نظریه مراحل رشد روانی-جنسی زیگموند فروید

مهم ‌ترین دوران زندگی هر فردي، دوران کودکی اوست و شخصیت بزرگسالی هر فردي در کودکي شکل مي گيرد. به گفته روانشناس مشهور زيگموند فرويد، هر کودکي یک سری مراحل روانشناختی را پشت سر می گذارد که منجر به شکل‌گیری شخصیت بزرگسالی او می‌شود. رشد کودکی تنها رشد جسمی نيست بلکه یک رشد کلی در همه ابعاد مانند ابعاد جسمی، عاطفی، اجتماعی، شخصیتی و هوشی را در برمی‌گیرد.

هر نوزادي با توانایی‌های بسیار محدودی به دنیا می‌آید و برای رشد و پرورش احتیاج به محیطی غنی دارد که بتواند دلبستگی ایمن را تجربه کند و هم بتواند سایر نیازهایش را برطرف کند.

نظریه مراحل رشد روانی-جنسی زیگموند فروید چگونگی رشد شخصیت طی دوران کودکی را به خوبي توصیف مي کند. همچنين اين نظريه بر تجربیات اوایل زندگی که نقش زیادی در رشد شخصیت و زندگی فرد دارند تاکيد زيادي مي کند.

براي آشنايي با نظریه رشد روانی-جنسی زيگموند فرويد با ما باشيد.

نظریه مراحل رشد روانی-جنسی زیگموند فروید

فروید معتقد بود که شخصیت فرد طی مراحل کودکی (تا 5 سالگي) شکل می‌گیرد. در هر مرحله انرژی های لذت بخش در یکی از مناطق جنسی متمرکز می‌شوند. فروید مراحل رشد روانی-جنسی را در پنج مرحله (دهانی، مقعدی، آلتی، نهفته و تناسلی) بيان مي کند. هر مرحله از رشد، فرد با تعارضاتی روبرو است که اگر به روش درست با آن روبرو شود، منجر به شکل‌ گیری یک شخصیت سالم خواهد شد و اگر تعارضات هر مرحله به درستي برطرف نشود، ممکن است فرد از نظر روانی روی مرحله قبلی باقی بماند. تا زمانی که این درگیری برطرف نشود، فرد اصطلاحا در این مرحله تثبيت خواهد شد.

مثال: فردی که در مرحله دهانی تثبيت شود ممکن است بیش از حد به دیگران وابسته باشد و يا ممکن است به دنبال سیگار کشیدن، نوشیدن یا خوردن غذا برای تحریک دهان باشد.

بیشتر بخوانید: زندگینامه زیگموند فروید پدر علم روانکاوی

مراحل روانی-جنسی فرويد

1) مرحله دهاني

محدوده سنی: تولد تا ۱ سالگی

منطقه لذت: دهان

در مرحله دهانی فرويد، منبع اصلی تعامل نوزاد دهان است. بنابراین عملکرد مکیدن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. دهان برای تغذیه بسیار حیاتی است و کودک با تحریک دهان از طریق فعالیت های لذت بخشی مانند مکیدن و چشیدن، احساس لذت می‌کند.

از آنجا که شیرخوار برای تغذیه کاملاً به والدین وابسته است، از طریق این تحریک دهانی احساس اعتماد به نفس و راحتی نیز در کودک ایجاد می‌شود.

تعارض اصلی این مرحله فرآیند از شیر گرفتن است. کودک باید وابستگی کمتری به سرپرستان داشته باشد. اگر تثبیت در این مرحله اتفاق بیفتد، بنا به گفته فرويد فرد دچار وابستگی یا پرخاشگری خواهد شد. تثبیت در مرحله دهانی می تواند منجر به مشکلات نوشیدن، تغذیه، سیگار کشیدن یا ناخن جویدن شود.

نظریه مراحل رشد روانی-جنسی فروید

مرحله مقعدی

محدوده سنی: ۱ تا ۳ سالگی

منطقه لذت: کنترل روده و مثانه و مقعد

در طول مرحله مقعدی، فروید معتقد بود که تمرکز اصلی میل جنسی بر کنترل حرکات مثانه و روده است و کودک از عمل دفع احساس لذت مي کند. تعارض عمده در این مرحله آموزش توالت رفتن است. کودک باید یاد بگیرد که دفع ادرار و مدفوع خود را کنترل کند و اين کنترل منجر به ایجاد احساس موفقیت و استقلال در فرد می‌شود.

به گفته فروید، موفقیت در این مرحله به نحوه برخورد والدین و آموزش درست توالت رفتن بستگی دارد. والدینی که در زمان مناسب از روش تشویق و پاداش برای توالت رفتن استفاده می‌کنند، به فرزندان در احساس توانایی و مفید بودن کمک می‌کنند. فروید معتقد بود که تجربیات مثبت در این مرحله پایه و اساس افراد برای رسیدن به شخصیتی شایسته، فعال و خلاق در بزرگسالی است.

با این حال همه والدین وظايف خود را در اين مرحله به خوبي انجام نمی‌دهند و با مجازات و تحقير باعث تثبيت کودک در اين مرحله مي شوند و اين رفتار نامناسب منجر به پیامدهای منفی مي شود. اگر والدین رویکردی بیش از حد ملایم داشته باشند، فرد به شخصیتی کثیف، اسراف ‌کار یا مخرب تبديل خواهد شد. برعکس اگر والدین خیلی سخت‌گیر باشند یا خیلی زود آموزش توالت را شروع کنند، شخصیتی شکل می گیرد که در آن فرد سخت‌گیر، منظم، سفت و سخت و وسواسی است.

نظریه مراحل رشد روانی-جنسی فروید

مرحله فالیک یا آلتی

محدوده سنی: ۳ تا ۶ سالگی

منطقه لذت: دستگاه تناسلی

در مرحله آلتی، تمرکز اصلی لذت روی دستگاه تناسلی است. در این سن، کودکان شروع به کشف تفاوت زن و مرد می‌کنند. پديده عقده اديپ و عقده الکترا در اين مرحله رخ مي دهد.

عقده ادیپ

«عقده ادیپ» تمایل به داشتن مادر و جانشين پدر شدن است. فروید معتقد بود در این مرحله پسران به مادران تمایل جنسی پيدا مي کنند و در فکر آرزوي رابطه جنسي با مادر را پرورش مي دهند و پدران را رقیب عشقي مي دانند.

با این حال کودک از این بیم دارد که از سمت پدر به خاطر این احساسات مجازات شود. به تدريج این ترس پيدا مي شود که اگر پدرم متوجه افکارم شود آلتم را قطع مي کند. ترسی که فروید آن را «اضطراب اختگی» نامیده است.

عقده الکترا

در اين سن دختر متوجه یک ساختار اضافه در قسمت تناسلی مردان می‌شود که خود آن را ندارد. دختر، مادرش را به خاطر این «کمبود» ظاهری، مقصر می‌داند و در نتيجه عشق او به مادر کم می ‌شود. او به پدرش حسادت می ورزد، زيرا از دید او پدر از اندام جنسی باارزشی برخوردار است و همین احساس کامل‌تر بودن پدر باعث ابراز علاقه بیشتر دختر نسبت به پدر می‌شود.

بنابراين، دختر حسادت تناسلی دارد که مترادف اضطراب اختگی پسر است. دختر معتقد است که دستگاه تناسلی مردی خود را از دست داده، در حالی که پسر می‌ترسد آن را از دست بدهد. سرانجام، کودک شروع به برقراری ارتباط و همراهی با والد همجنس به عنوان وسیله ای برای تمجید والد با جنس مخالف میکند.

فروید معتقد بود که حسادت آلت تناسلی در دختران هرگز کامل برطرف نمي شود و همه زنان در این مرحله تا حدودی تثبيت مي شوند.

نظریه مراحل رشد روانی-جنسی فروید

مرحله نهفتگی

محدوده سنی: ۶ سالگی تا بلوغ

منطقه لذت: احساسات جنسی غیرفعال هستند.

این مرحله زمانی آغاز می‌ شود که کودک به مدرسه می‌رود و تمایل بیشتری به روابط با همسالان و سایر سرگرمی ها نشان می‌دهند.

در این مرحله، انرژی های جنسی سرکوب شده‌ یا اصطلاحا «خفته» است، اما این انرژی هنوز وجود دارند و در حوزه های دیگر مثل تفکر انتزاعی و تعاملات اجتماعی فعال هستند. همچنين فراخود (سوپر ایگو) همچنان رشد می‌ یابد و مي تواند به کسب آرامش در این دوره کمک می‌کند. در اين مرحله کودکان مهارت های اجتماعی، ارزش ها و روابط خود را با همسالان و بزرگسالان در خارج از خانواده پرورش می‌دهند.

این مرحله در رشد مهارت های اجتماعی و ارتباطی و اعتماد به نفس بسیار مهم است.

مانند سایر مراحل روانشناختی، فروید معتقد بود که ممکن است کودکان در این مرحله تثبیت شوند یا گیر کنند. تثبیت در این مرحله می‌تواند به عدم بلوغ و ناتوانی در ایجاد روابط به عنوان یک بزرگسال منجر شود.

نظریه مراحل رشد روانی-جنسی فروید

مرحله جنسی يا تناسلي

محدوده سنی: بلوغ تا مرگ

منطقه لذت: بلوغ علایق جنسی

با شروع بلوغ، میل جنسی بار دیگر فعال می‌شود. در مرحله آخر مراحل نظریه رشد روانی-جنسی فروید، میل جنسی شدیدی در فرد به جنس مخالف ایجاد می‌شود. این مرحله در دوران بلوغ شروع می‌شود اما در تمام طول زندگی یک فرد ادامه دارد.

برخلاف مراحل اولیه که تمرکز فقط روی نیازها و تمایلات فردی بود، علاقه به رفاه دیگران در این مرحله رشد می‌کند. هدف از این مرحله ایجاد تعادل در زندگی فرد است.

اگر مراحل دیگر با موفقیت به اتمام رسیده باشد، اکنون فرد باید شخصیتی متعادل، گرم و دلسوز داشته باشد.

برخلاف مراحل اولیه رشد، فروید معتقد بود که نفس و فراخود در این مرحله کاملاً شکل گرفته و عملکرد دارند. کودکان خردسال نیاز به تأمین فوری اساسی ترین نیازها و خواسته ها دارند. نوجوانان در مرحله تناسلی قادر به توازن اساسی ترین خواسته های خود در برابر لزوم مطابقت با هنجارهای اجتماعی هستند.

مجله اينترنتي تحليلک