همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک؛ این مطلب به زندگینامه پروفسور محسن هشترودی یکی از ریاضی دانان برجسته ایرانی می پردازد. امیدواریم از مطالعه این زندگی نامه لذت ببرید.
پروفسور محسن هشترودی
محسن هشترودی در سال ۱۲۸۶ خورشیدی در شهر تبریز متولد شد. پدر وی یک روحانی وارسته و پرهیزگار بود که ۱۴ سال در نجف اشرف تحصیل کرده بود. او در کنار ستارخان سردار ملی کشورمان به مبارزه پرداخت و در دور اول و دوم به نمایندگی مردم تبریز به مجلس شورا راه یافت. او مرد پارسا و سخت کوشی بود و همواره سعی می کرد ۴ فرزند پسرش را پرهیزگار و دانش دوست بار آورد و در این امر نیز موفق بود، به گونه ای که هر ۴ فرزندش به نحوی در زمینه کاری خود موفق بودند.
همان روزهای به دنیا آمدن محسن خانواده هشترودی به تهران رفتند. محسن هشترودی تحصیلات آغازین خود را در مدارس سیروس و اقدسیه گذراند. او مرد بسیار سخت کوشی بود و از کلاس هفتم بدون معلم به فراگیری زبان فرانسه همت گماشت و در آن زمینه چنان پیشرفت نمود که خیلی زود شروع به خواندن کتاب های فرانسوی کرد. محسن هشترودی از کلاس هشتم به مدرسه دارالفنون رفت و چون سطح مدرسه دارالفنون از بقیه مدارس بالاتر بود، به طور معمول هر دانش آموز تازه واردی را در کلاس های گوناگون می سنجیدند. به همین علت بود که معلم هندسه از محسن خواست قضیه ای را اثبات کند. آن روز هیچ کس نمی دانست که روزی همین دانش آموز یکی از ریاضی دان های بزرگ جهان خواهد شد.
محسن هشترودی آن روز معلم هندسه را مات و مبهوت نمود و معلم در شگفت فرو رفت که او چگونه این قضیه را بدون استفاده از راه های مطرح شده در کتاب ثابت نموده است؟ از محسن پرسید این راه را از کجا آموخته ای؟ و دور از ذهن نبود که محسن هشترودی با این همه کلنجار رفتن با کتاب ها این راه را خودش ابداع کرده باشد. طولی نکشید که اوکانون توجه معلمان و شاگردان مدرسه شد.
افرادی که بیشترین تاثیر را بر پروفسور محسن هشترودی داشتند:
در درجه اول برادر بزرگترش محمد ضیا هشترودی که دکتر هشترودی بنیان تعلیم خود را از او می دانست. محمد ضیا مردی خود ساخته بود تا کلاس یازده در دارالفنون خواند و چون معلومات او بیش از حد کلاس و گاهی بیش از سواد معلمان بود مرتب بر معلمان خرده می گرفت. سرانجام او را از مدرسه اخراج کردند!
او در شهرهای مختلف به معلمی پرداخت و تا پایان عمر معلم بود. زبان فرانسه را بسیار خوب فرا گرفته بود به گونه ای که فرانسویان تحصیل کرده را شگفت زده می کرد. زبان عربی را نیز خوب می دانست و مطبوعات عربی و ادبیات آن زمان را مطالعه می کرد. ریاضیات را در حد عالی می دانست و این همه را خود آموخته بود. به ادبیات فارسی عشق می ورزید و خط خوبی داشت. شبانه روز مطالعه می نمود و این عادت تا پایان عمر با او همراه بود. می بینیم که خطوط اصلی سیمای فرهنگی دکتر محسن هشترودی نیز همین موارد بود.
از برادر که بگذریم استادانی که بر دکتر محسن هشترودی تأثیر فراوان گذاشته اند، غلامحسین رهنما، عبدالعظیم قریب، دکتر سیاسی والی کارتان فرانسوی بنیان گذار ریاضیات جدید را می توان نام برد.
پروفسور محسن هشترودی دوران دبیرستان را که به اتمام رساند، تحصیل در رشته پزشکی را شروع کرد. پس از مدتی تحصیل در این رشته آن را رها نموده و به فرانسه بازگشت تا در رشته مهندسی مکانیک تحصیل نماید. اما این رشته نیز با ذوق او موافق نبود. این بود که دوباره به تهران برگشت و در دارلمعلمین عالی به تحصیل در رشته ریاضی پرداخت.
او پس از دریافت لیسانس به فرانسه بازگشت و در دانشکده علوم پاریس مشغول به تحصیل در رشته ریاضی شد و سپس به دانشگاه سوربن رفت و در آن دانشگاه تحصیلات خود را در دوره دکتری ریاضی به اتمام رساند. پروفسور هشترودی در سال ۱۳۱۵ در سن ۲۹ سالگی به ایران بازگشت و با سمت دانشیاری در دانشکده علوم و دانش سرای عالی مشغول به تدریس شد و پس از ۵ سال به درجه استادی رسید.
پروفسور محسن هشترودی نیز هم چون پدرش انسانی وارسته بود. او بیشتر پول و وقتش را صرف مطالعه می کرد و مطالعه او هیچ گاه به یک زمینه خاص محدود نمی شد. علاوه بر ریاضی، در ادبیات و بسیاری زمینه های دیگر نیز مطالعه داشت. هر شبانه روز سه تا چهار ساعت می خوابید و باقیمانده زمانش را وقت صرف مطالعه و کارهای اجتمای و فرهنگی می کرد. استاد محسن هشترودی پا به پای تدریس در دانشگاه در سال ۱۳۲۱ رئیس فرهنگ تهران، در سال ۱۳۳۰ رئیس دانشکده علوم تهران شد.
پروفسور هشترودی از پیشروان تفکر انتقادی در ایران بود. او تاکید زیادی بر اهمیت علوم پایه داشت تا جایی که شاخههای دیگر دانش مانند علوم اجتماعی و علوم انسانی را بیاهمیت و غیرعلمی میخواند. در همین حال فلسفه، هنر و عرفان را مکمل علم میدانست.
وی اعتقاد داشت که «علم» تنها نوع ارزشمند دانش، «هنر» نگاهی ظریف به زندگی، و «فلسفه» غایت معرفت شناسی است، و هیچ یک بدون نوآوری و اصالت ارزشی ندارند.
پروفسور محسن هشترودی در دهه ۱۳۴۰ اقدام به چاپ مجله «کتاب هفته کیهان» کرد. خود سمت رییس تحریریه را عهدهدار شد و احمد شاملو را به عنوان سردبیر مجله معرفی نمود.
سر انجام پروفسور محسن هشترودی در روز ۱۳ شهریور سال ۱۳۵۵ چشمان خود را از این جهان فرو بست.
سال شمار زندگی پرفسور دکتر محسن هشترودی:
۱۲۸۶
– تولد در شهر تبریز مصادف با بیست و دوم آذرماه
– عزیمت و مهاجرت دائمی به تهران به همراه خانواده، چهل روز پس از تولد
۱۲۹۲
– شروع به تحصیل در مدرسه سیروس و ادامه تحصیل در مدرسه اقدسیه
۱۲۹۹
– شروع به آموزش زبان فرانسه در سن ۱۳ سالگی
۱۳۰۰
– ادامه تحصیل در مدرسه دارالفنون از کلاس هشتم به بعد
۱۳۰۴
– اتمام دوره دبیرستان در دارالفنون
۱۳۰۷
– اعزام به اروپا برای تحصیل در رشته پزشکی از طرف وزارت فوائد عامه
۱۳۰۸
– انصراف از تحصیل در رشته پزشکی و بازگشت به ایران
– ورود به دارالمعلمین مرکزی ( دارالمعلمین مرکزی بعدها دانش سرای عالی و سپس دانشگاه تربیت معلم نامیده شد)
۱۳۱۱
– فارغ التحصیلی از دانش سرای عالی با درجه ممتاز و به عنوان شاگرد اول
– عزیمت به کشور فرانسه به همراه دومین گروه فارغ التحصیلان
۱۳۱۲
– کسب امتیاز اول در امتحانات آنالیز عالی در پاریس
– اخذ دومین لیسانس خود در رشته ریاضی از دانشگاه سوربن در مدت زمان ۲ سال
۱۳۱۵
– راهنمایی و تصویب رساله دکترای توسط ریاضی دان نامدار (الی کارتان)
– اخذ مدرک دکترای دولتی (راتا) به همراه دکتر محمد علی مجتهدی
۱۳۱۶
– آغاز تدریس ریاضیات، هندسه، حساب و آنالیز در دانشکده ادبیات، علوم و دانش سرای عالی
۱۳۲۰
– اخذ رتبه استادی تمام در دانش سرای عالی
۱۳۲۱
– اخذ کرسی مکانیک تحلیلی گروه آموزشی ریاضی دانشگاه تهران
– پذیرش ریاست اداره تعلیمات متوسطه اداره فرهنگ تهران
– دریافت امتیازهفته نامه “نامه کانون ایران” از شورای عالی فرهنگ
۱۳۲۲
– حضور فعال در اعتراض و اعتصاب استادان و دانشجویان دانشگاه تهران برای استقلال دانشگاه از وزارت معارفه
۱۳۲۳
– ازدواج با خانم “رباب مدیری” (تولد دو فرزند دختر و یک پسر)
– انتشار رساله تحت عنوان مسئله ملیت
۱۳۲۵
– راه اندازی و هدایت مجمع فلسفی با عضویت اشخاصی چون امیر حسین آریان پور، ابوالحسن فروغی، حسینعلی راشد و …
۱۳۲۶
– پذیرش استادی راهنمای رساله دکترا (الکساندر سمباد آبیان) با عنوان هندسه ترسیم فضای چهار بعدی
– انتشار رساله علمی در باب التصاق های ناهنجار به زبان فرانسه
۱۳۲۹
– حضور در کنگره بین المللی ریاضی دانان هاروارد به عنوان نماینده دانشگاه تهران
– عضویت در موسسه مطالعات پیشرفته دانشگاه پرینستون آمریکا به درخواست ریاست دانشگاه پرفسور اوپن هایمر
– تدریس در ترم پاییزه دانشگاه هاروارد
– انجام مصاحبت و گفتگوهای پی در پی با انشتین در این ایام
۱۳۳۰
– بازگشت به ایران و قبولی مسئولیت ریاست دانشگاه تبریز به مدت یک سال
۱۳۳۲
– حضور در کنگره بین المللی ریاضی دانان آمستردام به عنوان نماینده دانشگاه تهران
– چاپ مجموعه اشعار خود تحت عنوان “سایه ها “
۱۳۳۵
– ایراد سخنرانی در کنگره طوسی در دانشگاه تهران
– میزبانی چند روزه از ریاضی دان برجسته مقیم آمریکا (زاریسکی) در منزل خود
۱۳۳۶
– حضور در کنگره بین المللی ریاضی دانان زبان لاتین در شهر نیس فرانسه
– انتخاب به ریاست دانشکده علوم برای یک دوره ۳ ساله از طرف شورای استادان دانشکده
– عدم پذیرش پیشنهاد رییس موسسه تحقیقاتی (کالج دو فرانس) مبنی بر همکاری
– سخنرانی در باب (تجسم و تصویر) به دعوت بدیع الزمان فروزانفر نایب رییس انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی دانشکده معقول و منقول
– ایراد سخنرانی در کنگره آزادی و فرهنگ تحت عنوان “تاثیر علوم در ادبیات و هنر”
– چاپ متن سخنرانی استاد در کتاب سفینه غزل و تجدید چاپ های متعدد
– تلاش بسیار و مستمر برای تصویب تبصره الحاقی به قانون استخدام مهندسان و فارغ التحصیلان رشته های علوم
– ارائه طرح و پیشنهاد تاسیس کانون فارغ التحصیلان دانشکده علوم
– هدایت سازمان صنفی دانشجویان و عهده داری مسئولیت آن به مدت ۳ سال
۱۳۳۷
– حضور در کنگره بین المللی ریاضی دانان در شهر ادینبورگ انگلستان و گفتگو با بزرگانی مثل برتراند راسل
۱۳۳۸
عضویت در انجمن اتحادیه بین المللی فضا به پیشنهاد رئیس انجمن
– راه اندازی دوره فوق لیسانس ریاضی در ایران
۱۳۴۰
– قبول عهده داری ریاست هیات تحریریه نشریه فرهنگی، علمی و هنری کتاب هفته با همکاری منوچهر آتشی و احمد شاملو
– چاپ مجموعه مقالات در زمینه های ادبی و مباحث کلی علمی تحت عنوان “دانش و هنر”
۱۳۴۳
– حضور در کنگره بین المللی ژئومتری در صوفیه
۱۳۴۷
– ارائه پیشنهاد تشکیل انجمن ریاضی و انجمن معلمان ریاضی به مفهوم عام به مدیر مجله یکان
۱۳۴۸
– بازنشستگی پس از ۳۱ سال استادی تمام وقت از دانشکده علوم بنا به پیشنهاد و تقاضای خودش
– قبولی پیشنهاد ریاست کانون فضایی ایران
– انتصاب به عنوان ریاست هیات امناء و شورای نویسندگان مجله فضا
۱۳۴۹
– حضور در اولین کنفرانس ریاضی کشور
– اخذ لوح استاد ممتازی دانشگاه تهران
– عضویت در هیات امناء مدرسه عالی علوم اداری و بازرگانی قزوین وابسته به وزارت علوم و آموزش عالی بمدت ۳ سال
۱۳۵۰
– حضور در دومین کنفرانس ریاضی کشور
۱۳۵۱
– حضور در سومین کنفرانس ریاضی کشور
– ایراد سخنرانی در کنگره تحقیقات ایرانی در دانشگاه تهران
۱۳۵۲
– در گذشت نابهنگام دختر بزرگش در فرانسه
– اعزام همسرش به آلمان برای درمان و دوری از وی
۱۳۵۵
– افزایش تألمات روحی و جسمی ناشی از بیماری همسر و فوت فرزند
– بر اثر ایست قلبی در ۱۳ شهریور ماه جان به جان آفرین تسلیم و در ۱۷ شهریور از مسجد دانشگاه تهران تا بهشت زهرا تشییع و این چنین جاودانه شد
بخشی از وصیت نامه پروفسور محسن هشترودی
نبایستی به انسان ترحم کرد، به انسان باید عشق ورزید، و من ترحّم را از هرجا و هر منبعی که باشد نمی خواهم.به هم رحم نکنید، عشق بورزید و یک دیگر را دوست داشته باشید.
ترحم در خور حیوان است.
دست ترحّم را رَد کنید و دست عاشق را با عشق بفشارید.
امیدواریم از مطالعه زندگینامه پروفسور محسن هشترودی لذت برده باشید.
مجله اینترنتی تحلیلک