نظام مالیات بر ارزش افزوده بر مبنای مصرف ایجاد شده است. به این معنی که مصرف‌کننده نهایی کالا و یا دریافت‌کننده نهایی خدمات پرداخت‌کننده مالیات بر ارزش افزوده در زنجیره واردات، تولید و توزیع بوده و فعالان اقتصادی موجود در این مسیر تنها عناصری هستند که وظیفه دریافت مالیات بر ارزش افزوده از سوی مصرف‌کننده نهایی و پرداخت آن به دولت را دارند.
روش تفریقی غیرمستقیم (همان روش صورتحساب)، روشی است که در محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران مورداستفاده قرار می‌گیرد. در این روش، هر فعال اقتصادی (موجود در زنجیره واردات، تولید، توزیع) در هنگام خرید کالاهای مشمول مالیات، علاوه بر پرداخت بهای مواد اولیه، مالیات بر ارزش افزوده کالای خریداری‌شده (که عبارت است از حاصل‌ضرب نرخ مالیات در بهای کالا) را نیز به فروشنده می‌پردازد که به‌اصطلاح به آن اعتبار مالیاتی گفته می‌شود.
از سوی دیگر، هر بنگاه اقتصادی موجود در زنجیره واردات، تولید، توزیع در هنگام فروش کالا و یا ارایه خدمات به حلقه بعدی از زنجیره مذکور، علاوه بر بهای محصول مشمول مالیات، مالیات بر ارزش افزوده کالای فروخته‌شده را از خریدار دریافت می‌نماید.
هر فعال اقتصادی موجود در این زنجیره در پایان هر دوره مالیاتی نظام مالیات بر ارزش افزوده (پایان هر فصل)، می‌بایست مابه‌التفاوت مالیات دریافتی در زمان فروش محصولات و یا ارایه خدمات را با مالیات پرداختی در زمان خرید مواد اولیه را در فصل موردبحث به سازمان امور مالیاتی پرداخت نماید.
به‌عبارت‌دیگر در هر مرحله از زنجیره واردات، تولید و توزیع تنها مالیاتی توسط سازمان امور مالیاتی اخذ می‌شود که نسبت به ارزش افزوده کالا و یا خدمات در آن مرحله ایجاد شده است. به این معنی که این زنجیره پس از رسیدن به انتها که مصرف‌کننده نهایی بوده به طور کامل توسط مصرف‌کننده پرداخت و نسبت به ارزش افزوده ایجادشده در هر مرحله توسط فعال اقتصادی مربوط پرداخت می‌شود.
مثالی از نحوه محاسبه و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده
برای درک بهتر این موضوع، مثالی در ادامه مطرح شده است. در این مثال فرآیند تولید یک صندلی چوبی موردبررسی قرار می‌گیرد.
مرحله اول: دستیابی به تنه درخت توسط بهره‌بردار جنگل و فروش آن به چوب‌بری
در این مرحله تنه درخت استحصال‌شده توسط بهره‌بردار جنگل به قیمت 10000 ریال به چوب‌بر فروخته می‌شود. با فرض اینکه چوب تهیه‌شده از جنگل بدون پرداخت هزینه‌ای برای مواد اولیه تهیه شود (به این معنی که ارزش افزوده ایجادشده برابر با همان 10000 ریال است) به قیمت تنه درخت 9% به‌عنوان مالیات بر ارزش افزوده اضافه شده و واحد چوب‌بری مبلغ 10900 ریال (10000 ریال قیمت خالص تنه درخت و 900 ریال مالیات بر ارزش افزوده) را به‌عنوان هزینه نهایی به بهره‌بردار جنگل پرداخت می‌نماید. بهره‌بردار جنگل در پایان دوره مالیاتی ارزش افزوده‌ای که اقدام به فروش تنه درخت مذکور نموده مبلغ 900 ریال را به‌عنوان مالیات بر ارزش افزوده به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌نماید.
مرحله دوم: تهیه الوار از تنه درختان توسط چوب‌بر و فروش به نجار
در این مرحله، واحد چوب‌بر که تنه درخت را به قیمت خالص 10000 ریال خریداری کرده پس از انجام عملیات چوب‌بری و تولید الوار از تنه درختان، آن را به قیمت خالص 20000 ریال به نجار می‌فروشد. ارزش افزوده ایجادشده کالا در این مرحله 10000 ریال (20000 ریال قیمت فروش با کسر 10000 ریال قیمت خرید) است؛ بنابراین، هزینه نهایی نجار بابت خرید الوار جمعاً مبلغ 21800 ریال (20000 ریال قیمت خالص الوار و 1800 ریال مالیات بر ارزش افزوده) می‌شود.
واحد چوب‌بری در پایان دوره مالیاتی ارزش افزوده‌ای که اقدام به فروش الوار نموده، مبلغ 900 ریال را به‌عنوان مالیات بر ارزش افزوده ایجادشده در این مرحله از زنجیره تولید پرداخت می‌نماید. مبلغ 900 ریال مذکور از دو روش قابل‌محاسبه است، یکی با در نظر گرفتن 10000 ریال ارزش افزوده کالای ایجادشده در این مرحله مالیات، 900 ریال تعیین می‌گردد و دیگر مابه‌التفاوت 1800 ریال مالیات بر ارزش افزوده دریافتی از نجار با 900 ریال ارزش افزوده پرداختی به بهره‌بردار جنگل.
مرحله سوم: تولید صندلی از الوار توسط نجار و فروش به مصرف‌کننده نهایی
در مرحله نهایی که به مصرف‌کننده نهایی ختم می‌شود، نجار با الوار تهیه‌شده به قیمت خالص 20000 ریال یک صندلی به قیمت خالص 25000 ریال تولید میکند. مصرف‌کننده نهایی مجموعاً 27250 ریال (25000 ریال قیمت خالص صندلی و 2250 ریال مالیات بر ارزش افزوده) را به نجار به‌عنوان هزینه نهایی کالا می‌پردازد.
نجار در پایان دوره مالیات بر ارزش افزوده‌ای که اقدام به فروش صندلی به مصرف‌کننده نهایی نموده، مبلغ 450 ریال را به‌عنوان مالیات بر ارزش افزوده‌ای که ایجاد کرده (ارزش افزوده ایجادشده در این مرحله 5000 ریال بوده که از مابه‌التفاوت 25000 ریال قیمت خالص فروش و 20000 ریال قیمت خالص خرید مواد اولیه حاصل‌شده) را به سازمان امور مالیاتی پرداخت میکند. مالیات قابل پرداخت توسط نجار از مابه‌التفاوت 27250 ریال قیمت نهایی فروش و 21800 ریال قیمت خرید مواد اولیه نیز حاصل می‌گردد.
مصرف کننده نهایی، تنها پرداخت کننده
بنابراین در مرحله نخست، 900 ریال مالیات بر ارزش افزوده توسط بهره‌بردار جنگل، در مرحله دوم 900 ریال توسط واحد چوب‌بر و در مرحله سوم 450 ریال توسط نجار به سازمان امور مالیاتی پرداخت شد که حاصل جمع این سه مرحله پرداختی برابر است با 2250 ریال مالیات بر ارزش افزوده که این میزان مالیات در نهایت توسط مصرف‌کننده نهایی پرداخت شد (مابه‌التفاوت 27250 ریال قیمت نهایی صندلی و 25000 ریال قیمت خالص صندلی).
این مثال به‌خوبی نمایانگر این مطلب است که نه‌تنها مالیات بر ارزش افزوده تنها یک‌بار و آن‌هم بر روی قیمت نهایی اخذ می‌شود، بلکه تنها پرداخت‌کننده واقعی آن مصرف‌کننده نهایی بوده و واحدهای وارداتی، تولیدی و توزیعی تنها عناصر واسط پرداخت این مالیات به سازمان امور مالیاتی هستند و شاید بتوان شفافیت مالی بنگاه‌های اقتصادی این زنجیره، راحتی در وصول و امکان تفکیک مالیات بر اساس ارزش افزوده‌ای که در هر مرحله بر روی کالاها ایجاد می‌شود را از مهم‌ترین دلایل این شیوه از چرخه مالیات بر ارزش افزوده دانست.
مجله اینترنتی تحلیلک
