این مطلب به درس چهاردهم کتاب دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی علامه حسن زاده آملی با عنوان تقسیم کره به بروج اختصاص دارد.
درس ۱۴
تقسیم کره به بروج
در درس نهم گفته آمد که دائره منطقه البروج از چهار نقطه اعتدالین و انقلابین، و از نقاط متوهم میان هر یک از نقطه اعتدال و انقلاب، به دوازده قسم متساوی قسمت می شود و هر قسمت را برج نامند؛ اکنون سخن ما این است:
چون شش دائره عرض بگذرانیم که یکی از آنها از دو نقطه انقلاب بگذرد و این همان دائره ماره به اقطاب اربعه است؛ و یکی دیگر از آنها از دو نقطه اعتدال بگذرد که قطب آن نقطه انقلاب خواهد بود، چنانکه اولی قطب آن نقطه اعتدال خواهد بود؛ و چهار دیگر از آنها از هشت نقاط متوهم میان نقطه اعتدال و انقلاب بگذرند و اقطاب آنها نیز بر دائره منطقه البروج خواهند بود؛ پس مجموع فلک ثوابت از توهم ترسیم این دوائر ششگانه، به دوازده قسم متساوی تقسیم می شود، و هر قسم که بین دو نصف دائره از دو دائره عرض از قطب تا قطب منطقه البروج قرار می گیرد آن را یک برج نامند و بهمان ترتیبی که در درس نهم گفته ایم مجموع فلک ثوابت به بروج حمل و ثور و جوزا تا آخر، تقسیم می شود.
مثلاً -ا ب ج- دائره البروج بر دو قطب -د ه-، و -ب- اول حمل، و -ب و- برج حمل، و -د ب ه- و -د و ه- هر یک نصف دائره عرض، و قوس -ب و- مقدِّر هر یک از دو زاویه -ب د و- و -ب ه و- خواهد بود و غرض این است که همه -د ب ه و- که محصور بین دو نصف دائره عرض است برج حمل می باشد. پس اگر کوکبی در هر یک از دو نقطه -ر ح- مثلاً بوده باشد در برج حمل است و علی هذا القیاس.
تقسیم کره به بروج
از این بیان دانسته شده است که طول هر برج سی درجه است و عرض آن صد و هشتاد درجه. اما عرض کوکب هیچ گاه از نود درجه تجاوز نمی کند؛ پس بین عرض برج و عرض کوکب اشتباه نشود. هر چند در محاسبات ریاضی عرض برج محاسبه نمی گردد و مورد لزوم نمی شود.
تقسیم دوازده گانه یاد شده که در سطح کل فلک ثوابت تصویر کرده ایم، در مجموع عالم جسمانی که منضَّد از اجرام علوی است، به همان محاذات طول و عرض بروج قلک ثوابت جاری است. مثلاً ماه که نزدیکترین جرم فلکی به کره زمین است، طول و عرض آن را در وقت معینی استخراج کرده ایم، گوییم: تقویم قمر -که همان طول او است- “ج کو مدَ” است یعنی سرطان ۲۶ درجه و ۴۴ دقیقه، و عرض آن شمالی “ب لهَ” است یعنی ۲ درجه و ۳۵ دقیقه است.
در درس چهارم دانسته ایم که معدل النهار عالم جسمانی را که به منزلت یک کره جسمانی است، به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم می کند؛ به همان بیان و به همان وجه تسمیه شمال و جنوب، دائره منطقه البروج نیز آن را به دو نیمه شمالی و جنوبی قسمت می کند.
و چون معدل و منطقه یکدیگر را به تناصف تقاطع می کنند، لاجرم مدارات عرض -که در درس ششم گفته آمد- برخی از آنها نیمی از وی در شمال منطقه البروج افتد، و نیم دیگر وی در جنوب معدل النهار؛ و برخی از آنها بالعکس؛ لذا ممکن است که کوکبی عرض آن جنوبی باشد، و میل آن شمالی، و کوکب دیگر بالعکس.
منضَّد: چیده شده
کتاب دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی علامه حسن‌زاده آملی که توسط استاد صمدی آملی تدریس شده است.
این مطلب به درس چهاردهم کتاب دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی علامه حسن زاده آملی با عنوان تقسیم کره به بروج اختصاص داشت.
برای مطالعه درس پانزدهم دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی اینجا را کلیک کنید.
مجله اینترنتی تحلیلک
