اوراق مشارکت و تمام آن چیزی که باید در مورد آن بدانید

قبل از صحبت در مورد اوراق مشارکت و نحوه خرید آن برای درک بهتر موضوع بهتر است مقاله مربوط به اوراق بدهی یا قرضه را مطالعه کنید.

اوراق مشارکت چیست؟

اوراق با نام یا بی‌نامی است که به موجب قانون یا مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین ‌و برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح‌های عمرانی- انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کشور یا برای تأمین منابع مالی لازم برای تهیۀ مواد ‌اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شرکت‌های دولتی، ‌شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت‌های ‌وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولید منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‌های‌ یاد شده را دارند از طریق عرضه عمومی واگذار می‌گردد.

دولت، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و مؤسسات عام‌المنفعه و شرکت‌های وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولید بر طبق قانون جزو شرکت‌هایی هستند که مجاز به انتشار اوراق مشارکت برای تأمین بخشی از منابع مالی لازم جهت ایجاد، تکمیل و توسعه طرح‌های سودآور تولیدی، ساختمانی و خدماتی و تأمین مواد اولیه تولید و یا طرح‌های عمرانی و انتفاعی دولت هستند.

بر طبق قانون و برای آنکه انتشار اوراق مشارکت توجیه داشته باشد، شرکت پروژه‌ای را که بابت آن اوراق منتشر می‌نماید ارزیابی کرده و بر اساس توجیه‌پذیر بودن فرایند انتشار اوراق را آغاز می‌نماید.

در این رابطه لازم به ذکر است که عموماً نرخ بازدهی سالیانه اوراق مشارکت را عموماً بین ۳ تا ۵ درصد بالاتر از نرخ سود سپرده بلندمدت یک‌ساله بانک‌ها تعریف می‌کنند تا از این دریچه سرمایه‌گذاران اعم از حقیقی و حقوقی به سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت رغبت نمایند.

همچنین برخلاف اوراق قرضه‌ای که در خارج رایج است می‌توان گفت که تقریباً تمام اوراق مشارکت‌هایی که تا به امروز منتشر شده‌اند دارای ضامن سودآوری هستند.

به این معنی که در زمان انتشار اوراق در ورقه مزبور سود علی‌الحساب تعریف می‌گردد که این سود در واقع تضمین‌ شده است و ناشر و در شرایط خاص ضامن اوراق، پرداخت سود را در تاریخ‌های اعلام‌ شده تضمین می‌نماید و از این دریچه ریسکی متوجه دارندگان اوراق نخواهد بود.

البته چنانچه بازدهی بیشتر از آنچه برآورد شده محقق نماید در این صورت مابه‌التفاوت را به‌حساب شما منظور خواهند نمود. البته این مورد در مواقع کمی روی می‌دهد.

همچنین اوراق مشارکت مشابه اوراق قرضه کوپن دار هستند که در دوره‌های معین (عموماً سه‌ ماهه) سود پرداخت می‌گردد و در نهایت در انتهای عمر اوراق، اصل سرمایه به‌ حساب سرمایه‌گذار واریز می‌گردد.

انواع اوراق مشارکت

اوراق مشارکت بورسی:

اوراقی که قابل معامله در بازار بورس و فرابورس هستند. در بازار بورس اوراق بهادار علاوه‌ بر معاملات سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس، اوراقی با نام اوراق مشارکت نیز خرید و فروش می‌شود.

انواع اوراق مشارکت بورسی:

به کسر: اوراقی که با قیمتی کمتر از قیمت اسمی به فروش می‌رسد و سود خریدار برابر با تفاوت قیمت اوراق در زمان خرید و قیمت اسمی در زمان سر رسید است. سرمایه گذاری در این اوراق یک سرمایه‌گذاری کوتاه مدت به شمار می‌آید.

قابل تعویض با سهام: این نوع از اوراق توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر شده و در سر رسید نهایی با سهام سایر شرکت‌های پذیرفته شده در سازمان ‌بورس و اوراق بهادار قابل تعویض هستند.

قابل تبدیل به سهام: این اوراق توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر شده و در تاریخ سر رسید به‌جای پرداخت اصل مبلغ، با سایر سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تعویض می‌گردد.

اوراق مشارکت غیر بورسی:

اوراقی که صرفاً با تایید بانک مرکزی حمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شود و قابل معامله در شعب بانک‌های عامل (بازار پولی) است.

ویژگی‌های اوراق مشارکت

با نام یا بی نام

بنا به شرایط تعریف‌ شده از سوی ناشر، اوراق مشارکت با نام یا بی نام است که در تبلیغات رسانه‌ای این مورد را اعلام می‌کنند.

نکته قابل توجه این است که اوراق با نام تنها به نام دارنده آن است و حتی در صورت سرقت یا مفقودی ورقه امکان فروش و بهره‌مندی از مزایا وجود ندارد؛ اما اگر اوراق بی نام باشد در حقیقت در وجه حامل بوده و می‌بایست نسبت به مراقبت از اوراق توجه ویژه‌ای داشته باشید و بعضاً افرادی که سرمایه سنگینی را در این سرمایه‌گذاری وارد می‌کنند. اوراق مالکیت را در صندوق امانات بانکی نگه می‌دارند.

تاریخ سر رسید

به تاریخ پایان دوره‌ سرمایه گذاری در اوراق مشارکت، تاریخ سر رسید گفته می‌شود که در این تاریخ به خریداران مبلغی معادل ارزش اسمی اوراق پرداخت می‌گردد.

ارزش اسمی

به مبلغی که توسط ناشر اوراق مشارکت و در تاریخ سر رسید به خریداران اوراق بازپرداخت می‌شود، ارزش اسمی می‌گویند.

نرخ سود اسمی

همان طور که گفته شد اوراق مشارکت از نظر پرداخت سود به دو دسته تقسیم بندی می‌شوند. اوراقی بدون پرداخت سود و اوراقی که به‌صورت دوره ای سود پراخت می‌کنند و دارای نرخ بهره دوره‌ای هستند. نرخ سود اسمی، نرخ بهره ‌ای است که در اوراق دسته دوم پرداخت شده و تا زمان سر رسید ادامه دارد.

قیمت فروش

در صورتی که دارنده اوراق مشارکت تا قبل از سر رسید تمایل به فروش اوراق خود داشته باشد، اوراق مربوطه را می‌بایست در روزهای باز بازار بورس و به قیمت آن روز بازار به فروش برساند. نکته قابل توجه این است که تعیین قیمت عرضه و تقاضا به عوامل مختلفی بستگی دارد که از جمله این موارد می‌توان به نرخ سود در بازار پول اشاره کرد.

نرخ سود تا سر رسید (YTM)

اگر سرمایه گذار اوراق مشارکت را در نخستین روز انتشار خریداری نماید نرخ سودی که دریافت می‌کند، نرخ سود اسمی خواهد بود.

ولی چنانچه اوراق بعد از انتشار و با قیمت عرضه و تقاضا خریداری و تا سر رسید نگه داری شود، نرخ سود آن نرخ سود تا سر رسید یا YTM نامیده می‌شود.

چنانچه شخصی اوراق بدهی خود را در اولین روز انتشار خریداری کند، نرخ سودش نرخ سود اسمی می‌شود. ولی اگر بعد از انتشار و به قیمت تعیین‌ شده بازار اقدام بخرد و آن‌ را تا سر رسید نگه‌داری کند، نرخ سود سرمایه گذار، نرخ سود تا سر رسید یا YTM نامیده می‌شود.

در واقع اوراق مشارکت در هر لحظه به قیمتی خاص معامله شده و سرمایه گذاران براساس YTM تصمیم به معامله می‌گیرند.

اوراق مشارکت در هر دو بازار فرابورس و بازار بورس منتشر می‌شود.

اوراق مشارکت قابلیت معامله پیش از سر رسید را دارند

• مواردی که دولت و ارگان‌های دولتی ناشر اوراق هستند و عرضه تنها از طریق بانک‌های عامل انجام می‌گیرد، شما معمولاً در زمان عرضه، خریدار اوراق خواهید بود تا زمان سر رسید و در صورتی‌ که تمایل به فروش اوراق زودتر از سر رسید داشته باشید بایستی مجدداً به بانک عامل یا نهادی که در برگه اعلام می‌گردد، مراجعه نمایید. (توجه فرمایید که حتماً بایستی در این حالت عنوان قابل بازخرید در اوراق ذکر گردد)
• در مواردی که اوراق مارکتی در بورس عرضه و معامله می گردد با توجه به شرایط در زمان عرضه اوراق در نوبت اول، شما اجازه درخواست خرید از طریق حساب آنلاین معاملاتی یا از طریق سفارش اینترنتی (در صورتی‌ که ناشر یک شرکت بازار پایه باشد) را خواهید داشت؛ بنابراین حتماً بایستی به اطلاعیه عرضه اوراق مشارکت و شیوه درخواست توسط سرمایه‌گذاران توجه فرمایید یا از طریق کارگزاری خود این موضوع را جویا شوید.
• اوراق مشارکت عرضه‌ شده در بورس قابلیت معامله پیش از سر رسید را دارند. فرض کنید شما پس از خرید اوراق و نگهداری شش‌ ماهه قصد فروش آن را دارید. شما به‌ راحتی می‌توانید درخواست فروش خود را از طریق کارگزاری خود داده و در طرف مقابل در صورتی‌ که هیچ متقاضی نباشد بازارگردان اوراق موظف به خرید اوراق از شما است و می‌توان از بابت فروش اوراق مشارکت اطمینان داشت.
• طبق قانون بورس، نماد معاملاتی اوراق مشارکت سه روز پیش از موعد پرداخت بسته می‌شود و روز بعد از پرداخت سود بازگشایی می‌گردد. هم‌چنین زمانی که شما اوراق مشارکت خریداری می‌کنید کارگزار شما از شما یک حساب بانکی خواهد گرفت تا سود اوراق به آن حساب واریز گردد. لازم به ذکر است که سود آن توسط شرکت به‌ حساب سپرده‌گذاری مرکزی واریز و شرکت سپرده‌گذاری به‌ حساب اعلامی شما واریز خواهد کرد.

مجله اینترنتی تحلیلک