علم بدیع و انواع آن
عنصرالمعالی در بخش «در آیین و رسم شاعری» قابوسنامه می گوید:
و اگر شاعر باشی به وزن و قافیه تهی قناعت مکن. بی صناعتی و ترتیبی شعر مگوی که شعر راست ناخوش بود، ملحی باید که بود اندر شعر یا صناعتی به رسم شعرا چون متضاد و مزدوج و موازنه و مسجع و مانند این.
علم بدیع و انواع آن
بدیع یکی از علوم بلاغی است که در کنار بیان و معانی سه دانش را تشکیل می دهند که راجع به وجوه زیبایی و حسن کلام سخن می گویند.
در حقیقت این علم مجموعه ای از ترفندها و شگردهایی است که شعرا با کاربرد آنها، کلام عادی را به کلام ادبی و هنری تبدیل می کنند.
نکاتی را به عنوان پیش نیاز باید بدانیم و سپس به انواع آن می پردازیم.
واک و واج
کوچکترین جزء بسیط و مشخص و مفارق در زبان را واک می نامیم. مثال کلمه دَر مرکب از سه جزء است:
د، -َ، ر
هر یک از این سه جزء بسیط است و به اجزای کوچکتری تقسیم نمی شود و هریک از آنها یک واک نام دارد.
صامت و مصوت
واک های زبان به دو گروه تقسیم می شوند:
مصوت ها: صدادار هستند و به شش گروه تقسیم می شوند:
a آ a -ََ
i ای e َ-
u او o َ-
صامت ها: همان حروف بی صدا هستند، مانند: م – ب – س و…
هجا
ترکیبی از اصوات که با یک بار خروج هوا از نای ادا می شود. (معادل همان بخش در دوران دبستان)
مثال: ماه، سر
هجا در زبان فارسی مرکب از یک مصوت و یک یا دو یا سه صامت است.
این علم به دو قسمت بدیع لفظی و بدیع معنوی تقسیم می شود.
بدیع لفظی
بدیع لفظی مجموعه عواملی است که تناسب و موسیقی آوایی کلام را ایجاد یا افزون می کند.
آرایه های این نوع در سه گروه قرار می گیرند:
- تسجیع
- تجنیس
- تکرار
بدیع معنوی
بدیع معنوی مجموعه شگردهایی است که تناسب و ارتباط معنوی کلام را می سازد.
آرایه های این نوع عبارتند از:
- مبالغه، اغراق، غلو
- جمع
- تفریق
- تقسیم
- جمع با تفریق
- جمع با تقسیم
- جمع و تفریق و تقسیم
- لف و نشر
- تجاهل العارف
- ارسال المثل
- تجسم
- حرف گرایی
- ایهام
- ایهام تناسب
- ایهام تضاد
- ایهام ترجمه
- استخدام
- ایهام تبادر
- اسلوب حکیم
- و…
برای مطالعه ضرب المثل ها و کنایه های فارسی کلیک کنید
مجله اینترنتی تحلیلک