همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک، در این بخش قصد داریم با معرفی اماکن گردشگری ایران در خدمت شما باشیم. امیدواریم که شما عزیزان بتوانید به این اماکن زیبا سر بزنید و خوشحال می شویم که تجربه های خودتان را با ما به اشتراک بگذارید. این مطلب به معرفی تپه هگمتانه همدان اختصاص یافته است.
تپه هگمتانه همدان
همدان به عنوان یکی از تاریخی ترین شهرهای کشور ما شناخته شده است و همیشه گردشگران زیادی برای دیدن آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی این شهر و استان زیبا به آن سفر می کنند. تپه هگمتانه از مکانهای دیدنی و تاریخی همدان به شمار می رود.
بسیاری از باستان شناسان تپه هگمتانه را وسیع ترین تپه باستانی ایران دانسته و آن را بقایای ابنیه کاسی، مادی، هخامنشی و بعد از آن می دانند. مساحت تپه هگمتانه حدود ۳۰ هکتار است. نام هگمتانه به معنی محل تجمع بوده و در منابع باستانی به صورت هگمتانه، اکباتان، امدانه و همدان ثبت شده؛ این مکان باستانی در سال ۱۳۱۰ به شماره ۲۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
با توجه به آثار به جای مانده از ایران کهن، به نظر می رسد شهر هگمتانه توسط اقوام آریایی ماد در قرن ۱۷ قبل از میلاد تاسیس شده و به عنوان پایتخت اولین امپراتوران و پادشاهان ایرانی مورد استفاده قرار گرفته است.
براساس نقل قول های تاریخی و بررسی های ابتدایی صورت گرفته توسط کارشناسان تاریخی و باستان شناسان بر این مکان، هگمتانه، مکانی باستانی و متشکل از کاخ ها، عمارات و آثار برجای مانده از حکومت مادها و هخامنشیان در نظر گرفته شد.
طبق موقعیت مکانی و استراتژیک شهر تاریخی هگمتانه، برخی از باستان شناسان احتمال می دهند که این شهر تاریخی حدودا هزار سال پیش از میلاد مسیح مورد اشغال قرار گرفته است.
البته شواهد تاریخی معتبری در اثبات این احتمال وجود ندارد. هردوت (پدر تاریخ) معتقد است که مادها هشتصدسال پیش از میلاد حضرت مسیح (ع) این مکان را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرده و مورد استفاده قرار دادند.
طبق توصیفات وی، طراحان و سازندگان این شهر تاریخی، مجموعه ای شاهانه را که شامل قصر، خزانه داری و اقامت گاه نظامی است، روی تپه ای ساخته و با ایجاد هفت دیوار متحدالمرکزی که هر دیوار بخش درونی آن از دیوار بخش بیرونی، مرتفع تر در نظرگرفته شده است، مجموعه ذکر شده را احداث کردند.
طبق اطلاعات موجود در دانشنامه ایرانیکا، سلسله ماد، ۷۰۸ سال قبل از میلاد مسیح توسط دیاکو تاسیس و هگمتانه نیز به عنوان مرکز یا پایتخت آن انتخاب شد.
بیشتر بخوانید: موزه مردان نمکی استان زنجان (موزه باستان شناسی)
از نکات جالب و قابل توجهی که می توان در مورد شهر هگمتانه بیان کرد، نام این شهر است که در سنگ نوشته ای برجای مانده از بیستون (این سنگ نوشته متعلق به داریوش اول معرفی شده است)، به هَمگمَتانَ به زبان فارسی باستان، آک-مَ-دَ-نَ به زبان ایلامی و آ-گَ-مَ-تَ-نُ به زبان اکدی حک شده است.
تپه هگمتانه همدان
تپه هگمتانه همدان
طبق بررسی های تاریخی و باستان شناسی، یکی بودن هگمتانه با همدان تایید و قطعی است اما متاسفانه به دلیل کمبود آثار باقی مانده ای که از دوران قبل از اسلام در دست است، بازدیدکنندگان اروپایی، مناطقی مانند تخت سلیمان، شوش و کنگاور را برای هگمتانه در نظر می گیرند.
جالب است بدانید که در سکه های کشف شده از زمان حکومت ساسانیان، هگمتانه به عنوان محل ضرب معرفی شده و اولین متونی که در آن نام مادها و مناطق مربوط به آن ها ذکر شده است، تقویم ۲۴ شارل مانزر سوم (۸۳۶ پیش از میلاد و سارگن دوم امپراتور آشور و بنیانگذار سلسله سارگون، ۷۱۵ سال قبل از میلاد مسیح) است.
به نظر می رسد ساختمان های مسکونی مردم در مجاورت و نزدیکی این قلعه ها قرار گرفته است. این قلعه های متصل به هم هر کدام طبق کاربری خاص و ویژه ای احداث شده که می توان به قلعه هفتم یا آخرین قلعه درونی که سازندگان آن را به عنوان کاخ پادشاه بنا کردند، اشاره کرد.
تپه هگمتانه همدان
البته مورخان علت ساخت و احداث خانه های مردم در کنار قلعه هفتم را درخواست دیاکو مبنی بر نقل مکان قوم ماد از محل سکونت خود به مجاورت کاخ شاهی بیان کردند.
کاوش ها و حفاری های صورت گرفته بر این مجموعه عظیم و تحسین برانگیز ایران کهن، پرده از بقایای شبکه آب رسانی کاملا پیشرفته و منظمی برداشته است.
طراحان آن را به گونه ای احداث کرده اند که در فاصله بین کانال های آب، راه های عبوری با عرضی بالغ بر ۳ متر و نیم ایجاد کرده اند. همچنین در کف این راه های عبور از آجرهای مربعی شکل و کاملا یکسان به عنوان پوشش استفاده شده است.
کارشناسان معماری و باستان شناسان، طی پروژه حفاری و کاوش بر این مجموعه، اطلاعات دیگری در مورد معماری هگمتانه به دست آوردند. طبق گزارشات ایشان به نظر می رسد واحدهای ساختمانی متشکل از حیاط مرکزی، اتاق ها و انبارها به صورت قرینه در اطراف ساخته شده اند که در فاصله ۳۵ متری بین معابر قرار گرفته اند.
نقشه این واحدهای مسکونی به گونه ای است که از فضای تقریبی ۵.۱۷ * ۵.۱۷ متر برای احداث آن ها استفاده شده است.
راه های عبور از عرضی برابر با ۳.۵ متر برخوردار بوده که پی بندی آن به صورت آجر در قسمت عظیمی از تپه ادامه یافته و از سمت شمال شرقی به جنوب غربی جهت دهی شده اند.
با ادامه حفاری های صورت گرفته بر تپه هگمتانه که وسعتی بالغ بر ۱۴۰۰۰ مترمربع را در بر می گیرد، حصاری طولانی به بلندای ۹ متر و همچنین دو برج بزرگ و کم نظیر و بخش هایی از حصار وسیع شهر که از قطری برابر با ۹ متر و ارتفاعی برابر با ۸ متر برخوردار است، کشف شده است. به نظر می رسد این حصار از برج هایی بزرگ و عظیم بوده که در فاصله هایی معین ساخته شده اند. جالب است بدانید هگمتانه قدیم در این حصار قرار داشته است.
تپه هگمتانه همدان
تپه هگمتانه همدان
پیشینه حفاری های علمی تپه هگمتانه به سال ۱۹۱۳ میلادی بر می گردد که هیئتی فرانسوی از طرف موزه لوور پاریس به سرپرستی شارل فوسی، کاوش هایی در تپه هگمتانه انجام داد. ولی نتایج این کاوش ها هیچ گاه منتشر نشد.
در طی ۱۰ فصل حفاری انجام شده از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۸ که حدود ۱۴۰۰۰ متر مربع از بقایای تپه هگمتانه مورد کاوش قرار گرفت، یکی از کهن ترین دوره های تمدن بشری نمایان شده است.
همچنین یک حصار طولانی به ارتفاع ۹ متر و دو برج عظیم و کم نظیر در درون آن کشف شده است. از جمله کاوش های علمی سال ۱۳۶۲ تا کنون که به سرپرستی آقای دکتر محمد رحیم صراف به انجام رسیده، منجر به شناسایی شهر بزرگی در دل تپه هگمتانه شده است. همچنین ادامه کاوش ها، بخش هایی از حصار عظیم شهر به قطر ۹ متر و ارتفاع ۸ متر را آشکار ساخته است.
به طور کلی تپه هگمتانه در طول یکصد سال اخیر بارها مورد حفاری باستان شناسان داخلی و خارجی قرار گرفته است. ضمنا در طول حفاری های انجام شده، آثار ارزشمند و بی نظیری کشف گردیده که اغلب متعلق به دوران هخامنشیان و نیاکان آنهاست.
بیشتر بخوانید: معرفی موزه آذربایجان تبریز / دومین موزه باستان شناسی ایران
آثار کشف شده تپه هگمتانه
در طول حفاری های انجام شده، آثار ارزشمند و بی نظیری کشف شده که اغلب متعلق به دوران هخامنشیان و نیاکان آن هاست که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
لوح زرین به نام آریارامنه
این لوح قدیمی ترین اثر تاریخی است که تاکنون کشف و شناخته شده است و اکنون در موزه برلین در آلمان نگهداری می شود که ابعاد آن ۱۲×۸ سانتی متر، مشتمل بر ۱۰ سطر با متن پارسی باستانی و به خط میخی است. این لوح متعلق به آریارامنه (=آریارمن) پسر کوچک چیش پیش و نواده هخامنش (مؤسس سلسله هخامنشی) است که قسمتی از آن از بین رفته و ترجمه آن چنین است:
آریامنه شاه بزرگ، شاه شاهان شاه پارس پسر چئیش پیش شاه نوه هخامنش
آریامنه شاه می گوید: این کشور پارس که من دارم و دارای اسب های خوب و مردان نیک است، اهورامزدا آن را به من عطا فرموده است. از مرحمت اهورامزدا من شاه این کشورم. آریامنه می گوید: اهورامزدا مرا یاری کرد.
لوح زرین به نام آرشام
لوحی زرین به ابعاد ۸×۱۳ سانتی متر به خط میخی و زبان پارسی باستان که ترجمه آن چنین است:
آرشام شاه، شاه شاهان پارس، پسر اریارامنه، شاه هخامنشی. ارشام می گوید: اهورامزدا خدای بزرگ که بزرگ ترین خدایان است مرا شاه کرد او به من سرزمین پارس را عطا فرمود که مردم نیکو و اسبان خوب دارد از مرحمت اهورامزدا این سرزمین را دارا هستم.
اهورامزدا مرا و خانه مرا حفظ کند و این سرزمین را که دارا هستم نگاه دارد.
این لوح در اختیار مجموعه شخصی مارسل ویدال آمریکایی است.
الواح زرین و سیمین
در سال ۱۳۰۷ خورشیدی ضمن پِی کنی دیوار خانه ای در محله قدیمی «سرقلعه» (یکی از نقاط مربوط به تپه هگمتانه)، لوحی زرین و لوحی سیمین پیدا شد. این دو لوح تقریباً مستطیل شکل به ابعاد ۱۸/۸×۱۹ سانتی متر به خط میخی و به سه زبان پارسی باستانی، بابلی و عیلامی نوشته شده است. محتوای هر دو لوح یکی است و ترجمه آن ها چنین است:
«داریوش شاه بزرگ. شاه شاهان، شاه کشورها پسر ویشتاسب هخامنشی، داریوش می گوید: این است کشوری که من دارم از سکستان آن سوی سغد تا کوشا (حبشه) از هند تا سارد (آسیای صغیر) که آن را اهورامزدا بزرگترین خدایان به من داده است. اهورامزدا مرا و خاندانم را پاس دارد.»
لوح نقره ای در موزه کاخ مرمر و دیگری در موزه ایران باستان در تهران نگهداری می شوند.
لوح زرین به نام داریوش دوم
این لوح زرین به ابعاد ۲۰/۵×۱۸/۵ سانتی متر، در ۲۳ سطر و به خط میخی نوشته شده است.
این لوح در گذشته خارج از کشور نگهداری می شد که توسط موزه ایران باستان خریداری گردید و اکنون جزو گنجینه های موزه ایران باستان است.
لوح دیگری به ابعاد ۱۶/۲×۱۳ سانتی متر یافت شده که دارای ۲۹ سطر به خط میخی است و در سال ۱۳۳۱ خورشیدی خریداری شد و در حال حاضر در موزه ایران باستان نگهداری می شود.
لوح زرین به نام اردشیر دوم
این لوح به نام اردشیر دوم پسر داریوش دوم هخامنشی به ابعاد ۱۳×۱۳سانتی متر است. این لوح دارای ۲۰ سطر و به خط میخی است که بر روی زر ناب حک گردیده است.
کوزه نقره ای به نام خشایارشا (پسر داریوش اول)
این کوزه از نقره است که قطر دهانه آن ۷/۵ سانتی متر و ارتفاع بلندترین قسمت آن ۱۲ سانتی متر است. این کوزه که در گذشته در خارج از کشور نگهداری می شد اکنون در موزه ایران باستان قرار دارد.
بشقاب نقره نقش برجسته متعلق به اردشیر اول
این بشقاب که طول دهانه آن ۲۰ سانتی متر است، توسط موزه ایران باستان خریداری و به کشور بازگردانده شد.
آثار کشف شده تپه هگمتانه
بشقاب یا جام نقره به نام اردشیر اول
این جام که قطر دهانه آن ۲۶/۷ سانتی متر است، دارای کتیبه ای به خط میخی و به زبان پارسی باستان، به نام اردشیر اول است که ترجمه آن چنین است:
«اردشیر شاه بزرگ، شاه شاهان شاه کشورها پسر خشایارشاه، شاه خشایارشاه پسر داریوش هخامنشی که این جام سیمین را برای کاخ پادشاهی خود درست کرد.»
این بشقاب در اختیار موزه متروپولیتن نیویورک است.
لوح زرین به نام داریوش دوم
لوح کاملی از طلا به طول ۲۰/۵ و عرض ۱۸/۵ سانتی متر که مشتمل بر ۲۳ سطر به خط میخی و به زبان پارسی باستان است.
ترجمه این لوح که در موزه ایران باستان نگهداری می شود، چنین است:
«خدای بزرگی است اهورامزدا که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید که مردم را خلق فرمود که به مردم شادی داد. که داریوش را شاه نمود. یگانه شاه از میان شاهان بسیار و یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بسیار من. داریوش شاه بزرگ شاه شاهان شاه کشورهایی که ملت های بسیار دارد. شاه این سرزمین بزرگ دوردست پهناور پسر اردشیر شاه. اردشیر پسر خشایارشاه خشایارشاه پسر داریوش شاه هخامنشی. داریوش شاه گوید اهورامزدا این کشور را به من عطا فرمود. از مرحمت اهورامزدا من شاه این سرزمین هستم- اهورامزدا مرا و خانه مرا و سلطنتی را که به من عطا فرموده حفظ کند.»
لوح زرین به نام داریوش دوم
این لوح دارای ابعاد ۳×۱۳ سانتی متر است و ترجمه آن چنین است:
«خدای بزرگی است اهورامزدا که بزرگ ترین خدایانست که این سرزمین را آفرید که آن آسمان را آفرید که مردم را خلق فرمود که برای مردم شادی آفرید که اردشیر را شاه کرد یک شاه از میان شاهان بسیار و یک فرمانروا از میان فرمانروایان بسیار. اردشیر شاه بزرگ شاه شاهان شاه کشورها، شاه این سرزمین می گوید من پسر داریوش داریوش پسر اردشیر شاه، اردشیر پسر خشایارشاه اردشیر گوید به لطف اهورامزدا من شهریار این سرزمین دور و وسیع هستم اهورامزدا مرا و سلطنتی را که به من عطا فرموده و خانه مرا حفظ فرماید.»
ستونی سنگی مربوط به اردشیر دوم
علاوه بر لوح های زرین، قطعه ته ستونی از سنگ دارای نوشته ای به نام اردشیر دوم در همدان کشف گردید که اکنون در انگلستان نگهداری می شود و ترجمه آن چنین است:
«می گوید اردشیر شاه بزرگ شاه شاهان شاه کشورها شاه این سرزمین پسر داریوش شاه. داریوش پسر اردشیر شاه. اردشیر پسر خشایارشاه و خشایارشاه پسر داریوش شاه، داریوش پسر ویشتاسب هخامنشی این کاخ را به لطف اورمزدا و ناهید و مهر من ساختم اورمزدا و ناهید و مهر را از همه بدی ها حفظ فرمایند. و آنچه من ساخته ام از گزند و آسیب محفوظ دارند.»
و بسیاری اثر ارزشمند دیگر…
سایر مکان های قابل بازدید در مجموعه هگمتانه:
موزه
موزه هگمتانه در دهه ۱۳۲۰ برای مدرسه ساخته شده است، این موزه با یک طبقه ساختمان قدیمی به مساحت ۶۰۰ متر مربع شامل سالن اصلی، سرسرا و دو راهرو با عرضه و نمایش اشیاء مختلف فرهنگی و تاریخی مربوط به ادوار پیش از تاریخ و اسلامی در مرکز محوطه باستانی آماده بازدید گردشگران است.
کلیسای گریگوری استپانوس مقدس
مجموعه هگمتانه شامل دو کلیسای بسیار زیبا و شکیل، مدرسه ارامنه، خانه کشیش، حمام ارامنه و گورستان متعلق به مسیحیان ارمنی همدان است که از سال ۱۶۰۵ میلادی به همدان مهاجرت و به ساخت بناهای فرهنگی اقدام کردند.
کلیسای مذکور پس از تملک توسط سازمان میراث فرهنگی، مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته و تاکنون بیش از ۹۰ درصد از کار مرمت و محوطه سازی این مجموعه به پایان رسیده است.
بخشی از این مجموعه با تغییر کاربری به مرکز آموزش علمی ـ کاربردی تبدیل شده است و رشته های مرتبط با سازمان میراث فرهنگی در این مرکز تدریس و آموزش داده می شود.
مجموعه کلیسای گریگوری به شماره ۲۲۳۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مجموعه با قدمت سه هزاره ساله خود هم اکنون یکی از پرجاذبه ترین آثار همدان است که هر ساله بیش از ۱۵۰ هزار نفر از آن بازدید می کنند.
تپه هگمتانه کجاست؟
برای دیدن آدرس تپه هگمتانه همدان بر روی نقشه اینجا کلیک کنید.
مجله اینترنتی تحلیلک
