این مطلب به مجلس پانزدهم از شرح مراتب طهارت استاد صمدی آملی اختصاص دارد. حضرت استاد در این مجلس به مبحث تفکر موجب کشف اسرار می شود می پردازند.
شرح مراتب طهارت استاد صمدی آملی
«بسم الله الرّحمن الرّحیم»
تفکر موجب کشف اسرار می شود
به عرض رساندیم که «تفکر» قوه خیال را از پراکندگی و افسار گسیختگی نجات می دهد. چه خوب است که انسان در اوایل کار وقتی را برای تفکر در نظر بگیرد و در اطوار وجودی خود و موجودات عالم به فکر بنشیند. این کار باعث حشر پیدا کردن و محرم شدن انسان با عالم می شود. اگر انسان با نظام عالم محرم شود و با او رابطه دوستی برقرار کند این جاست که می تواند به اسرار آن راه یابد، زیرا دوست هرگز سرِّ خود را پنهان نمی دارد.
گاه ممکن است شما نیز نسبت به نزدیکان خود احساس محرمیّت نکنید ولی اسرار خود را با کسی که غیر است و محرم شما شده در میان گذارید. آری معیار محرمیت است.
البته محرمیت فقهی مقوله ای دیگر است. در آن جا می فرمایند: خواهر، مادر، عمه، خاله، همسر و مادر همسر محرم انسان است و می توان به بدن آن ها (غیر از فرج) نگاه کرد. اما نمی توان به بدن غیر این ها نگاه کرد، زیرا بدن زن، عورت زن است و هم چنانکه غیرت انسان موجب می گردد تا شخص عورت خود را جز در مقابل همسر خود مکشوف نسازد، کل بدن زن هم نسبت به نامحرم سرّی است که انسان عاقل آن را برای ایشان مکشوف نمی کند.
تفکر موجب کشف اسرار می شود
انسان در جان خود نیز اسراری دارد که حاضر نیست آن را برای اغیار مکشوف سازد و آن ها را تنها برای کسی آشکار می کند که محرم سرِّ او باشد. ما وقتی به ظاهر زمین و آسمان نگاه می کنیم، فکر می کنیم تمام حقیقت آن ها همین است که می بینیم و حال اینکه آن ها اسراری دارند و ما از آن ها غافلیم. به تعبیر جناب مولوی:
ما سمیعیم و بصیریم و هُشیم
با شما نامحرمان ما خامشیم
ما خیال می کنیم سنگ و چوب و گل خاموشند و نمی بینند و نمی شنوند و نمی فهمند. اما در واقع این سنگ است که به ما می گوید: شما نمی بینید و نمی شنوید و نمی فهمید. زیرا ما در حال حرف زدن و دیدن هستیم. نامحرم بودن شما با ما باعث شده نه گوشتان بشنود و نه چشمتان ببیند. هم چنان که اگر خودتان نیز در بین یکدیگر نامحرمی پیدا کنید او را از خود دور می کنید و حرفش را نمی شنوید و اسرار خود را برای او فاش نمی کنید.
تفکر در نظام هستی باعث محرمیت انسان با عالَم می شود و موجب می شود که موجودات عالم اسرار خود را برای انسان بنمایانند. چگونه است که دستگاه ضبط تشکیل یافته از چند سیم و لحیم می تواند حرف ما را بگیرد و پس بدهد، اما زمین با این عظمت توان این یک ضبط را نداشته باشد؟!
تفکر موجب کشف اسرار می شود
در روایتی یکی از صحابه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: روزی با ایشان از بیابانی عبور می کردیم، ناگهان دیدیم، تمام موجوداتی که در آن جا هستند، اعم از سنگ و چوب و خاک و درخت و… همه به حضرت عرض می کنند: «السلام علیک یا رسول الله»
در این جا محدث محقق میرداماد می فرمایند:
باید دید آیا پیغمبر در سنگ و چوب معجزه کرد و آن ها را به سخن درآورد؟ یا این که ایشان گوش صحابه را با معجزه خود شنوا گردانید؟!
و در ادامه می فرمایند:
حق این است که حضرت گوش اصحاب را شنوا کردند تا صدای سنگ و چوب بشنوند و گرنه سنگ و چوب همیشه در حال گفتن و شنیدن هستند، تمام موجودات بینا و شنوا و آگاه هستند.
تفکر موجب کشف اسرار می شود
اگر کسی با یک تکه سنگ یا چوب حشر پیدا کند و محرم شود می تواند تمام اسرار عالم را بیابد. زیرا سنگ می تواند هر چه اسرار و اخبار در عالم شنیده، بازگو کند. همانند اینکه این ساختمان حسینیه می تواند سالیان بعد به آیندگان بگوید، چه افرادی را دیده و چه جلساتی را شاهد بوده و چه حرف هایی را شنیده است!
موجودات عالم اسرار انسان های اولین و آخرین و موجودات دیگر را ضبط می کنند و در اختیار محرمان خود قرار می دهند. به تعبیر شریف حضرت آقا، اگر منکر حقیقت هستی، فقط کافی است دست خود را به اهل فن بدهی تا بینی که همه این امور ممکن است تنها مشکل نامحرم بودن خود ما است.
یکی از عزیزان و سروران من فرمایشی داشتند که من از آن بهره بسیار بردم. ایشان فرمودند: در شب عاشورای سال گذشته، اهل منزل در کنار حوض خانه مشغول شستن ظروف شام بودند و من نیز در کنار حیاط قدم می زدم. وقتی شیر آب را باز کردند ناگهان دیدم که آب به حرف زدن درآمده و می گوید:
«من به کربلا رفتم و سعی کردم خود را به ابا عبد الله برسانم، اما خدا لعنت کند کسانی که مانع رسیدن من به حسین «عَلَیهِ السَلام» شدند».
خیلی تعجب کردم! جلو رفتم و از همسرم پرسیدم آیا صدای صحبت آب را می شنوی؟! گفت: نه به جز شرشر آن چیزی نمی شنوم. آری،
ما سمیعیم و بصیریم و هُشیم
با شما نامحرمان ما خامشیم
تفکر موجب کشف اسرار می شود
تفکر موجب جاری شدن فیض حق می گردد. تفکر از بهترین کدهای کشف اسرار عالم است. علامه طباطبائی (علیه الرحمه) عارفی قوی، عالمی زبردست، مفسر کبیر قرآن، مهندسی زبر دست و باغداری قوی بود که ده سال هم در تبریز باغ داری کرده بودند. ایشان در باغبانی آن چنان مهارت داشتند که هیچ کدام از باغبانان آن زمان، به پای ایشان نمی رسیدند. در مهندسی بسیار کارآمد بودند. حتی نقشه ساختمان مدرسه حجتیه قم را نیز ایشان رسم کرده بودند. آن جناب می فرمودند:
روزی در باغ بودم و ناگهان متوجه شدم تمام کلاغ های روی درخت یک پارچه «الله» «الله» می گویند.
آری اگر گوش جان باز شود، انسان می تواند حقائق را بشنود، اکنون دیوان حضرت آقا را می گشائیم و بار دیگر از «ترجیع بند» آن در این مورد بهره می جوئیم:
در شبـی حال بود و بیداری
گریه بود و حضور و اذکاری
در خجسته سحرگه آن شب
از ســــرا آمـــدم بـرون باری
ســر ببـالا نمــوده ام نـاگاه
متحیـــّر ز صنـعـت بـــــاری
ایشان می فرمایند در شبی از شهریور ماه سال ۱۳۴۷ از منزل بیرون آمدم. به چهره دل آرای آسمان نگاه می کردم و لذت می بردم. و این احساس لذت و شادمانی چنان تقویت شد که خاطره ای خوش از آن شب را برایم به یادگار گذاشت.
تفکر موجب کشف اسرار می شود
آری برادر! مهم آن حال خوشی است که در مناسباتی به انسان روی می آورد. روزی از تهران به قم می رفتم. در جاده با راننده ای مواجه شدم. در میانه راه سر صحبت باز شد و کم کم وارد وادی خوشی شدیم. ایشان به من فرمود:
«حاج آقا! ظاهر من همان طور که می بینید چندان مقبول نیست. در نماز کاهلی می کنم. چه کنم که دیگر این گونه نباشم؟»
من هم برای او صحبت هایی کردم. به من گفت:
«روزی مسافری را به کرمانشاه برده بودم. نصف شب در حال برگشت بودم که در میان بیابان حالی به من دست داد. همان جا پیاده شدم و وضویی گرفتم. شروع به نماز خواندن کردم. اشک همانند سیل از چشمانم جاری بود. رکوع می کردم، گریه می کردم. سجده می کردم، گریه می کردم. وقتی «سبحان ربی الاعلی و بحمده» می گفتم تمام کشور وجودم به لرزه در می آمد و از جا کنده می شد. در حال حاضر هم آن قدر خدا خدا می کنم تا باز چنان حالی به من دست دهد و دوباره چنین نمازی را به جا آورم.»
من هم گفتم: «حاضرم تمام نمازهای خود را به شما بدهم و شما آن یک نماز را به من بدهید.»
بعد از آن گفت: «آقا! من تمام ائمه را دوست دارم اما نمی دانم چرا هرگاه به یاد مظلومیت علی «عَلَیهِ السَلام» می افتم، نمی توانم طاقت بیاورم و خود را کنترل کنم.»
تفکر موجب کشف اسرار می شود
خلاصه آن که دیدم این بنده خدا با همین دو چیز در حال عروج است. چنین کسی اهل نجات است و با همان یک نماز کارش سر و سامان پیدا می کند. البته مقصود من این نیست که می توان نماز را رها کرد و نخواند. نه خیر! بلکه نماز خواندن باید به عنوان یکی از برنامه های اصلی سالک، در شبانه روز قرار گرفته باشد. همانند این که جناب عالی یک سال کشاورزی می کنی و خوب نفع می بری و سپس در سال های بعد آرزو می کنی که ای کاش مثل آن سال در کشاورزی ات سود ببری. اما این به این معنی نیست که اگر نفع نبردی کشاورزی ات را رها کنی. نه خیر! بلکه باید سعی کنید تا هم چنان کشاورزی پر نفع و سودی داشته باشید. خلاصه این که باید «حال» پیش بیاید. گاهی می بینید یک آیه چند روز انسان را زیر و رو کرده و شخص هر چه سعی می کند نمی تواند خود را کنترل نماید.
لشکــر بی شمــار استــاره
مــاه می کــردشـان علمــداری
دیدم ستارگان همانند لشکری در آسمان صف بسته اند و ماه آنان را علمداری می کند. شبیه این که ابوالفضل عباس «عَلَیهِ السَلام» را از فرط زیبایی قمر بنی هاشم خوانده اند و علمدار لشکرش کرده اند.
همـه با نظم خاص و ترتیبی
همه در حد خاص و معیاری
همه صف بسته و کمر بستـه
همـه در حــالت خبــرداری
متّحـد رو به جــانب واحـــــد
متّفـق هــر یــکی پی کـاری
دیدم همه ستارگان خبردار و مشغول انجام فرامین الهی اند.
من درویـش ره نشیـن گدا
به نظـاره ستـاده بسیــاری
من چون به پشت دراز کشیده بودم، صورتم رو به بالا بود. این را در عرب تعبیر به «ستاده» می کنند. هم من رو به ستاره ها نگاهشان می کردم و هم آن ها به من رو کرده بودند و نگاه می کردند. هر دو ستاده بودیم.
تا که شد دیده گانم از دیدن
دیـــده نــا امیــد بیمــاری
گفتـم ای پــاک آفریننــــده
هسـت شـاهی ترا سزاواری
دل نـدارد هر آنکه این درگاه
شب ندارد حضور و بیداری
آری هر که شب ندارد مرده است. به تعبیر حضرت آقا در الهی نامه: «الهی! آن که سحر ندارد، از خود خبر ندارد».
دست ما گیر و وا رهان ما را
از گران جانی و سبک ساری
گران جانی حالت انسان های سست و بیهوده است که از شب تا به صبح در جایی می افتند و هیچ حرکتی ندارند تا ببینند چه کاره هستند.
دلم آمـد به اضطراب آن دم
من چه گویم چگونه پنداری
آنچنـانی که بـه درد مخاض
گاه شیون کناد و گـه زاری
اشک از دیدگانِ من گــویی
آب از نـاودان شده جـاری
عشق دستم گرفت در آنحال
همچـو مـادر بداد دلـداری
گفت کای نو رسیده فرزندم
وی ز اخـلاق نــاروا عاری
تفکر موجب کشف اسرار می شود
هر که می خواهد از عادات عوامی و خورد و خوراک های متعارف به در آید و متولد شود، همانند بچه های تازه به دنیا آمده گریه می کند. در این جا «عشق» همچون مادری به او دلداری می دهد و می گوید: حال که خود را از پلیدی ها و اخلاق ناروا نجات دادی این حقیقت را به تو هدیه می کنم. ثمره تفکر ایشان در آن شب این بود که:
همه یار است و نیست غیر از یار
واحــدی جلوه کرد و شد بسیار
ولی ما برای اینکه معنای توحید حقیقی را بیابیم و این یک بیت را بفهمیم باید سال ها حرف بشنویم و کتاب ها بخوانیم و دوره معرفت نفس را طی کنیم.
پس از آن رو به سوی خانه شدم
به مصـلّای خــود روانــه شدم
همچــو مـرغ گرسنـه و تشنــه
پـی تحصیــل آب و دانـه شدم
تشنگان ظاهری، آب ظاهری می طلبند اما تشنگان و گرسنگان باطنی در پی آب باطنی هستند. به خانه آمدم و برای رفع تشنگی، در عبادت گاه خود مشغول نماز خواندن شدم.
در حضور یگانــه معشـــوقم
عــاشقانه سر دوگانه شــدم
گاه انـدر رکوع و گاه سجود
از ســر شوق عاشقانه شــدم
آتـش عشق آنچــنانـم کـــرد
سـر و پا آتش و زبانه شــدم
بـــاز در التــهاب آمــــد دل
همچو کودک پی بهانه شدم
هر وقت دل به التهاب آید معلوم است که می خواهد مهمان دعوت کند و حقیقتی پیش آید.
کاش در آن زمــان بی تابی
واصــل ملــــک جاودانه شــدم
وجد آمد چنانکه پنــداری
مست چنگ و می و چغاله شدم
بند بگسسته و زقفس رسته
پــر زنان سوی آشیانه شــدم
تفکر موجب کشف اسرار می شود
مراد ایشان از پر زدن همان است که در ابیات طبری خود فرموده اند:
نصفِ شو که پِرْسِمه گیرِمه وضو خُومِّه نماز
کِمّه چی پَروازها با اینکه بی پَر هَسِّمِه
و همین طور مقصود ایشان از آشیانه، عالم ملکوت است.
سوره انبیاء به پیش آمد
غرق نورش در آن میانه شدم
در آن لحظه دیدم از برکت تفکر تمام حقائق قرآن را در سوره انبیاء به من نمایانده اند. بعد ادامه می دهند تا به این جا می رسند که:
پس دُم گرگ آشکارا شد
تا سپید و سیاه پیدا شد
در صبح کاذب باریکه ای از نور همانند «دم گرگ» از مشرق به بالا می آید و اندک اندک پهن می شود. این نور را تعبیر به «دم گرگ» فرموده اند.
از نسیم صبای عیسی دم
مرده ها دسته دسته احیا شد
یا به صورش دمید اسرافیل
رستخیز بزرگ بر پاشد
با شروع اذان صبح عده ای از مردگان برای خواندن نماز صبح از جای برمی خیزند.
از نهیبش به لرزه از یکسو
همه اشجار باغ و صحرا شد
کاندران حال بوالعجب گفتی
کآیت زُلزِلت هویدا شد
تفکر موجب کشف اسرار می شود
هر صبح قیامت می شود. اگر شبی را به این حال بگذرانید خواهید دید که صبح گاه زمین چگونه آن ها را که مانند مردگان خوابیده اند بیدار می کند.
سوی دیگر هم از طیور و وحوش
پر ز آوازه و پـــر ز غوغا شــد
الوحـــــوش حشــــرتِ تکویــــر
همچو و الشّمس و ضحیها شد
دو مـــؤذن اذان مــــی گفتنــــــد
کــز فصول اذان دل از جا شــد
آن ببــــالای مؤذنـــه گویـــــــــا
وین بصحن ســرای خوانا شــد
آن بــه تکبیــــر گفتن و تهـــــلیل
بهــــر اعلام خلـــق بالا شــــد
وین به سبّــــوح گفتـــن و قـدّوس
با طیور دگـــــر هم آوا شـــــد
نـــی مؤذن فـقط بـه ذکــــرش بـود
نی خروش از خروس تنها شــــد
غلغلــــه در عــــوالم امــــکان
از ســر عقـل تـا هیولا شــــد
هــر یک از کمـــال توحیـــدش
بـا زبـان فصیـــح گویـا شـــد
همه یار است و نیست غیر از یار
واحدی جلوه کرد و شد بسیار
همه این حالات در حال توجه عرفانی بود. فافهم!
تفکر موجب کشف اسرار می شود
«الحمد لله رب العالمین»
مطالعه مجلس چهاردهم کتاب شرح مراتب طهارت استاد صمدی آملی
مطالعه مجلس شانزدهم کتاب شرح مراتب طهارت استاد صمدی آملی
مجله اینترنتی تحلیلک
