اوراق قرضه اسلامی یا صکوک چیست؟

صکوک یکی از ابزارهای مالی است که در اقتصادهای اسلامی از آن استفاده می‌شود و به‌نوعی جایگزین اوراق قرضه به حساب می‌آید. واژه عربی «صکوک» در واقع جمع واژه «صک» است که به شکل «چک» یا «cheque» وارد زبان انگلیسی هم شده است. روی هم رفته در خصوص اینکه صکوک چیست، می‌توان آن را اوراق قرضه اسلامی به حساب آورد. در این مطلب می‌خواهیم با صکوک بیشتر آشنا شویم و ببینیم چه تفاوت‌هایی با اوراق قرضه معمولی دارد.

تفاوت اوراق قرضه و صکوک

در دنیا برای تامین مالی پروژه‌های بزرگ از اوراق قرضه استفاده می‌کنند. با استفاده از این اوراق افراد تنها در سود حاصل از این پرو‌ژه‌ها شریک می‌شوند.

از آن‌جایی که دین اسلام این گونه فعالیت‌ها را ربایی می‌داند، این اوراق در بازارهای اسلامی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. بنایراین ابزارهای تامین مالی اسلامی طراحی شدند و امروزه شرکت‌ها برای تامین مالی خود از این ابزارها که به آن‌ها صکوک گفته می‌شود، استفاده می‌کنند.

ابزارهای مالی اسلامی عموما مبتنی بر یک دارایی فیزیکی طراحی می‌شوند، اجازه انتشار این اوراق مبتنی بر دِین هم وجود دارد.

این اوراق منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و دارایی‌های فیزیکی شرکت‌های خاص جذب می‌کنند. در واقع با خرید این اوراق واقعا در یک پروژه سهیم می‌شوید.

این ابزار هم برای صاحبان اوراق و هم برای صاحب پروژه دارای منافع متقابل است.

نهادهای مالی ضروری در انتشار اوراق قرضه اسلامی

برای انتشار اوراق قرضه اسلامی یا صکوک معمولا چند نهاد مالی دخالت دارند. در این قسمت تعدادی از مهم‌ترین نهادهای مالی دخیل در این فرایند را با هم مرور خواهیم کرد.

بانی: بانی شخصی حقوقی است که برای تامین نیازهای مالی خودش می‌خواهد اقدام به انتشار اوراق بهادار کند. مانند شرکتی که بخواهد برای تامین مالی فعالیت‌هایش اقدام به انتشار صکوک اجاره کند.

واسط: شرکتی حقوقی با مسئولیت محدود است که به عنوان عامل انتشار اوراق بهادار اسلامی تشکیل می‌شود.

ضامن: شخصیتی حقوقی است که به نمایندگی از طرف سرمایه‌گذاران مسئولیت نظارت بر کل فرایند عملیات انتشار و فروش و… صکوک را به عهده دارد.

این شخصیت حقوقی را بانی انتخاب و سازمان بورس تایید می‌کند. ضامن صرفا از بین بانک‌ها، موسسات مالی و اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی، بیمه‌های تحت نظارت بیمه مرکزی، شرکت‌های تامین سرمایه، شرکت‌های سرمایه گذاری، نهادهای عمومی و موسسات دولتی انتخاب شود.

امین: شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه نهادی مالی است که به موجب دستورالعمل فعالیت نهادهای واسط شورای عالی بورس و اوراق بهادار تاسیس شده است و وظیفه تاسیس و راهبری نهادهای واسط را در بازار سرمایه ایران را بر عهده دارد.

این نهاد نقش امین را بر عهده دارد که برای حفظ منافع دارندگان اوراق بهادار و حصول اطمینان از صحت عملیات ناشر، نسبت به مصرف وجوه، نحوه نگهداری حساب‌ها و صورت‌های مالی و عملکرد اجرایی نظارت می‌کند.

انواع صکوک

استفاده از لفظ صکوک جهت ابزارهای مالی اسلامی برای نخستین بار در سال ۲۰۰۲ در جلسه فقهی بانک توسعه اسلامی پیشنهاد شد. بعد از آن سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی اقدام به معرفی انواع صکوک نمود که عبارتند از:

• صکوک مالکیت دارایی‌هایی که در آینده ساخته می‌شود.
• صکوک مالکیت منافع دارایی‌های موجود
• صکوک مالکیت منافع دارایی‌‌هایی که در آینده ساخته می‌شود.
• صکوک صلم
• صکوک استصناع
• صکوک مرابحه
• صکوک مشارکت
• صکوک مضاربه
• صکوک نماینده سرمایه‌گذاری
• صکوک مزارعه
• صکوک مساقات
• صکوک ارائه خدمات
• صکوک حق‌الامتیاز

مزیت‌های استفاده از صکوک

در واقع صکوک پلی بین دو بازار پول و سرمایه است. این اوراق از طریق ایجاد امکان تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار به توسعه بازار سرمایه کمک می‌کنند. وجود امکان معامله این اوراق در بازار ثانویه به نقد‌شوندگی آن کمک می‌کند.

استفاده از صکوک نقدینگی بانی را افزایش می‌دهد. بانی به چه کسی گفته می‌شود؟ به شرکتی تجاری یا شخص عمومی دولتی که به یک دارایی نیازمند است، اما توان خرید آن را ندارد، بانی گفته می‌شود.

برای مثال در قرارداد اجاره یک خانه، به فردی که به خانه احتیاج دارد اما مبلغ کافی برای خرید آن را ندارد و به‌ عنوان مستاجر در یک خانه زندگی می‌کند، بانی گفته می‌شود. (این مثال فقط برای درک بهتر نقش بانی مطرح شده است وگرنه هر شخصی نمی‌تواند درخواست انتشار اوراق اجاره بدهد.)

از آنجایی که این اوراق بر مبنای ترازنامه و دارایی‌های فیزیکی منتشر می‌شوند، دارایی‌هایی که نقدینگی پایینی دارند و یا غیرنقد هستند از ترازنامه خارج شده و وجوه نقد جایگزین آن می‌شود.

با این که قسمتی از دارایی‌ها از شرکت بانی جدا می‌شوند اما باز هم بانی می‌تواند از دارایی‌ها استفاده کند.

صکوک ریسک کمتری نسبت به اوراق قرضه دارند آن هم به‌ دلیل پشتوانه‌ای است که این اوراق بر اساس آن منتشر می‌شوند.

هزینه تأمین مالی از طریق انتشار این اوراق نسبت به سایر روش‌های تامین مالی کمتر است.

نحوه معامله صکوک

اگر کد بورسی داشته باشید می‌توانید از طریق پنل کارگزاری‌تان اوراق صکوک خرید و فروش کنید و از سودهای دوره‌ای این اوارق بهره‌مند شوید.

نمادهای معاملاتی صکوک در بورس ایران با حرف ص آغاز می‌شوند.

بیشتر بخوانید:

• اوراق مشارکت و تمام آن چیزی که باید در مورد آن بدانید
• اوراق قرضه یک ابزار تامین مالی و تعریف ویژگی های آن
• اوراق اجاره و هر آنچه که باید در مورد آن بدانید

مجله اینترنتی تحلیلک