همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک؛ در این مطلب با زندگینامه حضرت عبدالعظیم حسنی بیشتر آشنا خواهیم شد.
زندگینامه حضرت عبدالعظیم حسنی
ولادت
عبدالعظیم بن عبدالله مشهور به عبدالعظیم حسنی، شاه عبدالعظیم و سیدالکریم، در پنج‌شنبه ۴ ربیع‌الثانی سال ۱۷۳ق، در زمان حکومت هارون الرشید، در مدینه (درباره محل ولادت وی اختلاف است) متولد شد.[۱] پدرش عبدالله بن علی قافه و مادرش دختر اسماعیل بن ابراهیم بوده که به «هیفاء» موسوم است.
نسب خانوادگی
نسب وی به امام مجتبی علیه السلام می‌رسد. نجاشی از عالمان شیعی می‌گوید: پس از رحلت وی به هنگام غسل، رقعه‌ای در لباسش یافت شد که نسب وی در آن بدین صورت نوشته بود: من ابوالقاسم فرزند عبدالله، فرزند علی، فرزند حسن، فرزند زید، فرزند حسن ابن علی بن ابی طالب هستم. میرداماد عبدالعظیم را دارای نسب روشن و شرافت آشکار توصیف می‌کند.[۲]
همسر
همسر عبدالعظیم، دختر عمویش، خدیجه، دختر قاسم بن حسن امیر، مکنّی به ابومحمد بود. حضرت عبدالعظیم از او صاحب دو فرزند به نام‌های محمد و ام سَلَمِه شد. شیخ عباس قمی، محمد پسر عبدالعظیم را مردی بزرگوار توصیف می‌کند که به مقام زهد و عبادت شهرت داشت.
مصاحبت با ائمه اطهار علیهم السلام
حضرت عبدالعظیم محضر چند امام را درک کرده است. آقا بزرگ تهرانی نقل می‌کند که عبدالعظیم حسنی، امام رضا علیه السلام و امام جواد علیه السلام را درک کرده و ایمان خویش را بر امام هادی علیه السلام عرضه داشته و در زمان وی وفات یافت.[۳]
شیخ طوسی در کتاب رجالی خویش، وی را در زمره اصحاب امام عسکری علیه السلام نام می‌برد.[۴] عزیزالله عطاردی نیز تصریح می‌کند با توجه به حالات عبدالعظیم حسنی و تحقیق در روایات وی، می‌توان دریافت که او امام کاظم علیه السلام، امام رضا علیه السلام، امام جواد علیه السلام و امام هادی علیه السلام را درک کرده است.
درباره برخورد عبدالعظیم با امامان نقل شده که او هرگاه وارد مجلس امام جواد علیه السلام یا امام هادی علیه السلام می‌شد، با کمال ادب و خضوع و غایت حیا و تواضع، در حالی که دست‌های خود را از ردا بیرون آورده بود، به محضر آن امامان سلام عرض می‌کرد و امام پس از جواب سلام، او را نزدیک خود می‌خواند و در کنار خویش می‌نشاند؛ به حدّی که زانوی او به زانوی امام می‌چسبید و امام، کاملا از احوال او سؤال می‌کرد. این برخورد موجب حسرت و غبطه دیگران می‌شد.
زندگی حضرت عبدالعظیم حسنی در دوران بنی عباس
دوران زندگی حضرت عبدالعظیم مصادف با شرایط خفقان و سرکوب شیعیان توسط بنی عباس بود. حضرت عبدالعظیم نیز همچون پدرانش سال‌ها تحت تعقیب بود. او گرچه زمانی که در مدینه، بغداد و سامرا می‌زیست روش تقیه را در پیش گرفته و عقیده و مرام خود را پنهان می‌داشت، ولی با این حال مورد غضب متوکل و معتز بود.
بنابر گزارش‌های تاریخی، عبدالعظیم در زمان معتز خلیفه عباسی، به جهت اذیت و آزار و ترس از قتل، به امر امام هادی علیه السلام از سامرا به ری – که از پایگاه‌های مهم عباسیان بود – هجرت کرد. برخی هم نقل کرده‌اند به قصد زیارت قبر علی بن موسی الرضا به قصد خراسان هجرت کرد و در ری برای زیارت حمزه بن موسی بن جعفر توقف کرد و در آن‌جا مخفی شد.
نجاشی به نقل از احمد بن محمد بن خالد برقی ماجرا را این‌گونه روایت می‌کند که حضرت عبدالعظیم در حال فرار از سلطان، به ری آمد و در سرداب خانه مردی از شیعیان در محله «سکه الموالی» ساکن شد. او در همان سرداب به عبادت می‌پرداخت، روز را روزه می‌گرفت و شب را به عبادت می‌گذراند. وی مخفیانه از منزل بیرون می‌آمد و به زیارت قبری می‌رفت که می‌گفت: این قبر مردی از فرزندان موسی بن جعفر علیه السلام است. پیوسته در آن سرداب بود و خبر ورود او به شیعیان آل محمد یکی پس از دیگری می‌رسید تا اکثر شیعیان با وی آشنا شدند.[۵]
فضائل و مقامات حضرت عبدالعظیم حسنی
علامه حلی در شرح حال حضرت عبدالعظیم، او را عالمی پرهیزکار معرفی می‌کند. محدث نوری نیز درباره فضائل او از رساله صاحب بن عباد نقل می‌کند که وی مردی با ورع، پارسا، معروف به امانت، صداقت در گفتار، عالم به امور دین، قائل به توحید و عدل و دارای احادیث بسیار بود. تقوا پیشگی و درستکاری حضرت عبدالعظیم حسنی باعث بلندی جایگاه و مقام وی نزد ائمه اطهار بود.
ابوتراب رویانی می‌گوید: شنیدم که ابو حماد رازی می‌گفت در سامرا بر امام هادی علیه السلام وارد شدم و از بعضی مسائل حلال و حرام پرسیدم. چون قصد وداع داشتم حضرت فرمود: چنانچه در امور دینی در [تشخیص] حلال و حرام، مسئله‌ای بر تو دشوار شد، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی سؤال کن و سلام مرا به او برسان.
در بیانات امام هادی علیه السلام
امام هادی علیه السلام در سفری که عبدالعظیم به سامرا داشت، او را تصدیق می‌کند. امام هادی علیه السلام وی را این‌گونه خطاب می‌کند: یا اباالقاسم! تو به حق ولی ما هستی… تو همان دینی را که پسندیده خداست، انتخاب کرده‌ای… خداوند تو را با گفتار ثابت در دنیا و آخرت تثبیت کند.[۶] این گفتگو میان امام و عبدالعظیم به «حدیث عرض دین» مشهور است.
وفات شاه عبدالعظیم
درگذشت عبدالعظیم حسنی در ۱۵ شوال سال ۲۵۲ق در زمان امام هادی علیه السلام رخ داد.[۷] آنچه درباره چگونگی رحلت عبدالعظیم حسنی آمده، دو قول مرگ طبیعی و شهادت را روایت کرده است. نجاشی قائل به بیماری عبدالعظیم است که منجر به فوت او شد.[۸] شیخ طوسی نیز قائل است که عبدالعظیم در ری وفات یافت و قبر او در آن‌جاست.[۹]
مرقد حضرت عبدالعظیم حسنی
بنا بر نقل محدث نوری، فردی از شیعیان، رسول اکرم صل الله علیه و آله و سلم را در عالم رؤیا زیارت می‌کند که به او می‌فرماید فردا یکی از اولاد من کنار درخت سیب در باغ عبدالجبار بن عبدالوهاب رازی تشییع و دفن خواهد شد.
وی برای خرید آن مکان به صاحب باغ مراجعه می‌کند در حالی که صاحب آن باغ نیز همان خواب را دیده بود و آن باغ را وقف عبدالعظیم و دیگر شیعیان کرد که در آن دفن شوند.[۱۰] به همین علت، حرم عبدالعظیم حسنی به «مسجد شجره» یا «مزار نزدیک درخت» نیز معروف است.
شیخ صدوق در باب زیارت مرقد وی روایتی را نقل می‌کند که فردی از اهالی ری بر امام هادی علیه السلام وارد شد و گفت: به زیارت حضرت سیدالشهدا مشرف شدم. امام فرمود: ثواب زیارت قبر عبدالعظیم که نزد شماست مانند کسی است که قبر حسین بن علی علیه السلام را زیارت کرده است.
پاسخ به یک سوال درباره زیارت شاه عبدالعظیم
سوال:
آیا زیارت حضرت عبدالعظیم به طور مطلق می‌تواند جایگزین زیارت امام حسین علیه السلام شود و یا در شرایط خاصی از چنین فضلیتی برخوردار است؟
جواب:
بی‌تردید، مقصود امام هادی این نیست که از فضایل زیارت امام حسین بکاهد یا در بیان فضیلت حضرت عبدالعظیم مبالغه نماید. برابری فضیلت زیارت عبدالعظیم و امام حسین مقیّد است به فضای سیاسی ویژه‌ای که پیروان اهل‌بیت در آن مقطع تاریخی در آن زندگی می‌کردند.
در زمانی که اختناق شدیدی جهان اسلام را فراگرفته بود و جامعه تشیع در دوران زمامداری افرادی مانند متوکل، مُعتز و معتمد عباسی، سخت‌ترین دوران تاریخی خود را سپری می‌کرد، در چنین شرایطی، امام هادی به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت‌های وقت، شیعیان را تهدید می‌کرد، فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت امام حسین برابر دانسته است.
به تعبیری روشن‌تر، زیارت حضرت عبدالعظیم برای افرادی که آمادگی خطرپذیری برای زیارت امام حسین را داشته باشند، پاداشی معادل زیارت آن حضرت دارد و حرم حضرت عبدالعظیم شعبه‌ای از حرم سیدالشهدا است که این خود، فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند عبدالعظیم در نزد اهل بیت و عظمت معنوی ایشان است.[۱۱]
منابع زندگینامه شاه عبدالعظیم:
۱. تهرانی، الذریعه، دار الاضواء، ج۷، ص۱۶۹؛ بر آستان کرامت، ۱۳۹۲ش، ص۵.
۲. نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۲۴۸. و میرداماد، الرواشح السماویه، ۱۴۲۲ق، ص۸۶.
۳. تهرانی، الذریعه، دار الاضواء، ج۷، ص۱۹۰.
۴. طوسِی، رجال طوسی، ص۴۰۱.
۵. نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۲۴۸.
۶. صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۸۱-۸۲؛ فتال، روضه الواعظین، ص۳۱ و ۳۲.
۷. تهرانی، الذریعه، دار الاضواء، ج۷، ص۲۹۰.
۸. نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۲۴۸.
۹. طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۳.
۱۰. نوری، خاتمه مستدرک، ۱۴۱۵ق، ج۴، ۴۰۵.
۱۱. محمدی ری شهری، محمد، حکمت نامه حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع)، ۱۳۹۲ ش، ص: ۲۲
مجله اینترنتی تحلیلک
