همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک، در این بخش قصد داریم با معرفی اماکن گردشگری ایران در خدمت شما باشیم. امیدواریم که شما عزیزان بتوانید به این اماکن زیبا سر بزنید و خوشحال می شویم که تجربه های خودتان را با ما به اشتراک بگذارید. این مطلب به معرفی جمعه مسجد اردبیل اختصاص دارد.
جمعه مسجد اردبیل
جمعه مسجد اردبیل مربوط به حدود ۸۰۰ سال پیش و دوره سلجوقیان است که کنار آتشکده ای قرار گرفته و ساختمان قبلی مسجد مربوط به آتشکده بوده است.
جمعه مسجد شامل حیاط و ایوان و طاق باشکوهی بوده که در حمله مغول ها تخریب شده و فعلاً قسمتی از مسجد سالم است. این مسجد که در برخی از نسخه ها و کتاب ها از آن به عنوان مسجد جامع نیز یاد شده، باز مانده مسجد عظیم و کم نظیری است که در دوره های مختلف اسلامی به ویژه دوره سلجوقی شکل گرفته و تا اوایل دوره صفوی آباد بوده است.
بیشتر بخوانید: قلعه قهقهه دژ اردبیل باقیمانده از دوران صفویه
جمعه مسجد اردبیل در شمال شرقی شهر بین محله های پیرشمس الدین و عبدالله شاه بر روی تپه مرتفعی واقع شده و یکی از قدیمی ترین مساجد شمال غربی ایران است که آخرین بار در دوران ایلخانی مورد مرمت قرار گرفته است که اصل بنای کنونی مسجد، در دوره سلجوقیان، بر روی بقایای کهن تری ساخته شده که در نتیجه حمله مغول سال ۶۲۰ هجری ویران شده و در حدود سال ۶۵۰ هجری مجددا بازسازی شده است.
جمعه مسجد اردبیل یکی از بناهای تاریخی و ثبت ملی استان اردبیل با قدمتی ۸۰۰ ساله است و استان اردبیل نیز به عنوان یکی از استان های تاریخی کشور، تمدنی ۴۰ هزار ساله دارد که سابقه تاریخی و باستانی آن را کاروان سراها و بناهای تاریخی و مذهبی بی نظیر به خاطر نوع معماری و تجمیع هنرهای ظریف ایرانی بازگو می‌کند.
جمعه مسجد اردبیل از سه قسمت تشکیل یافته که قسمت نخست بنا مربوط به پایه مناره ای است که در فاصله اندکی از مسجد به چشم می‌خورد و دارای دو قسمت پایه هشت ضلعی و بدنه استوانه‌ای به قطر پنج متر است و دومین قسمت بنا نیز مربوط به مسجد تیرپوش است که بر روی ۹ ستون چوبی قرار گرفته است و در نهایت سومین قسمت بنا هم مربوط به مسجد قدیم است که ترکیبی از چهار طاق و گنبد است که با اندکی کاشی تزئین شده و هم‌اکنون نیز بسیاری از این نماها از بین رفته است.
در ورودی جمعه مسجد دارای گره‌های هندسی، گل میخ‌های آهنی و کتیبه‌ای حاوی دو بیت شعر به خط نسخ است و در فاصله‌ای در حدود ۵.۱۶ متری این مسجد بقایای مناره‌ای از دوره سلجوقی به ارتفاع هشت و قطر پنج متر باقی مانده که مربوط به فرمان “اوزون حسن حکمران آق قویونلو” است و ارتباطی با بنای مسجد و مناره ندارد و طبق گفته‌های احتمالی از جای دیگری آورده شده و بر روی منار نصب شده است.
بیشتر بخوانید: پل معلق مشگین شهر اردبیل / بزرگترین پل کابلی خاورمیانه
یکی از استثنائاتی که در ساخت این مسجد وجود دارد شکل‌گیری و نقشه مسجد جمعه اردبیل است که برخلاف مساجد دوره سلجوقی که اغلب به صورت چهار ایوانی بنا شده به این شکل ساخته شده است و این مسجد را از بسیاری از مسجدهای دیگر متمایز کرده است.
در زیر تالار اصلی مسجد دهلیزها و راهروهایی به منظور تسهیل در عبور و مرور مردم ساخته شده که در فاصله هر دو متر به صورت چهارراهی متقاطع این معبرها دیده می‌شوند و در این مسجد از نقش مهرها در بندکشی و فواصل آجرهایی استفاده شده که قابل مقایسه با سایر بناهای دوره سلجوقی در آذربایجان است.
به دلیل تصرفاتی که افراد در حریم و تپه به عمل آورده‌اند و منازلی که روی دامنه آن احداث شده، به تدریج از وسعت این مسجد کاسته و مساحت آن را به اندازه کنونی تقلیل داده است.
در جریان ساخت و توسعه خیابان سی‌متری اردبیل بخش زیادی از تپه تاریخی از بین رفت و بدنه شرقی محوطه محراب مسجد دچار شکستگی و رانش شد و یکی دیگر از دلایل اصلی انهدام و خرابی جمعه مسجد مربوط به وقوع زلزله شدیدی است که رخ داده است.
هنوز در حدود یک هزار و ۵۰۰ متر مربع از عرصه تاریخی مسجد باقی مانده و همان بافت قدیمی و تاریخی خود را حفظ کرده است.
محوطه اصلی و مربع شکل جمعه مسجد اردبیل دارای طاق‌نماهای متعددی است که در هر بدنه تعداد آنها سه دهنه است که هر یک از طاق‌نماها راهروهای باریکی به صورت معبر دارند و به قسمت‌های مختلف جمعه مسجد راه پیدا می‌کند.
بیشتر بخوانید: غار یخگان اردبیل
دیواره‌های داخلی گنبدخانه با اندود گچ و نقوش ترنج و گل و بوته قابل مقایسه با تزئینات گنبد سلطانیه تزئین یافته و در ضلع جنوبی آن، محراب بلند و زیبایی از دوره ایلخانی باگچ‌بری‌ها و مقرنس‌کاری‌های جالب و در زیر آن آثاری از محراب کوچک‌تر دوره سلجوقی مشهود است.
سفال‌هایی از اطراف جمعه مسجد به دست آمد که مربوط به قرن چهارم هجری بودند، این سفال‌ها در زیر دیوار سنگی شبستانی که مربوط به قرن نهم هجری بود کشف شد.
مجله اینترنتی تحلیلک
