بررسی ریفلاکس ادراری کودکان و پیشگیری و درمان آن

بعد از تشکیل ادرار در کلیه ها، ادرار به لگنچه کلیه و سپس به سمت حالب مثانه و نهایتاً پیشابراه جریان پیدا کرده و دفع می شود. در محل اتصال حالب به مثانه دریچه ای وجود دارد که در موقع انقباض مثانه خود به خود بسته می شود و مانع از برگشت مجدد ادرار از مثانه به حالب می‌شود. در افرادی که این دریچه شل است و کارایی لازم را ندارد برگشت ادرار اتفاق می‌افتد که در اصطلاح پزشکی به آن ریفلاکس ادراری می گویند.

این اتفاق در یک کلیه یا هر دو کلیه می تواند رخ دهد. در این حرکت معکوس ادرار، که از مثانه به سمت کلیه ها اتفاق می افتد؛ این حرکت رو به بالای باکتری ها از مثانه به کلیه ها امکان عفونت در کلیه ها را افزایش داده و می تواند منجر به آسیب بافت کلیه شود.

علائم ریفلاکس ادراری کودکان

ریفلاکس ادراری یک بیماری کاملاً بی علامت است و به رغم عوارض بسیار شدید مانند نارسایی کلیه و فشار خون و … که می‌تواند ایجاد کند معمولاً علامت بالینی جدی و قابل توجه ندارد.

مهم ترین بیماری همراه با ریفلاکس ادراری، عفونت ادراری بوده که در تشخیص زودهنگام آن می‌تواند کمک‌کننده باشد. به طوری که بیش از ۵۰ درصد کودکانی که دچار عفونت ادراری می‌شوند، مبتلا به برگشت ادرار هستند.

عفونت ادراری و کشف ریفلاکس ادراری کودکان

ریفلاکس ادراری اغلب به دنبال عفونت ادراری کشف می شود. عفونت ادراری به عفونت دستگاه کلیه و مجاری ادراری گفته می‌شود که می‌تواند مثانه، کلیه و یا هر دو را گرفتار کند.

علائم عفونت ادراری

علائم عفونت ادراری شامل تب، درد شکم، درد پهلو، دفع دردناک و مکرر ادرار، ادرار بدبو، سوزش ادرار و مواردی بی اختیاری ادراری است.

در شیرخواران کم سن تر علائم عمومی تر بوده و شامل استفراغ، اسهال، بی قراری و عدم وزن گیری است.

زمینه ارثی و ایجاد ریفلاکس ادراری

زمینه ارثی نیز در ایجاد ریفلاکس ادراری اهمیت دارد. خواهر و برادر کودک مبتلا به این بیماری باید از لحاظ ابتلا به ریفلاکس ادراری بررسی شوند زیرا احتمال درگیر شدن آن ها در این موارد ۳۰ درصد است.

تشخیص ریفلاکس ادراری کودکان

ریفلاکس ادراری قبل از تولد نوزاد و از دوره جنینی قابل کشف است و در اغلب کودکان بین سنین ۲ تا ۳ سالگی تشخیص داده می‌شود.

ریفلاکس ادراری به وسیله گرفتن عکس رادیولوژی به نام VCUG تشخیص داده می‌شود که گرفتن این عکس حدود ۲۰ دقیقه طول می کشد.

هیدرو نفروز جنینی اتساع حالب یا لگنچه کلیه یا افزایش جداره مثانه در سونوگرافی نیز می‌تواند مطرح کننده برگشت ادراری باشد.

انواع ریفلاکس ادراری

ریفلاکس ادراری بر اساس میزان پر شدن حالب و درجه اتساع سیستم جمع کننده کلیه (لگنچه کلیه) در تصویربرداری رادیوگرافیک از مثانه با ماده حاجب در زمان ادرار کردن (سیستویورتروگرافی) به پنج درجه تقسیم می‌شود.

این بیماری به پنج درجه تقسیم می شود:

• درجه یک: برگشت ادرار فقط به حالب
• درجه دو: برگشت ادرار به حالب و لگنچه
• درجه سه: برگشت ادرار به حالب و لگنچه با اتساع خفیف
• درجه چهار: برگشت ادرار به حالب و لگنچه با اتساع متوسط
• درجه پنج: برگشت ادرار به حالب و لگنچه با اتساع شدید

تعیین درجه و میزان ریفلاکس ادراری برای برنامه ‌ریزی مداخلات درمانی لازم و ضروری است.

بعد از تشخیص برگشت ادراری یا ریفلاکس ادراری برای بررسی کارکرد و آسیب کلیوی نیاز به انجام اسکن کلیه است.

اخذ شرح حال، معاینه فیزیکی، بررسی‌ های آزمایشگاهی، رادیولوژیک و اسکن رادیو ایزوتوپ در تعیین میزان خطر و آسیب کلیه نقش بسزایی دارند.

درمان ریفلاکس ادراری کودکان

در نوع ثانویه باید علت اصلی را برطرف کرد و گاهی نیاز به جراحی وجود دارد.

در نوع اولیه برگشت ادراری که شایع تر از نوع ثانویه است اگر درجه ریفلاکس خفیف باشد نیازی به عمل جراحی نبوده و با گذشت زمان و رشد کودک کارکرد دریچه اصلاح می ‌شود.

ولی در مواردی نیز طبق نظر پزشک نیاز به جراحی وجود دارد و این تصمیم بر طبق:

درجه ریفلاکس ادراری

یک طرفه یا دو طرفه بودن آن

شدت آسیب کلیوی

دفعات عود عفونت ادراری

سن کودک

و البته تجربه پزشک دارد.

تا موقعی که ریفلاکس بهبودی پیدا نکرده تجویز آنتی‌بیوتیک با دوز کم جهت پیشگیری از عود عفونت ادراری توصیه می ‌شود.

بیماری ریفلاکس ادراری با بزرگتر شدن کودک معمولاً بهبود پیدا می‌کند. (در موارد ریفلاکس خفیف)

ولی هدف از درمان طبی در زمین پایین پیشگیری از عفونت ادراری و آسیب کلیه است و لذا برای درمان طبی و غیر جراحی از روش هایی مانند:

• تجویز آنتی بیوتیک با دوز پیشگیرانه
• تشویق کودک برای تخلیه منظم ادرار
• پیشگیری از یبوست در کودک

و در صورت لزوم استفاده از دارو در بیماران مبتلا به اختلال حرکتی مثانه استفاده شود.

ویزیت دوره ‌ای و بررسی های آزمایشگاهی و رادیولوژیک برای تعیین پیشرفت درمان لازم است.

درمان جراحی به منظور درمان قطعی ریفلاکس و برای پیشگیری از آسیب کلیه انجام می ‌شود و این درمان می ‌تواند به روش باز یا آندوسکوپیک صورت گیرد.

با تشکر از دکتر شادی مدرس

مجله اینترنتی تحلیلک