این مطلب به مجلس چهارم از شرح مراتب طهارت استاد صمدی آملی اختصاص دارد. حضرت استاد در این مجلس به مبحث طهارت ظاهری بدن و طهارت چشم و طهارت زبان می پردازند.

شرح مراتب طهارت

استاد صمدی آملی

مجلس چهارم

طهارت چشم و طهارت زبان در بیانات استاد صمدی آملی

«بسم الله الرحمن الرحیم»

مراتب طهارت:

طهارت ظاهری «طهارت بدن»

همانطوری که بین ظاهر و باطن عالم مناسبت وجود دارد و این ظاهر و باطن از هم تأثیر می‌پذیرند، بین روح و بدن انسان نیز ارتباط تام و کاملی برقرار است که هم بدن در روح تأثیر می‌کند و هم روح در بدن. اگر طهارت هم در مرتبه بدن و هم در مرتبه روح مراعات شود، تأثیر بسیار زیادی در انسان خواهد داشت. این است که برای آدمی هم طهارت ظاهری (مانند طهارت بدن و لباس) و هم طهارت باطنی که طهارت در مقام نفس، عقل، خیال، وهم، سِرّ و باطن است، نیاز می‌باشد.

طهارت بدن را باید مقدمه پاکی روح قرار داد و لذا حضرت آقا در ابتدای بحث طهارت فرموده اند: «طهارت بدن از ادناس و قاذورات و طهارت حواس از اطلاق و رها کردن آنها در ادراکاتی که بدان نیاز نیست» طهارت بدن از دنسها و قاذروات، همان طهارت بدن از نجاسات ظاهری است یعنی انسان بعد از دفع کثافات و نجاسات باید خودش را تطهیر کند.

الحمدلله اکنون مردم اجتماع ما به سمتی سوق پیدا کرده اند که سعی می‌کنند بیشتر طهارت بدن و لباس را رعایت کنند و با رشد بهداشت، مشکلاتی که در گذشته بر اثر عدم رعایت نظافت و پاکی وجود داشت، تا حدودی رفع شده است.

طهارت چشم و طهارت زبان در بیانات استاد صمدی آملی

چند نکته مهم در طهارت ظاهری بدن:

انسان باید در چند مورد از اقسام طهارات ظاهری توجه زیادی داشته باشد؛ یکی از آنها طهارت بدن از جنابت است تا جایی که مواظب باشد حتی با بدن جنب به رختخواب نرود و نخوابد. بعضی از عزیزان رزمنده ما در ایام جنگ خاطرات بسیار خوشی را در این بخش از خودشان به یادگار گذاشته اند. امکان نداشت رزمنده ای شب جُنُب شود و تا صبح با جنابت به سر ببرد. حتی در هوای سرد زمستان منطقه بهمنشیر، خود را در آن رودخانه تطهیر می‌کردند.

طهارت ظاهری بدن باعث می‌شود که بدن معتدل شود و انسان در امور ظاهری بدن افراط و تفریط نکند تا آنجا که باعث می‌شود نفس نیز به اعتدال راه پیدا کند. آنچه مهم است این است که تأثیر نامطلوب جنابت بر روح شخص بسیار شدید است لذا در رفع این ناپاکی باید خیلی دقت شود.

دیگر اینکه انسان سعی کند خود را در مقابل اشیاء عالم برهنه نکند، در مقابل آفتاب و ماه و حیوانات و نظائر اینها خود را عریان نگاه ندارد. زیرا علاوه بر اینکه این موجودات شعور دارند همچنین با انسان مراوده شهودی نیز دارند.

همینطور پدر و مادر نیز باید آگاه باشند و مراعات بسیاری از مسائل را در مقابل فرزندانشان بکنند. مجامعت پدر و مادر در کنار گهواره فرزند یا کودک خردسال و یا فرزندی که در خواب است، بسیار تأثیر گذار می‌باشد. به همین دلیل روحیه بسیاری از فرزندان از همان دوران ابتدائی خراب می‌شود. چه بسا فرزند در دوران کودکی حتی در لحظاتی که خواب است روحیه و حالی را از پدر و مادر بگیرد که دیگر نشود با هیچ معلمی در دبستان و دبیرستان و با هیچ منبری در مسجد و حسینیه آن را تطهیر کرد. اینجا دیگر مسئولیت آن بر گردن پدر و مادر است.

طهارت چشم و طهارت زبان در بیانات استاد صمدی آملی

مادری که قصد به مستراح بردن فرزند کودک خود را دارد باید مواظب باشد کودک رو به قبله و یا پشت به قبله نباشد که اگر چنین دقتی نکند فعل حرامی را مرتکب شده و این فعل بر کودک تأثیر گذار است. البته در روایات آمده است که اگر کودکی برای ادرار کردن، خود به سمت قبله نشست، کاری به او نداشته باشید چون او نمی‌فهمد، اما اگر صلاح دیدید راهنمایی اش کنید. همه اینها باعث می‌گردد که نفس کودک معتدل شود و آهسته آهسته جان او به طرف طهارت روحی پیش برود.

طهارت چشم و طهارت زبان در بیانات استاد صمدی آملی

طهارت حواس – زبان:

بعد از طهارت بدن از نجاسات، طهارت حواس مطرح می‌شود یعنی پاک بودن چشم و گوش و بینی و زبان و لمس از هر چه که زائد است که این مرحله مرحله بسیار سنگین و دشواری می‌باشد.

همانطور که می‌دانید انسان برای دست زدن به قرآن و تلاوت کردن آن باید وضو بگیرد. از آنجا که زبان و دهان نیز برای تلفظ، حرف را مس می‌کنند، لذا این مسّ زبان و دهان نیز باید بر اساس طهارت باشد. به عنوان مثال اگر کسی بخواهد حرفی بزند که با دو جمله، مفهوم کلامی خود را می‌رساند اگر بدون علت، آن را ادامه دهد و با ده جمله مطلبش را تمام کند، معلوم می‌شود که این زبان در حرف زدن طهارت نداشته است تا چه رسد به اینکه انسان حرف گزاف و بیهوده بزند.

نفسِ حرف زدن از رحمت رحمانیه حق است اما خوب حرف زدن و حرفهای خوب زدن جزء رحمت رحیمیه و خاصه خداوند می‌باشد. که حضرت آقا در الهی نامه خود فرموده اند: «الهی به رحمت رحمانیه ات نطقم دادی، به رحمت رحیمیه‌ات سکوتم بده» آدمی نباید دهان را برای هر حرفی که می‌خواهد باز کند. به خصوص کسانی که با حیوانات سر و کار دارند همانند چوپانان و آنان که با گاو و گوسفند در ارتباطند، ایشان خیلی باید عفّت زبان داشته باشند که در غیر اینصورت اسباب نجاست زبان را فراهم می‌آوردند.

خیلی‌ها تصور می‌کنند نجاست همیشه همین بول و غائط است که انسان باید آن را از خودش دفع کند و حال اینکه نجاست معنای عامی دارد که حرف بیهوده و گزاف را نیز شامل می‌شود و دهان به واسطه آن نجس می‌گردد و قابلیت خواندن قرآن را از دست می‌دهد. دهانی که به غیبت کردن، دروغ گفتن و فحش دادن و حرفهای گزاف و بیهوده زدن باز شود فاقد طهارت است و نشان از یک نجاست باطنی دارد. زیرا نجاست درون، نجاست بیرونی را نیز در پی‌ دارد. گاهی ممکن است ظاهر بدن نجس باشد اما درون بدن نجس نباشد، اما در مورد بد دهان و آنکه حرف لغو می‌گوید باید گفت درونش نجس بوده که به بیرون سرایت کرده است. به خاطر همین در روایات فرموده اند: با کسی که بد دهان است رفیق نشوید زیرا دوستان بد دهان انسان را بد بار می‌آورند.

زبان مبارک انسان همانند دیگر اعضایش موجودی است که خداوند آنرا پاک و طاهر خلق کرده که اگر انسان در حفظ پاکی آن کوشا نباشد و هر آنچه می‌خواهد بگوید علاوه بر نجاست زبان و صوتی که از دهانش خارج می‌شود، گوش مخاطب را نیز آلوده و نجس می‌کند. و لذا آیه «لا یمسّه إلاّ المطهرون» در همه جا جاری است.

به خصوص شما جوانان باید سعی کنید از همین حالا زبانتان را مؤدب کنید. وقتی همدیگر را می‌خوانید به الفاظ خوش صدا بزنید. پدر و مادر نیز باید زحمت زیادی بکشند تا به فرزندان خود نیکو حرف زدن را بیاموزند.

طهارت چشم و طهارت زبان در بیانات استاد صمدی آملی

طهارت حواس – چشم:

در مورد طهارت چشم فرموده اند: هنگامیکه که به منزل یکدیگر می‌روید، توجهی به اشیاء و لوازم آن خانه نداشته باشید شما چه کار دارید که در طاقچه اتاقشان چه نهاده اند و در اتاقشان چه گذاشته اند؟!

یکی از اساتید بزرگوار حوزه علمیه، آقای انصاری شیرازی هستند که از شاگردان مرحوم علامه طباطبائی می‌باشند، ایشان بسیار مرد متواضع و افتاده ای هستند. یکی از حالات بسیار خوش ایشان این است که از ابتدا تا انتهای کلاس تدریسشان اصلاً سر را بلند نمی‌کنند تا ببینند چه کسی در کلاس حضور دارد و چه کسی حضور ندارد. خودم چند بار در مجلس درس ایشان شرکت کردم. همیشه برایم سؤال بود که چرا ایشان فقط کتاب خود را نگاه می‌کنند و اصلاً نگاهی به شاگردانشان نمی‌کنند تا ببینند در پای درسشان یک نفر نشسته، یا ده نفر نشسته و یا پانصد نفر نشسته است؟! روزی خودشان می‌فرمودند که: «سرم را پائین می‌اندازم تا اگر روزی شخصی به کلاسم آمد و آنرا نپسندید، روز بعد به راحتی بتواند در کلاسم شرکت نکند و خجالت هم نکشد. زیرا اگر من صورت او را دیده و بدین ترتیب او را شناخته باشم، ممکن است از من خجالت بکشد.» بزرگانی چون جناب آقای انصاری شیرازی در ساختن خود زحمت کشیده اند، آن وقت آقایی دیگر به خانه مردم می‌رود و می‌خواهد همه چیز را شناسائی کند تا ببیند چه خبر است. این بسیار کار زشت و ناپسندیده ای است. ما چه حق داریم که وقتی به خانه دوستمان می‌رویم تحقیق کنیم تا ببینیم مثلاً در کتابخانه اش چند تا کتاب وجود دارد؟! یا لابلای دفترش چه نوشته شده است؟! به خصوص کسی که مشغول نوشتن چیزی است و داعی بر این دارد که هنگام نوشتن کسی به دست او نگاه نکند. هرگز کسی که کنار او نشسته، حق نگاه کردن به دست و نوشته او را ندارد که اگر نگاه کند طهارت چشمش را از بین برده است و این چشم و صاحب چشم هرگز مؤدب نخواهد بود.

بنده خدایی می‌فرمود: روزی برای دوستی نامه می‌نوشتم. آقایی کنار من نشسته بود و خیلی سعی می‌کرد تا نوشته ام را ببیند. من نیز برگه را طوری نگه داشته بودم که ایشان نبیند اما با این حال او دست بردار نبود. من هم نامه را رها کردم و در ادامه آن نوشتم: دوست عزیزم! الآن که در حال نوشتن هستم یک بی‌ادبی به دست من می‌نگرد که از نوشتن باز ایستادم. در همین لحظه آن شخص ناراحت شد و با عصبانیت به من گفت: «من بی ادب هستم؟!» گفتم: همین که دیدی یعنی بی ادبی. تو چه حق داری نوشته مردم را نگاه کنی.

طهارت چشم و طهارت زبان در بیانات استاد صمدی آملی

جناب ملا احمد نراقی قضیه مذکور را در خزائن چنین حکایت نموده است:

«فاضلی به یکی از دوستان صاحب راز خود نامه می‌نوشت شخصی در پهلوی او  نشسته بود به گوشه چشم نامه او را می‌دید، بر وی دشوار آمد بنوشت اگر نه در پهلوی من دزدی زن نمردی نشسته بود و نوشته مرا می‌خواند همه اسرار خود را بنوشتم، آن شخص گفت: والله نامه تو را مطالعه نکردم و نخواندم. گفت: ای نادان پس این را که می‌گویی از کجا می‌گویی».

همینطور استماع تلفن دیگران نیز خلاف ادب است. پشت در مردم نشستن و آهسته به حرفشان گوش دادن خلاف طهارت است. طوری باشیم که هر که خواهد گو بیا و هر که خواهد گو برو! این وقت است که حواس از هر چه که زائد بر فهم و ادراک است پاک می‌شود.

اگر کسی می‌خواهد در سیر علمی و عملی وارد شود باید به دو مطلب دقت کافی داشته باشد ۱-طهارت ۲-ادب. انسان باید بدین دو امر توجه کامل داشته باشد تا چشم و گوش و همگی اعضاء و جوارح او مودب شده و در مسیر تکامل قرار گیرند.

طهارت چشم و طهارت زبان در بیانات استاد صمدی آملی

طهارت در هنگام انعقاد نطفه:

طهارت باید در تمام حالات و شئون انسانی حفظ شود. در روایت فرموده‌اند: اگر شوهری در حین مجامعت با همسرش در همان حال، به فکر ناموس مردم باشد فرزندی که از آن لحظه متولد می‌شود فاقد طهارت خواهد بود. انسان باید به گونه ای متولد گردد و رشد یابد که شجره طیبه طوبی گردد. درختی که هر کس زیر آن نشیند به نحوی از آن استفاده کند، آنگونه که «اصلها ثابت و فرعها فی السماء» باشد. به طوری که یکی از حرف زدنش لذت ببرد، دیگری از راه رفتنش درس بیاموزد و آن دیگری از اخلاق خوشش بهره بگیرد.

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: پدر کشاورز است ومادر مزرعه آن «نساءکم حرث لکم» زمین را حرث و آن که زمین کشت می‌کند را حارث و خود زمین را کشتزار نامند. خداوند می‌فرماید: زنان شما کشتزار شما هستند. شما در زنان خود کشت می‌کارید و بذر افشانی می‌کنید. همانگونه که کشاورز مراقب «تیم جارش» (زمین کشاورزی) هست که آبش کم نشود، یا بیش از اندازه آب نداشته باشد و مراقبت های دیگری را بعمل می‌آورد تا بذرهایش از بین نرود به همان اندازه بلکه به مراتب بیشتر از آن مرد باید مواظب زنش باشد و زن نیز خیلی باید حواس خود را جمع کند و از زمینی که در آن تخم ریزی شده خوب نگهداری کند و آن را بپروراند تا جایی که فرموده اند: در این مدت زن نباید بد دهان باشد، دروغ بگوید، سوء ظن داشته باشد و بی طهارت باشد. زن باید تلاش کند تا از مزرعه خویش «شجره طیبه» تحویل اجتماع دهد. شجره ای که میوه دهد و همگان از آن استفاده کنند.

«و الحمد لله ربّ العالمین»

مطالعه مجلس سوم کتاب شرح مراتب طهارت استاد صمدی آملی 

مطالعه مجلس پنجم کتاب شرح مراتب طهارت استاد صمدی آملی

مجله اینترنتی تحلیلک