نظریه مراحل رشد روانی-جنسی زیگموند فروید

مهم ‌ترین دوران زندگی هر فردی، دوران کودکی اوست و شخصیت بزرگسالی هر فردی در کودکی شکل می گیرد. به گفته روانشناس مشهور زیگموند فروید، هر کودکی یک سری مراحل روانشناختی را پشت سر می گذارد که منجر به شکل‌گیری شخصیت بزرگسالی او می‌شود. رشد کودکی تنها رشد جسمی نیست بلکه یک رشد کلی در همه ابعاد مانند ابعاد جسمی، عاطفی، اجتماعی، شخصیتی و هوشی را در برمی‌گیرد.

هر نوزادی با توانایی‌های بسیار محدودی به دنیا می‌آید و برای رشد و پرورش احتیاج به محیطی غنی دارد که بتواند دلبستگی ایمن را تجربه کند و هم بتواند سایر نیازهایش را برطرف کند.

نظریه مراحل رشد روانی-جنسی زیگموند فروید چگونگی رشد شخصیت طی دوران کودکی را به خوبی توصیف می کند. همچنین این نظریه بر تجربیات اوایل زندگی که نقش زیادی در رشد شخصیت و زندگی فرد دارند تاکید زیادی می کند.

برای آشنایی با نظریه رشد روانی-جنسی زیگموند فروید با ما باشید.

نظریه مراحل رشد روانی-جنسی زیگموند فروید

فروید معتقد بود که شخصیت فرد طی مراحل کودکی (تا ۵ سالگی) شکل می‌گیرد. در هر مرحله انرژی های لذت بخش در یکی از مناطق جنسی متمرکز می‌شوند. فروید مراحل رشد روانی-جنسی را در پنج مرحله (دهانی، مقعدی، آلتی، نهفته و تناسلی) بیان می کند. هر مرحله از رشد، فرد با تعارضاتی روبرو است که اگر به روش درست با آن روبرو شود، منجر به شکل‌ گیری یک شخصیت سالم خواهد شد و اگر تعارضات هر مرحله به درستی برطرف نشود، ممکن است فرد از نظر روانی روی مرحله قبلی باقی بماند. تا زمانی که این درگیری برطرف نشود، فرد اصطلاحا در این مرحله تثبیت خواهد شد.

مثال: فردی که در مرحله دهانی تثبیت شود ممکن است بیش از حد به دیگران وابسته باشد و یا ممکن است به دنبال سیگار کشیدن، نوشیدن یا خوردن غذا برای تحریک دهان باشد.

بیشتر بخوانید: زندگینامه زیگموند فروید پدر علم روانکاوی

مراحل روانی-جنسی فروید

۱) مرحله دهانی

محدوده سنی: تولد تا ۱ سالگی

منطقه لذت: دهان

در مرحله دهانی فروید، منبع اصلی تعامل نوزاد دهان است. بنابراین عملکرد مکیدن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. دهان برای تغذیه بسیار حیاتی است و کودک با تحریک دهان از طریق فعالیت های لذت بخشی مانند مکیدن و چشیدن، احساس لذت می‌کند.

از آنجا که شیرخوار برای تغذیه کاملاً به والدین وابسته است، از طریق این تحریک دهانی احساس اعتماد به نفس و راحتی نیز در کودک ایجاد می‌شود.

تعارض اصلی این مرحله فرآیند از شیر گرفتن است. کودک باید وابستگی کمتری به سرپرستان داشته باشد. اگر تثبیت در این مرحله اتفاق بیفتد، بنا به گفته فروید فرد دچار وابستگی یا پرخاشگری خواهد شد. تثبیت در مرحله دهانی می تواند منجر به مشکلات نوشیدن، تغذیه، سیگار کشیدن یا ناخن جویدن شود.

نظریه مراحل رشد روانی-جنسی فروید

مرحله مقعدی

محدوده سنی: ۱ تا ۳ سالگی

منطقه لذت: کنترل روده و مثانه و مقعد

در طول مرحله مقعدی، فروید معتقد بود که تمرکز اصلی میل جنسی بر کنترل حرکات مثانه و روده است و کودک از عمل دفع احساس لذت می کند. تعارض عمده در این مرحله آموزش توالت رفتن است. کودک باید یاد بگیرد که دفع ادرار و مدفوع خود را کنترل کند و این کنترل منجر به ایجاد احساس موفقیت و استقلال در فرد می‌شود.

به گفته فروید، موفقیت در این مرحله به نحوه برخورد والدین و آموزش درست توالت رفتن بستگی دارد. والدینی که در زمان مناسب از روش تشویق و پاداش برای توالت رفتن استفاده می‌کنند، به فرزندان در احساس توانایی و مفید بودن کمک می‌کنند. فروید معتقد بود که تجربیات مثبت در این مرحله پایه و اساس افراد برای رسیدن به شخصیتی شایسته، فعال و خلاق در بزرگسالی است.

با این حال همه والدین وظایف خود را در این مرحله به خوبی انجام نمی‌دهند و با مجازات و تحقیر باعث تثبیت کودک در این مرحله می شوند و این رفتار نامناسب منجر به پیامدهای منفی می شود. اگر والدین رویکردی بیش از حد ملایم داشته باشند، فرد به شخصیتی کثیف، اسراف ‌کار یا مخرب تبدیل خواهد شد. برعکس اگر والدین خیلی سخت‌گیر باشند یا خیلی زود آموزش توالت را شروع کنند، شخصیتی شکل می گیرد که در آن فرد سخت‌گیر، منظم، سفت و سخت و وسواسی است.

نظریه مراحل رشد روانی-جنسی فروید

مرحله فالیک یا آلتی

محدوده سنی: ۳ تا ۶ سالگی

منطقه لذت: دستگاه تناسلی

در مرحله آلتی، تمرکز اصلی لذت روی دستگاه تناسلی است. در این سن، کودکان شروع به کشف تفاوت زن و مرد می‌کنند. پدیده عقده ادیپ و عقده الکترا در این مرحله رخ می دهد.

عقده ادیپ

«عقده ادیپ» تمایل به داشتن مادر و جانشین پدر شدن است. فروید معتقد بود در این مرحله پسران به مادران تمایل جنسی پیدا می کنند و در فکر آرزوی رابطه جنسی با مادر را پرورش می دهند و پدران را رقیب عشقی می دانند.

با این حال کودک از این بیم دارد که از سمت پدر به خاطر این احساسات مجازات شود. به تدریج این ترس پیدا می شود که اگر پدرم متوجه افکارم شود آلتم را قطع می کند. ترسی که فروید آن را «اضطراب اختگی» نامیده است.

عقده الکترا

در این سن دختر متوجه یک ساختار اضافه در قسمت تناسلی مردان می‌شود که خود آن را ندارد. دختر، مادرش را به خاطر این «کمبود» ظاهری، مقصر می‌داند و در نتیجه عشق او به مادر کم می ‌شود. او به پدرش حسادت می ورزد، زیرا از دید او پدر از اندام جنسی باارزشی برخوردار است و همین احساس کامل‌تر بودن پدر باعث ابراز علاقه بیشتر دختر نسبت به پدر می‌شود.

بنابراین، دختر حسادت تناسلی دارد که مترادف اضطراب اختگی پسر است. دختر معتقد است که دستگاه تناسلی مردی خود را از دست داده، در حالی که پسر می‌ترسد آن را از دست بدهد. سرانجام، کودک شروع به برقراری ارتباط و همراهی با والد همجنس به عنوان وسیله ای برای تمجید والد با جنس مخالف میکند.

فروید معتقد بود که حسادت آلت تناسلی در دختران هرگز کامل برطرف نمی شود و همه زنان در این مرحله تا حدودی تثبیت می شوند.

نظریه مراحل رشد روانی-جنسی فروید

مرحله نهفتگی

محدوده سنی: ۶ سالگی تا بلوغ

منطقه لذت: احساسات جنسی غیرفعال هستند.

این مرحله زمانی آغاز می‌ شود که کودک به مدرسه می‌رود و تمایل بیشتری به روابط با همسالان و سایر سرگرمی ها نشان می‌دهند.

در این مرحله، انرژی های جنسی سرکوب شده‌ یا اصطلاحا «خفته» است، اما این انرژی هنوز وجود دارند و در حوزه های دیگر مثل تفکر انتزاعی و تعاملات اجتماعی فعال هستند. همچنین فراخود (سوپر ایگو) همچنان رشد می‌ یابد و می تواند به کسب آرامش در این دوره کمک می‌کند. در این مرحله کودکان مهارت های اجتماعی، ارزش ها و روابط خود را با همسالان و بزرگسالان در خارج از خانواده پرورش می‌دهند.

این مرحله در رشد مهارت های اجتماعی و ارتباطی و اعتماد به نفس بسیار مهم است.

مانند سایر مراحل روانشناختی، فروید معتقد بود که ممکن است کودکان در این مرحله تثبیت شوند یا گیر کنند. تثبیت در این مرحله می‌تواند به عدم بلوغ و ناتوانی در ایجاد روابط به عنوان یک بزرگسال منجر شود.

نظریه مراحل رشد روانی-جنسی فروید

مرحله جنسی یا تناسلی

محدوده سنی: بلوغ تا مرگ

منطقه لذت: بلوغ علایق جنسی

با شروع بلوغ، میل جنسی بار دیگر فعال می‌شود. در مرحله آخر مراحل نظریه رشد روانی-جنسی فروید، میل جنسی شدیدی در فرد به جنس مخالف ایجاد می‌شود. این مرحله در دوران بلوغ شروع می‌شود اما در تمام طول زندگی یک فرد ادامه دارد.

برخلاف مراحل اولیه که تمرکز فقط روی نیازها و تمایلات فردی بود، علاقه به رفاه دیگران در این مرحله رشد می‌کند. هدف از این مرحله ایجاد تعادل در زندگی فرد است.

اگر مراحل دیگر با موفقیت به اتمام رسیده باشد، اکنون فرد باید شخصیتی متعادل، گرم و دلسوز داشته باشد.

برخلاف مراحل اولیه رشد، فروید معتقد بود که نفس و فراخود در این مرحله کاملاً شکل گرفته و عملکرد دارند. کودکان خردسال نیاز به تأمین فوری اساسی ترین نیازها و خواسته ها دارند. نوجوانان در مرحله تناسلی قادر به توازن اساسی ترین خواسته های خود در برابر لزوم مطابقت با هنجارهای اجتماعی هستند.

مجله اینترنتی تحلیلک