بازار بورس کالا
بازار سرمایه به چهار دسته بازار بورس، فرابورس، کالا و انرژی تقسیم‌بندی می‌شود. بازار بورس کالا ایران مانند بورس، فرابورس و بورس انرژی، متشکل و سازمان یافته است و در آن کالاهای معینی مورد معامله قرار می‌گیرند.
بر مبنای قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (مصوب ۱ آذر ۱۳۸۴، مجلس شورای اسلامی) و با تصویب شورای عالی بورس، شرکت بورس کالا ایران در آذر ۱۳۸۵ با در هم آمیختن بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی تشکیل شد و پس از پذیره‌نویسی و برگزاری مجمع عمومی، از مهر ۱۳۸۶ کار خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد.
در این بازار تعداد زیادی عرضه‌کننده و خریدار از طریق کارگزاران اقدام به معامله می‌کنند. به طور کلی شرکت‌کنندگان در بورس کالا به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند.
تولیدکنندگان و بازرگانان مواد اولیه
تولیدکنندگان می‌توانند با استفاده از ابزارهای داد و ستد در بورس، در برابر نوسانات قیمت ایمن شوند. بازرگانان نیز می‌توانند با همین روش با اطمینان خاطر بیشتری از قیمت‌های آتی برای صادرات و واردات محصولات مورد نظرشان تصمیم‌گیری نمایند.
مصرف‌کنندگان
برای این گروه، بورس کالا مکان مطمئنی برای خرید مواد اولیه، دریافت اطلاعات موثق در مورد روند قیمت‌ها و در نتیجه تضمین سود شرکت است.
مهم‌ترین اهداف بورس کالای ایران
- ایجاد بازاری منسجم و قانونمند برای تسهیل داد و ستد نقدی و آتی کالا
- سامان‌دهی بازار کالاهای خاص نظیر محصولات فلزی کشاورزی، انرژی و پتروشیمی
- کشف قیمت کالاها به شکل رقابتی
- حذف واسطه‌گری در معاملات و خرید و فروش مستقیم بین فروشنده و خریدار
- کاهش نوسانات مخل بازار و امکان انتقال ریسک
- امکان انجام معاملات نقدی و آتی کالا با استفاده از ابزارهای مناسب
زمینه‌های فعالیت بازار بورس کالای ایران
- محصولات صنعتی و معدنی (کانی‌های فلزی)
- محصولات شیمیایی و پتروشیمی
- محصولات کشاورزی
- معاملات مشتقه
- کالاهای بازار فرعی
محصولات صنعتی و معدنی در چند گروه اصلی زیر طبقه‌بندی می‌شوند:
- گروه فولاد
- گروه مس
- گروه آلومینیوم
- گروه روی
- گروه سرب
- فلزات گران‌بها
- گروه صنعتی و معدنی
«هرکدام از این طبقات شامل چندین زیر گروه هستند و در مجموع، کالاهای پذیرش‌شده در این بخش شامل ۲۴ زیر گروه اصلی و ۱۵۱ زیر گروه فرعی است».
محصولات گروه شیمیایی و پتروشیمی در دو گروه اصلی زیر طبقه‌بندی می‌شوند:
- گروه فرآورده های نفتی
- گروه پتروشیمی
«هرکدام از این طبقات شامل چندین زیر گروه هستند و در مجموع، کالاهای پذیرش‌شده در این بخش شامل ۹ زیر گروه اصلی و ۵۷ زیر گروه فرعی است».
بخش کشاورزی شامل یک بخش و ۲۱ زیر گروه و ۷۶ زیر گروه فرعی است. در گروه مشتقه نیز معاملات زعفران، سکه بهار آزادی، زیره سبز و پسته صورت می‌گیرد.
گفتنی است اوراق سلف موازی استاندارد شرکت های مختلف نیز در این بخش مورد معامله قرار می‌گیرند.
بخش کالاهای فرعی شامل ۹ شاخه اصلی زیر است:
- کشاورزی
- صنعتی
- اموال غیر منقول
- ضایعات و مستعمل
- فلزی
- شیمیایی
- معدنی
- پلیمر
«هرکدام از این طبقات شامل چندین زیر گروه هستند و در مجموع، کالاهای پذیرش‌شده در این بخش شامل ۸ زیر گروه اصلی و ۵۶ زیر گروه فرعی است».
انواع قراردادها در بازار بورس کالا ایران
داد و ستدهای بورس کالا ایران در قالب قراردادهای استانداردی صورت می‌گیرد:
قرارداد نقدی: در این نوع قرارداد، پرداخت بها و تحویل کالا در زمان معامله انجام می‌شود.
قرارداد سلف: قراردادی است که بر اساس آن، بهای آن هنگام معامله و تحویل کالا در زمان معینی در آینده صورت می‌گیرد.
قرارداد نسیه: در این قرارداد، کالا در هنگام معامله تحویل داده می‌شود ولی بهای آن در سررسید پرداخت می‌شود.
قرارداد آتی: قراردادی است که در آن، فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می‌کنند، بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به‌صورت شرط ضمن عقد متعهد می‌شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند.
اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین را به هر یک از طرفین پرداخت کند. در نهایت در سررسید بهای کالا تسویه می‌شود.
قرارداد سلف استاندارد: قراردادی است که بر اساس آن عرضه‌کننده مقدار معینی از دارایی پایه را مطابق مشخصات قرارداد سلف استاندارد در ازای بهای نقد به فروش می‌رساند تا در دوره تحویل به خریدار تسلیم نماید.
خریدار می‌تواند معادل دارایی پایه خریداری شده را طی قرارداد سلف موازی استاندارد موضوع مواد ۲ و ۳ دستورالعمل اجرایی معاملات سلف استاندارد، به فروش رساند. قرارداد مذکور نیز در این دستورالعمل به اختصار قرارداد سلف استاندارد نامیده می‌شود.
قرارداد اختیار معامله: قرارداد اختیار معامله قراردادی است که در آن یک‌طرف، اختیار (حق) خرید و یا فروش کالایی را از طرف دیگر خریداری می‌کند.
قرارداد اختیار معامله به دو نوع کلی اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌شود. در هر کدام از این دو نوع قرارداد، دو طرف خریدار و فروشنده با یکدیگر وارد معامله می‌شوند.
صندوق‌های کالایی: صندوق کالایی قابل معامله (ETC) یکی از ابزارهای مالی نوین است که به سرمایه‌گذاران این امکان را می دهد که به جای خرید و نگهداری کالای مورد نظر و تحمل هزینه‌های حمل و نقل، انبارداری و خسارت های احتمالی آن، اوراق این صندوق‌ها را خریداری نمایند. با خرید این اوراق، سرمایه‌گذار در عین داشتن مالکیت کالای موردنظر، مسئولیت نگهداری از آن کالا را بر عهده ندارد.
گواهی سپرده کالایی: بر اساس مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار گواهی سپرده کالایی اوراق بهاداری است که مؤید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالا است و پشتوانه آن قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای مورد تائید بورس صادر می‌گردد.
شرایط قراردادهای قابل معامله در بورس کالا ایران
در انعقاد هر کدام از قراردادها موارد زیر باید تعیین شود:
- مشخصات کالا و نوع قرارداد مورد معامله
- مقدار کالای مورد معامله
- واحد اندازه‌گیری کالای مورد معامله
- زمان معامله (روز و ساعت)
- استاندارد و ابعاد کالا
- تاریخ تحویل
- استاندارد تحویل و نوع بسته‌بندی
- انبار یا محل تحویل
- واحد پول
مراحل ورود به بازار بورس کالای ایران
دریافت کد بورس کالا: برای اینکه بتوانید در این بازار فعالیت کنید، باید کد دریافت کنید. این کد با کد بورسی متفاوت است. این مرحله فقط برای یک‌بار انجام می‌گیرد و ضرورت دارد هر خریداری در بورس کالا، از طریق کارگزار خود اقدام به دریافت کد بورس کالا نماید.
مراحل خرید
- تکمیل فرم درخواست خرید
برای هر بار خرید می‌بایست فرم سفارش خرید کالا به وسیله خریدار تکمیل گردد. در این فرم خریدار، مشخصات دقیق کالای مورد نیاز خود را به همراه نام تولیدکننده کالا، حداکثر قیمت خرید و … را مشخص می‌کند.
- بررسی امکان خرید
کارگزار خریدار امکان خرید کالای مورد درخواست را بررسی نموده و در صورت ضرورت با تولیدکننده در مورد عرضه کالا رایزنی می‌کند.
- واریز پیش پرداخت
در صورت امکان تهیه کالا، موضوع به اطلاع خریدار می‌رسد و ضروری است که خریدار ۱۰% از ارزش تقریبی کالای مورد سفارش خود را به عنوان تضمین خرید کالا به حساب کارگزار واریز نماید. (برای کالاهایی که در رینگ صادراتی فروخته می‌شوند مبلغ تضمین خرید ۵% ارزش کل کالای مورد سفارش است)
- خرید کالا
کارگزار در زمان عرضه کالا در تالار، طبق درخواست خریدار با سایر کارگزاران رقابت نموده و در صورت عرضه کافی کالا به قیمت مناسب (تا حداکثر سقف قیمتی تعیین شده توسط خریدار) کالا را خریداری می‌نماید.
- ارسال اطلاعیه خرید
پس از خرید کالا در تالار، اطلاعیه خرید کالا به وسیله کارگزار تنظیم‌شده و برای خریدار ارسال می‌گردد. در این اطلاعیه جزئیات خرید و قیمت به همراه حق‌الزحمه کارگزاری، عوارض بورس و عوارض قانونی درج می‌شود.
- واریز مابقی وجه
خریدار باید حداکثر تا ساعت ۱۰ صبح روز سوم کاری مابقی کل مبلغ کالای خریداری شده را بر اساس اطلاعیه خرید به حساب‌های بورس مندرج در اطلاعیه خرید واریز نموده و فیش بانکی را به کارگزاری ارسال نماید.
ضمناً ضروری است که نام واریز کننده وجه کالا حتماً با نام خریدار یکسان باشد.
- تسویه حساب با پایاپای
- تعیین پیمانکار حمل بار
در این مرحله باید پیمانکار حمل بار و آدرس محل تخلیه به وسیله خریدار مشخص شده باشد.
- پیگیری دریافت ثبت سفارش از فروشنده
در این مرحله کارگزار خریدار پیگیری‌های لازم جهت ثبت سفارش را انجام می‌دهد تا تأییدیه سفارش را از کارگزار فروشنده دریافت کند.
- دریافت حواله
تولیدکننده حواله فروش را صادر کرده و از طریق کارگزاری، خریدار از صدور حواله اطلاع پیدا می‌کند.
- پیگیری خریدار برای حمل کالا
در این مرحله خریدار پس از برقراری ارتباط با فروشنده، هماهنگی‌های لازم را با پیمانکار حمل کالا انجام می‌دهد تا کالا را تحویل بگیرد.
- پیگیری خریدار در خریدهای سلف
در خریدهای سلف، خریدار یک هفته قبل از موعد تحویل کالا با فروشنده ارتباط برقرار نموده و پیمانکار حمل کالا را تعیین می‌نماید.
معایب و مزایا معامله در بازار بورس کالا ایران
- ایجاد اطمینان در بین طرفین: کالای مورد معامله در بورس تحت نظارت است و پرداخت وجه نیز به صورت سازمان‌یافته انجام می‌شود و ریسک نکول و یا کالای معیوب وجود ندارد.
- نرخ عادلانه: مزیت دیگر بورس کالا و انجام معامله در آن کشف نرخ است. در بورس کالا کشف نرخ بر اساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. بنابراین کشف قیمت عادلانه و شفاف است.
- شفافیت: معاملات صوری در این بازار جایی ندارد و معاملات تحت نظارت مقام‌های ناظر یعنی دولت و سهامداران هستند.
- جبران خسارت: خریدار یا فروشنده در صورت عدم انجام به تعهد خود، مسئول جبران خسارت هستند. جبران خسارت در تحویل کالا یا در تسویه کالا از محل تضامین عرضه‌کننده یا خریدار یا کارگزاران و از طریق اتاق پایاپای انجام می‌شود.
- تأمین مالی: بانک‌ها بر اساس اسناد صادره توسط کارگزاری‌ها مبنی بر انجام معامله در بورس با سهولت بیشتری وام به خریدار اعطا می‌کنند چون از صحت معامله اطمینان دارند.
- معرفی عرضه‌کننده بدون نیاز به تبلیغ: مزیت دیگر معامله یا عرضه از طریق بورس کالا معرفی عرضه‌کننده به تعداد زیادی خریدار داخلی و خارجی است که این عمل در حالت عادی احتیاج به تبلیغات گسترده دارد.
- بیان وضعیت اقتصادی کشور: با توجه به قیمت‌های مورد معامله می‌توان روندهای اقتصادی را مشاهده و بر اساس آن تصمیم گرفت.
- انجام معاملات مکانیزه: با انجام معاملات در این بازار قدم به دنیای پیشرفت می‌گذاریم و از بازار سنتی دور می‌شویم.
- معافیت مالیاتی: مطابق با ماده ۶ قانون توسعه ابزارهای جدید، معادل ۱۰ درصد از مالیات درآمد حاصل از فروش کالاهایی است که در بورس کالا پذیرفته شده‌اند، از مالیات معاف هستند.
محدودیت‌های بورس کالای ایران
- حجم خرید از میزان مشخصی نباید کمتر باشد.
- برخی کالاها در بورس کالا به صورت سبد عرضه می‌شود و امکان انتخاب برای خریدار وجود ندارد.
- این بازار برای افرادی که به دنبال فرار مالیاتی هستند مناسب نیست.
- عرضه‌ها به صورت دائم انجام می‌شود و در صورت وقفه، عرضه‌کننده از بورس کالا اخراج می‌شود.
امیدواریم مطلب “بازار بورس کالا چیست؟” برای شما عزیزان مفید بوده باشد.
مجله اینترنتی تحلیلک
