این مطلب به درس سیزدهم کتاب دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی علامه حسن زاده آملی با عنوان طول کوکب اختصاص دارد.

درس ۱۳

طول کوکب

دانسته ایم که عرض کوکب چیست؛ اینک سزاوار است که سخن در تعریف طول کوکب عرض کنیم: طول کوکب را تقویم کوکب نیز گویند. اعنی هرگاه گویند تقویم فلان کوکب بدین مقدار است، یعنی طول آن بدان مقدار است. و حرکتی را که در تقاویم ثبت می کنند این حرکت است.

بدان که نقطه اعتدال ربیعی که آن را اوّل حمل نیز گویند، مبدأ طول کوکب است. و سپس قوس طول را از نفس دائره منطقه البروج به توالی بروج از مغرب به مشرق حساب می کنند.

توضیحش این که: طول کوکب، قوسی از دائره منطقه البروج واقع میان نقطه اعتدال ربیعی، و میان موضع کوکب در طول حرکت او بر توالی می باشد. و مراد از موضع کوکب در طول، طرف خط تقویمی است که آن را خط طولی نیز گویند. و آن خطی است که از مرکز عالم به مرکز کوکب گذرد و به فلک اعلی منتهی شود. پس اگر کوکب را عرض نبود یعنی بر نفس دائره منطقه البروج بود، طول کوکب قوسی از منطقه البروج واقع میان نقطه اعتدال ربیعی و طرف خط تقویمی که جزئی از اجزای منطقه البروج است خواهد بود. و اگر کوکب را عرض نبود، دائره عرضی می گذرانیم که به طرف خط طولی بگذرد و با منطقه البروج تقاطع کند و قوسی از دائره منطقه البروج واقع میان نقطه اعتدال ربیعی و میان آن نقطه ای که اقرب تقاطعین دائره عرض و منطقه البروج است، طول کوکب می باشد. و این نقطه تقاطع را به حسب اصطلاح فن موضع کوکب گویند هر چند که از کوکب به مقدار عرض آن فاصله دارد، ولی چون نقطه منتهای قوس طول کوکب است آن را موضع کوکب می گویند. و خلاصه این که موضع طولی کوکب است نه موضع لغوی آن. و حرکتی که کوکب بآن حرکت این قوس را قطع کند حرکت طولی و حرکت تقویمی نیز گویند. و وجه انتهای به فلک اعلی در درس دهم گفته آمد.^الف

برای مطالعه درس چهاردهم دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی اینجا را کلیک کنید.

بیان (درس سیزدهم دروس هیئت – طول کوکب)

الف)
بیان:
به عنوان مثال تقویم خورشید (شمس) از اول حمل (اول فروردین) آغاز شده و تا آخر حوت (پایان اسفند) ادامه می یابد و یک سال شمسی را رقم میزند که شناخته شده ترین تقویم میان عموم است. تقویم خورشیدی را برج می نامیم.

آفتاب در روز اول بهار (اول حمل) میل و عرض و طول ندارد و در اول پاییز (اول میزان) میل و عرض ندارد اما طول آن از اول حمل تا اول میزان (۱۸۰ درجه سپری شده) محاسبه می گردد. زمانی که خورشید در آخر اسفند است و هنوز وارد اول بهار نشده، طول آفتاب در حدود ۳۶۰ درجه خواهد بود (البته کمی کمتر). البته لازم به ذکر است که طول کوکب را بر اساس درجه بیان نمی شود و بر حسب برج (در درس های آتی آشنا می شویم) و روز بیان می کنیم.

زمانی که کوکب بر روی منطقه باشد موضع کوکب و مرکز کوکب یکی است همانند آفتاب. در غیر اینصورت برای موضع کوکب خطی از مرکز عالم (مرکز زمین) رسم می شود که از مرکز کوکب عبور کرده و تا فلک اعلی ادامه داشته باشد و محل تقاطع این خط با فلک اعلی موضع کوکب خواهد بود.

• • کوکب بر روی منطقه البروج

• • کوکب خارج از منطقه البروج

اگر کوکب بر روی قطب منطقه باشد چون دایره عرض مشخصی ندارد پس طول نیز ندارد.

یادداشت
لازم به ذکر است که مطالب قیدشده فوق تحت عنوان بیان، نکات و … در حد فهم این نگارنده حقیر است، بنابراین اکیداً توصیه می‌گردد علاوه بر مطالعه اصل کتاب، پیگیری مستمر جلسات تدریس استاد صمدی آملی در خصوص شرح کتاب دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی جناب علامه حسن‌زاده آملی، به مباحثه نیز بپردازید.

کتاب دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی علامه حسن‌زاده آملی که توسط استاد صمدی آملی تدریس شده است.

مجله اینترنتی تحلیلک