان این اختلال اغلب از دو روش زیر استفاده می کنند.

الف) درمان مبتنی بر تکلیف

در این نوع شیوه درمانی درمانگر و خانواده کودک بر روی آموزش مجدد و بهتر کردن یک تکلیف یا عملکرد تمرکز می کنند. آن ها تلاش می کنند تا مهارت های خاصی که کودک در طول روزمره به انجام آن ها نیاز دارد را به درستی تقویت کنند. آنچه که در این نوع درمان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است نحوه برخورد و رفتار با کودک است. هرچه تشویق و میزان اعتماد به نفسی که والدین به کودک می دهند بیشتر باشد پیشرفت او در مهارت ها سرعت بیشتری پیدا می کند.

به طور مثال به کودک آموزش می دهند که چطور تنهایی لباس بپوشد، بند کفش خود را ببندد و…

ب) درمان مبتنی بر فرایند

در درمان مبتنی بر فرایند مهارت حرکتی مدنظر نیست بلکه درمانگر یا خانواده باید به دنبال عاملی باشند که باعث بروز این مشکلات شده است. مثلا ممکن است مشکلات کودک ناشی از ناهماهنگی دست و چشم باشد که در فرایند درمان باید اصلاح شود و پس از اصلاح آن بیشتر مشکلات کودک برطرف می شود.

مجله اینترنتی تحلیلک