زردی نوزاد مسئله ای مهم در ماه اول زندگی
زردی نوزاد
یکی از موضوعاتی که شما خیلی زود با تولد من با آن روبه‌رو شدی زردی (ایکتر) بود.
زردی ما نوزادان هیچ ربطی به زردی بزرگ‌ترها (یرقان) که بیماری مربوط به مشکلات کبدی (هپاتیت) و بیماری ویروسی است ندارد.
به علت تغییر شرایط زندگی ما از وابستگی به جفت در رحم، به استقلال عمل و جایگزینی عملکرد کبد به جای جفت بعد از تولد، وقفه‌ای در متابولیسم بیلی‌روبین ایجاد می‌شود و سطح بیلی‌روبین به دلایل زیر، بالا می‌رود
۱-افزایش تولید بیلی‌روبین
۲-کاهش فعالیت آنزیم‌های کبدی
۳-قطع عملکرد آنزیم‌های کبدی به وسیله داروهای مصرف شده
۴-فقدان یا کاهش آنزیم‌های کبدی به دلایل نارس بودن یا ژنتیکی
پس زردی در یک نوزاد به دلیل تازه کار بودن سیستم های عملکردی می‌تواند طبیعی (فیزیولوژیک) هم باشد و پزشکان اکثر زردی های ما نوزادان را “ایکتر فیزیولوژیک” می‌خوانند.
مشخصه زردی فیزیولوژیک این است که از روز دوم و سوم شروع می‌شود و تدریجاً بیشتر می‌شود طوری که ابتدا فقط در سفیدی چشم دیده می‌شود ولی بعداً تا ران ها و ساق پا هم می‌رسد. در روز ۵-۶ به حداکثر می‌رسد و تدریجاً کاهش یافته و تا ۱۰-۱۴ روزگی حتی سفیدی چشم هم دیگر زرد نیست.
اما زردی غیرطبیعی متفاوت است. مثلاً زردی روز اول تولد و یا حتی ساعت های اول تولد، زردی خطرناکی است. دوستم تعریف می‌کرد که در بیمارستان محل تولد او یکی از نوزادها بلافاصله بعد از تولد پوست بدنش زرد شده و پزشکان سریعاً او را به NICU برده و چند بار خونش را تعویض کرده‌اند و اگر این کار را نمی‌کردند او بلایی سرش می‌آمد.
فاکتورهایی که زردی را افزایش می‌دهند
سن مادر، بعضی نژادها، دیابت مادر، نارسی، بعضی داروها، زندگی در ارتفاعات، غلظت خون بالای نوزاد، نوزاد پسر، سندروم داون، کبود شدن و خون‌مردگی در پوست، مصرف اکسی توسین برای تحریک زایمان، تغذیه با شیر مادر، کم شیر خوردن نوزاد، کاهش وزن (به علت کم شیر خوردن)، سابقه فامیلی زردی در سایر افراد خانواده یا برادر و خواهر نوزادان.
مامان عزیزم! من که زردی فیزیولوژیک داشتم. چون که زردی‌ام از روز سوم به آرامی بالا رفت و پزشکم هم با معاینه من به شما اطمینان داد که زردی من فیزیولوژیک است و نیاز به اقدام خاصی نیست؛ اما به مادران دیگر بگو که اگر زردی نوزادشان در روز اول و دوم تولد ایجاد شد و سریع نوزادشان زرد شد، به حرف و توصیه دیگران توجه نکنند و سریع نوزادشان را نزد پزشک متخصص کودکان ببرند و حتی اگر دیر وقت بود به اورژانس بیمارستان مراجعه کنند. چون اگر زردی خیلی سریع بالا برود و سطح بیلی‌روبین به سطح غیر مجاز برسد ممکن است به مغز ما نوزادان صدمه وارد شود و از همین ابتدا منجر به عقب ماندگی ذهنی و حتی فلج و از کار افتادگی شود. این مشکل را “کرن ایکتروس” می‌نامند.
تشخیص زردی پوست خیلی هم مشکل نیست، ولی در ظاهر نوزاد زرد ممکن است کاملاً طبیعی به نظر آید. پزشکم وقتی می‌خواهد زردی ما را ببیند با انگشتانش پوست صورت و تن و پایمان را کمی فشار می‌دهد تا قرمزی طبیعی پوست کم شده و زردی پوست واضح تر دیده شود.
مادران در این مورد نباید با حرف دیگران و ایجاد اطمینان خاطر موضوع را نادیده بگیرند. دوست دیگرم تعریف می‌کرد که در بیمارستان محل تولد او سطح زردی یک نوزاد به عدد ۴۳ رسیده بوده است. راستش من که نمی‌دانستم ۴۳ خوب است یا بد، ولی تلاش پزشکان با تعویض خون او هم کارساز نبوده و آن نوزاد…!
بقیه‌اش را نتوانستم بگویم…! خودت میدانی منظورم چیست…!!
مصرف داروهای گیاهی برای نوزاد زرد
پزشک من معتقد است زردی یا فیزیولوژیک است که نیاز به هیچ درمانی ندارد و یا غیر طبیعی است که باید جدی درمان شود.
اطمینان کردن به اینکه مثلاً شیرخشت یا ترنجبین و … می‌تواند زردی های شدید را کاهش دهد، یکی از دلایل تأخیر در مراجعه به بیمارستان و تأخیر در شروع درمان جدی است.
موارد موفقیت درمانی این داروهای گیاهی هم اغلب بهبودی در زردی فیزیولوژیک است که آن هم اصلاً نیازی به درمان نداشته است.
درمان زردی نوزاد
پزشکان بر مبنای جداول خاص و نمودارها، میزان خطر زردی را ارزیابی نموده و تصمیم مناسب را می‌گیرند.
پزشکم می‌گفت: تغذیه نوزادان و رفع کم آبی نوزاد و دفع مکرر مدفوع، می‌تواند از ایجاد زردی های شدید جلوگیری کند.
در دنیا درمان زردی با نور (فتوتراپی) کاملاً جا افتاده و مؤثر است. مامان ها فتوتراپی را می‌توانند تحت نظر پزشک، به کمک دیگران، در منزل هم انجام دهند و با برهنه کردن نوزادشان (فقط پوشیدن چشم و ناحیه تناسلی) و در زیر لامپ مناسب گذاشتن آنان در فاصله ۴۰-۵۰ سانتی متری، به مدت مناسب زردی “تشدید شده” نوزادشان را درمان کنند.
باز هم یادآوری می‌کنم که “زردی خفیف فیزیولوژیک” نیاز به هیچ درمانی حتی فتوتراپی هم ندارد. موضوع خیلی مهم است و بی برنامگی و سلیقه ای عمل کرد درست نیست.
مثل هر کار مهم دیگر نظر متخصص را باید گرفت. در غیر این صورت خطاهای زیادی اتفاق می‌افتد که بعضی از آن‌ها مخاطره آمیز است مثلاً:
۱-درمان نوزاد بدون زردی
۲-درمان نوزاد با زردی فیزیولوژیک
۳-فتوتراپی نامناسب مثلاً پوشیده بودن نوزاد در زیر لامپ و غیر مؤثر بودن فتوتراپی
۴-احتمال بالاتر رفتن زردی علیرغم فتوتراپی و حتی رسیدن به مرحله‌ی بسیار خطرناک
۵-درمان نوزاد با فتوتراپی در حالی که دیگر کار از فتوتراپی گذشته و نیاز به تعویض خون است.
و… .
بنابراین تحت نظر پزشک متخصص بودن نوزاد مهم است و اینکه مهندسین و یا اساتید سایر رشته ها در این خصوص اظهار نظر نمایند، حتماً می‌تواند فاجعه بار باشد. همچنان که اظهار نظر پزشک هم در موضوعات تخصصی سایر رشته ها حتماً مخاطره آمیز است. ب همین علت اگر پزشک نوزادتان صلاح می‌داند نوزاد را در بیمارستان بستری کند تا بیشتر تحت مراقبت باشد، نظر او را بپذیرید. در بیمارستان درمان های دیگری هم ممکن است لازم باشد مثلاً درمان با IVIG، تعویض خون که برای زردی های بسیار بالا انجام می‌شود و درمان‌های جدیدتر شامل متالوپورفیرین ها!
عوارض درمان زردی
عوارض فتوتراپی شامل اسهال، بثورات پوستی، گرمازدگی، کم آبی، سرمازدگی و سندرم نوزاد برنزه و حتی کاتاراکت یا آب مروارید (به دلیل عدم پوشش چشم ها)
در بعضی نوزادان هم فتوتراپی ممنوع است.
عوارض تعویض خون هم شامل اختلالات اسید و باز و الکترولیت های خون، کاهش قند و کلسیم، عفونت و …
خبر خوش!
خوشبختانه در حال حاضر دستگاه های فتوتراپی استوانه ای در بیمارستان ها وجود دارد که سطح بیلی روبین را سریعاً کاهش می‌دهد و نیاز به تعویض خون را بسیار کم کرده است.
اقدام لازم بعد از درمان زردی
بعد از کاهش سطح بیلی روبین و قطع فتوتراپی، باز هم مراقبت لازم است. اغلب زردی طی چند روز آینده کمی بیشتر می‌شود ولی مجدداً افت می‌کند. در مواردی هم وقتی مسئله خاصی وجود داشته باشد ممکن است، زردی باز هم بالاتر رود و شاید دوباره نیاز به درمان باشد.
زردی طول کشیده
زردی نوزادان پانزده تا بیست روزه به بعد می‌تواند به دلایل دیگری باشد مثلاً: گم کاری تیروئید، فاویسم، عفونت ادراری، زردی ناشی از شیر مادر و…
پزشک من برای نوزادان با زردی طول کشیده آزمایشاتی انجام می‌دهد که مشخص کند نوزاد دچار مشکلات فوق هست یا نه؟!
او معتقد است زردی طول کشیده خود به خود ممکن است خطرناک نباشد ولی احتمال دارد به دلیل یکی از مشکلات مذکور ایجاد شده باشد، بنابراین نیاز به بررسی بیشتری دارد.
عفونت
یکی از نوزادانی که در مطب با او آشنا شدم و صورتش زرد بد می‌گفت: در آزمایشاتش عفونت ادراری مشخص شده، در حالی که هیچ علامتی از عفونت ادراری مثل تب و سوزش ادرار را هم نداشته است.
پزشک من به او دارو داد تا بعد از رفع عفونت ادراری، زردی اش هم درمان شود.
کم‌کاری تیروئید
کم‌کاری تیروئید هم در حال حاضر از طریق غربالگری از نمونه‌ی خون پاشنه‌ی پا مورد بررسی قرار می‌گیرد، ولی پزشک من معتقد است که نباید منتظر غربالگری ماند و در موارد شک به احتمال کم‌کاری تیروئید مانند زردی طول کشیده باید این مورد هم آزمایش شود.
فاویسم
فاویسم یا کاهش آنزیم G6PD هم که نا شایع نیست و در خیلی از موارد علت زردی طول کشیده می‌تواند همین موضوع باشد. در این حالت بعد از مشخص شدن موضوع، مادر نوزاد باید باقلا نخورد و مادر و نوزاد بعضی از دارو ها را مصرف ننمایند و با بعضی مواد مثل نفتالین و فنل که پزشکم لیست آن‌ها را در اختیار دارد تماس پیدا نکنند.
فاویسم تنها مشکل ما نوزادان نیست و در کودکان و بزرگ ترها هم می‌تواند منجر به کم خونی حاد شود.
لیست مواد و داروهای ممنوع درافراد دارای فاویسم
۱-باقلا ۲-سولفونامیدها مثل کوتریموکسازول و سولفا سالازین و سولفاستامید ۳-نالیدیکسیک اسید ۴-نیتروفورانتوین ۵-فورازولیدون ۶-آسپرین با دوز بالا ۷-نفتالین ۸-کلرامفنیکل ۹-دارو های ضد مالاریا ۱۰-فنازوپیریدین ۱۱-ویتامین K
زردی شیر مادر
درست است که شیر مادر می‌تواند عامل زردی طول کشیده ۲% از نوزادان مصرف کنند شیر مادر باشد؛ اما سلیقه پزشک من این است که این تشخیص را به تأخیر بیندازد زیرا این نوع زردی بدون مخاطره است.
برای تشخیص آن باید شیر مادر ۱-۳ روز قطع شود و به جای آن از شیر خشک یا شیر مادری دیگر استفاده شود.در این مدت نباید از شیشه استفاده نمود و مادران باید شیرشان را بدوشند و اگر زردی در طی سه روز کاهش یافت حتماً علت زردی شیر مادر است.
البته با شروع مجدد شیر دهی، دوباره زردی بالا می‌رود اما نه خیلی بالا و هیچ مشکلی هم ایجاد نمی‌کند.
نظر پزشک من این است که اگر احتمال می‌دهیم علت زردی طول کشیده نوزادان شیر مادر است، چون خطری متوجه نوزاد نیست برای او دردسر درست نکنیم و شیر مادرش را قطع نکنیم.حتی ۱-۳ روز قطع شیر مادر می‌تواند برای نوزاد بدون مشکل، مشکل ایجاد کند. بالاخره زردی ناشی از شیر مادر ۴-۸ هفت بعد بهبود میابد.
مامان خوبم! دارویی هم هست که برای درمان تشنج استفاده می‌شود اما می‌تواند در درمان زردی های طول کشیده هم مؤثر باشد.
ممکن است خواب آلودگی و حساسیت های پوستی هم ایجاد کند ولی به هر حال می‌تواند در کاهش بعضی زردی های طول کشیده مفید باشد.
تجویز دارو و میزان مصرف را باید پزشک معین کند و مصرف خودسرانه داروها خطرناک است.
مامان دوستم نگران بود. کارمند داروخانه از او پرسیده بود؛ مگر نوزاد تو تشنج کرده است که دکتر به او این دارو را داده است؟ اما این دارو برای تحریک سلول های کبدی نوزادان و کاهش زردی هم کاربرد دارد.
برای مطالعه بیشتر:
برگرفته از کتاب نوزادان نوشته دکتر سید محمد سعید ناصری
مجله اینترنتی تحلیلک
