انواع جناس چیست؟ همراه با مثال های متعدد
عنصرالمعالی در بخش «در آیین و رسم شاعری» قابوسنامه می گوید:
و اگر شاعر باشی به وزن و قافیه تهی قناعت مکن. بی صناعتی و ترتیبی شعر مگوی که شعر راست ناخوش بود، ملحی باید که بود اندر شعر یا صناعتی به رسم شعرا چون متضاد و مزدوج و موازنه و مسجع و مانند این.
علم بدیع و انواع آن
بدیع یکی از علوم بلاغی است که در کنار بیان و معانی سه دانش را تشکیل می دهند که راجع به وجوه زیبایی و حسن کلام سخن می گویند.
در حقیقت این علم مجموعه ای از ترفندها و شگردهایی است که شعرا با کاربرد آنها، کلام عادی را به کلام ادبی و هنری تبدیل می کنند.
بیشتر بخوانید: علم بدیع و انواع آن
نکاتی را به عنوان پیش نیاز باید بدانیم.
واک و واج
کوچکترین جزء بسیط و مشخص و مفارق در زبان را واک می نامیم. مثال کلمه دَر مرکب از سه جزء است:
د، -َ، ر
هر یک از این سه جزء بسیط است و به اجزای کوچکتری تقسیم نمی شود و هریک از آنها یک واک نام دارد.
صامت و مصوت
واک های زبان به دو گروه تقسیم می شوند:
مصوت ها: صدادار هستند و به شش گروه تقسیم می شوند:
a آ a -ََ
i ای e َ-
u او o َ-
صامت ها: همان حروف بی صدا هستند، مانند: م – ب – س و…
هجا
ترکیبی از اصوات که با یک بار خروج هوا از نای ادا می شود. (معادل همان بخش در دوران دبستان)
مثال: ماه، سر
هجا در زبان فارسی مرکب از یک مصوت و یک یا دو یا سه صامت است.
انواع جناس چیست؟ همراه با مثال های متعدد
انواع جناس چیست؟ همراه با مثال های متعدد
تجنیس
جناس روشی است که به همجنس سازی کلمات از لحاظ صامت و مصوت دلالت دارد و موسیقی کلام را افزایش می‌دهد.
انواع جناس
وقتی شکل می‌گیرد که دو کلمه از لحاظ تلفظ یکسان باشند و معانی مختلفی داشته باشند.
مثال:
شانه (وسیله‌ای برای آراستن مو) / شانه (جزوی از بدن انسان)
گور (قبر) / گور (گور خر)
وقتی شکل می‌گیرد که تلفظ دو کلمه یکسان باشد و املای متفاوت داشته باشند.
مثال:
خوار / خار
شصت / شست
هر گاه دو کلمه هم هجا باشند ولی اختلاف در تکیه داشته باشند، جناس مرکب را شکل می‌دهند.
مثال:
کمند / کمند (کم‌اند)
کیان (شاهان) / کیان (چه کسانی)
****
گفتمش باید بری نامم زیاد
گفت آری می‌برم نامت زیاد
زیاد در مصراع اول به معنای فراوان و در مصراع دوم به معنی از یاد است.
انواع جناس چیست؟ همراه با مثال های متعدد
وقتی شکل می‌گیرد که دو کلمه همسان در یک حرف با هم اختلاف داشته باشند و این حروف قریب المخرج باشند.
مثال:
گام / کام
حالی / خالی
به این معنی است دو کلمه یکسان در یک حرف بعیدالمخرج با هم اختلاف داشته باشند.
مثال:
رحمت / زحمت
هوش / نوش
به این معنی است که دو کلمه در نقطه‌گذاری با هم اختلاف داشته باشند.
مثال:
بوسه / توشه
بساط / نشاط
انواع جناس چیست؟ همراه با مثال های متعدد
به این معنی است که دو کلمه همسان در مصوت کوتاه با هم اختلاف داشته باشند.
مثال:
خَلق / خُلق
مِهر / مُهر
وقتی دو کلمه همسان در مصوت بلند با هم اختلاف داشته باشند به آن جناس اشتقاق یا اقتضاب می‌گوییم.
مثال:
دارا / دارو
مینا / مینو
نکته‌ای که درباره این نوع وجود دارد، این است که ممکن است این اختلاف یک مصوت بلند و یک مصوت کوتاه باشد.
مثال:
سینه / سینا
به این معنی است که یکی از کلمات نسبت به دیگری یک هجا بیشتر داشته باشد.
این نوع سه بخش دارد:
- مزید
- وسط
- مذیّل
مثال:
دام / مدام
کف / کنف
نام / نامه
انواع جناس چیست؟ همراه با مثال های متعدد
آوردن الفاظی که حروف آنها مقلوب هم‌دیگر باشد را می‌گوییم و بر دو بخش است: قلب بعض، قلب کامل یا مستوی
قلب بعض: بعضی از حروف جابجا می‌شوند: حریم / رحیم
قلب کامل: تمام واک‌های یک جمله یا عبارت وارونه شوند: برق / قبر
شکر به ترازوی وزارت برکش
وقتی دو رکن را در کنار هم ذکر کنند به آن مکرر یا مزدوج می‌گوییم.
هست شکربار یا قوت تو ای عیار یار
نیست کسی را نزد آن یاقوت شکربار، بار
بیشتر بخوانید: سجع و انواع آن
مجله اینترنتی تحلیلک
