«علل بروز و درمان اختلال سلوک»

اختلال سلوک نوعی اختلال روانی است که در کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می شود. این اختلال وجود یک الگوی تکراری و مداوم از رفتاری است که در آن حقوق اساسی دیگران یا مقررات زیر پا گذاشته می شود. مشکلات اختلال سلوک به وسیله رفتارهای ضد اجتماعی مانند دزدی، دروغ گویی، جنگیدن و انفجارهای خشم توصیف می شوند. این رفتارها می توانند مشکلات قابل توجهی برای کودکان و خانواده های آنان ایجاد کند و هزینه قابل توجهی را نیز به جامعه تحمیل کند. از همین رو علل بروز و درمان اختلال سلوک از اهمیت بسیاری برخوردار است چرا که با درک علت بروز و درمان زود هنگام می توان از پیشرفت این اختلال جلوگیری کرد.

با ما باشید؛ علل بروز و درمان اختلال سلوک Conduct disorder

علل بروز اختلال سلوک

عوامل متعددی در شکل گیری اختلال سلوک دخالت دارند که با هم یا به تنهایی باعث بروز اختلال سلوک می شوند. در ادامه به توضیح این عوامل می پردازیم.

۱) عوامل زیستی

الف) ژنتیک:

امروزه مطالعات متعدد نشان می دهند که ژنتیک نقش بسیار مهمی در اختلال سلوک، پرخاشگری و جنایتکاری دارد. آنچه این مطالعات نشان می دهند این است که در اختلال سلوک، احتمالا یک عنصر ارثی وجود دارد، عنصری که به صورت ویژگی های اخلاقی موروثی نشان داده می شود، اما عوامل محیطی نیز در تعیین الگوهای رفتاری در اختلال سلوک نقش بسیار مهمی دارند.

ب) عوامل پیش از تولد:

در دوران بارداری، عواملی مثل سیگار کشیدن و الکل نوشیدن یا سوء تغذیه مادر در طول دوران بارداری ابتلا به اختلال سلوک را تحت تاثیر قرار می دهند.

مطالعات متعدد نشان می دهند که سیگار کشیدن مادر می تواند باعث ظهور زود هنگام مشکلات سلوک در فرزندان شود، به ویژه در مورد پرخاشگری بی دلیل و نافرمانی اجتماعی، اما این پدیده ممکن است به مادران فقیر و کم سواد محدود باشد.

همچنین کودکانی که مادران آنها در دوران بارداری الکل مصرف کرده اند بزهکاری بیشتری نشان می دهند و قضاوت اخلاقی آنها نیز ضعیف تر است. علاوه بر آن سوء تغذیه مادر در دوران بارداری، مخصوصا کمبود پروتئین، آهن و روی باعث رفتارهای برونی سازی می شود.

ج) آمین های زیستی یا ناقلان شیمیایی:

یکی از عوامل زیستی بسیار مهم در بروز اختلال سلوک سطوح نامناسب برخی انتقال دهنده‌های عصبی در مغز است. مطالعات متعدد نشان می دهد که سطح سرتونین این کودکان نسبت به سایر کودکان پایین تر است.

بیشتر بخوانید: نظریه مراحل رشد روانی-جنسی فروید پدر علم روانکاوی

د) ساختار مغزی:

تحقیقات انجام شده حاکی از تفاوت ساختار مغزی در کودکان مبتلا به اختلال سلوک است. این تحقیقات نشان می دهند که آمیگدال که بیشترین تاثیر را بر عصبانیت، پرخاشگری و خشم دارد در این افراد واکنش بیشتری نشان می دهد.

همچنین مطالعات نشان می دهند که در سیستم لیمبیک این افراد که عملکرد اصلی آن تنظیم عواطف است آسیب هایی وجود دارد.

۲) عوامل روانی-اجتماعی

الف) محیط خانوادگی:

یکی از مهمترین عوامل بروز اختلال سلوک، محیط خانوادگی است. بد رفتاری با کودک، خشونت، محیط‌ های خانوادگی بهم ریخته و پر از استرس، بیکاری والدین، ابتلا یکی از والدین به اختلال ضد اجتماعی همگی فاکتورهایی هستند که فرد را نسبت به این اختلال مستعد می‌ کنند.

ب) تاثیر دوستان و رسانه‌ ها:

اکثر کودکان صرفا به این علت رفتارهای پرخاشگرانه و ضد اجتماعی نشان می دهند که تحت تاثیر فعالیت های خشونت آمیزی قرار می گیرند که در رسانه های عمومی یا در دوستان و همسالان خود می بینند. دوستان مهم ترین منبع تقلید هستند. شواهد نشان می دهد که دوستی و معاشرت با نوجوانانی که رفتارهای خشونت آمیز یا مجرمانه دارند باعث افزایش رفتار بزهکاری می شود.

عوامل اجتماعی – اقتصادی:

رفتار بزهکارانه و خشونت آمیز با فقر، پایین بودن طبقه اجتماعی_اقتصادی، بیکاری، شهرنشینی و عدم موفقیت تحصیلی ارتباط نزدیک دارد. این عوامل ممکن است علت اختلال سلوک باشند نه معلول آن. فقر باعث می شود زندگی خانوادگی مختل شود، والدین تحت استرس قرار گیرند، از فرزندان غفلت کنند، فرصت های تحصیلی خوبی وجود نداشته باشد و همه این ها دست به دست هم می دهند و به ایجاد اختلال سلوک کمک کنند.

 درمان اختلال سلوک

شروع درمان اختلال سلوک در کودکی می‌ تواند بهبودی سریع‌ تر و بهتری را برای فرد به همراه آورد و همچنین مقاومت فرد را برای تغییر رفتارهای آسیب رسان کمتر کند. علاوه بر این درمان تحت تاثیر عواملی مانند شدت علائم، سن بروز و میزان همکاری خود کودک قرار دارد.

شیوه های درمانی مورد استفاده برای اختلال سلوک معمولا با دو هدف انجام می شود:

الف) کاهش و درمان علائم و رفتارهای نامناسب کودک مبتلا به اختلال سلوک در کوتاه مدت.

ب) جلوگیری از تشدید علائم رفتاری کودک مبتلا به اختلال سلوک در دراز مدت و پیشگیری از بروز اختلال شخصیت ضد اجتماعی در بزرگسالی.

در ادامه به توضیح کامل انواع روش های درمان اختلال سلوک می پردازیم.

روش های درمان اختلال سلوک

رفتار درمانی اختلال سلوک

رفتار درمانی برای کودکان مبتلا به اختلال سلوک براساس نظریه یادگیری انجام می شود. رفتار درمانگران معتقدند از آن جا که کودکان بسیاری از الگوهای رفتاری را با سیستم پاداش و مجازات یاد می گیرند با دستکاری این سیستم می توان رفتارهای نامناسب اجتماعی کودک را با رفتارهای موجه و مناسب جایگزین کرد.

تکنیک های رفتار درمانی علاوه بر درمان رفتارهای مسئله دار کودک به والدین نیز کمک می کند تا بتوانند به شیوه موثرتر با کودک خود رفتار کنند. به عنوان مثال والدین متوجه می شوند که کدام رفتار نامناسب جزئی را باید نادیده گرفته و کدام را پیگیری کنند.

درمان شناختی اختلال سلوک

روانشناسان معتقدند که پرداختن به افکار کودکان به اندازه درمان مشکلات رفتاری آن ها اهمیت دارد زیرا افکار اشتباه، درک غلط یا اغراق آمیز از موقعیت های مختلف در حقیقت مقدمه رفتارهای نامناسب هستند.

بیشتر بخوانید: درمان اختلال دو قطبی Bipolar disorder

تکنیک های شناختی به کودکان و والدین آن ها کمک می کنند تا باورهای غلطی که باعث بروز ناسازگاری می شود را تشخیص داده و آن ها را با باورهای درست جایگزین کنند.

خانواده درمانی

در تکنیک خانواده درمانی روانشناس به بررسی تعاملات بین اعضای خانواده پرداخته و مشکلات رفتاری و ساختاری موجود در خانواده را که ممکن است ریشه بروز علائم اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان باشد پیدا می کند.

روانشناس با مشاهده دقیق روابط خانوادگی از دانش خود برای تصحیح رابطه معیوب و ناسازگار استفاده می کند، این مداخلات به والدین برای ایجاد روابط بهتر با یکدیگر کمک کرده و رابطه آن ها با فرزندشان را بهبود می بخشد.

آموزش کودک

در آموزش کودک، از تکنیک و روش ‌های درمانی مختلفی استفاده می ‌شود تا مهارت‌های خود کنترلی و کنترل خشم خود، راه‌ های حل مسئله و رفتارهای مثبت اجتماعی به او یاد داده شود تا بتواند عملکرد سازش یافته تری داشته باشد. همچنین از تکنیک‌های رفتاری- شناختی استفاده می‌شود تا الگوهای غلط فکری کودک کشف شده و تغییر یابد.

آموزش والدین

برنامه‌های آموزشی برای والدین می‌تواند مهارت‌ های تربیتی آن‌ ها در برخورد با فرزندشان را بهبود ببخشد و نحوه تعامل درست و شیوه‌های مناسب فرزند پروری را به آن‌ها بیاموزند. آموزش مدیریت والد نوعی برنامه آموزشی مختص والدین است که به آن‌ ها در جهت تقویت رفتارهای مثبت در فرزندان آموزش می ‌دهد.

مثلا یاد می‌گیرند به عنوان تنبیه تکنیک‌ های انضباطی غیرخشن (مانند محروم کردن کودک از چیزی خوشایند مانند تلویزیون دیدن) را جایگزین شیوه‌ های خشن کنند و ارتباط خود را بهبود ببخشند.

دارو درمانی

در بسیاری از موارد پزشک علاوه بر رفتار درمانی و برای کاهش تحریک پذیری و رفتارهای پرخاشگرانه داروهایی همچون ریتالین، دگزامفتامین و سیلرت برای کودکانی که به اختلال سلوک شدید مبتلا هستند تجویز می کند.

پرکاربردترین داروی محرک برای اختلال سلوک ریتالین است. همچنین لیتیوم داروی دیگری است که اغلب برای درمان اختلال دو قطبی تجویز می شود و به درمان رفتار پرخاشگرانه شدید، کاهش نوسانات خلقی، تحریک پذیری و بیقراری در مبتلایان به اختلال سلوک کمک می کند.

 چند نکته مهم که در مورد درمان اختلال سلوک باید آن ها را در نظرگرفت

• اگر اختلال سلوک در کودکی درمان نشود در بزرگسالی منجر به روابط معیوب، مصرف مواد مخدر، رفتارهای پرخطر جنسی، مصرف الکل، تبهکاری و… می شود و احتمال دائمی شدن و درگیر بودن فرد تا آخر عمر بیشتر می شود.
• درمانگران باید شرایط محیطی و اجتماعی ظهور رفتارهای اختلال سلوک را به حساب آورند. مثلا در بعضی مناطق فقیرنشین، رفتارهایی که ظاهرا ویژگی های رفتارهای اختلال سلوک را دارند، رفتارهای حمایتگرانه یا حراستی به حساب می آیند. یعنی فرد باید پرخاشگری کند تا بتواند امنیت خود را حفظ کند.
• مهاجرانی که از کشورهای جنگ زده می آیند به داشتن این گونه رفتارها شهرت دارند زیرا این رفتارها برای بقا و زنده ماندن در آن کشورها لازم هستند. بنابراین درمانگران باید اطمینان حاصل کنند که تشخیص اختلال سلوک و اعلام ابتلای فرد به آن صرفا زمانی باید انجام گیرد که رفتارهای مورد مشاهده، رفتارهای بیمارگون باشند نه واکنش در مقابل شرایط محیطی خاص.
• اختلال سلوک در کودکی و نوجوانی بروز می‌کند و شکل خفیف‌ تری از اختلال شخصیت ضد اجتماعی محسوب می ‌شود. و اگر اختلال سلوک در کودکی درمان نشود در بزرگسالی به شخصیت ضد اجتماعی می‌ انجامد.

مجله اینترنتی تحلیلک