همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک، در این بخش قصد داریم با معرفی اماکن گردشگری ایران در خدمت شما باشیم. امیدواریم که شما عزیزان بتوانید به این اماکن زیبا سر بزنید و خوشحال می شویم که تجربه های خودتان را با ما به اشتراک بگذارید. این مطلب به معرفی مسجد امام در استان اصفهان اختصاص دارد.
مسجد امام اصفهان
مسجد امام اصفهان در منتهی الیه جنوبی میدان امام ساخته شده که نمونه ارزنده ای از معماری قرن ۱۱ هجری به شمار می رود.ساختن ساختمان مسجد امام اصفهان در سال ۱۰۱۹ هجری برابر با ۱۶۱۱ میلادی شروع شد و در سال ۱۰۳۸ هجری برابر با ۱۶۲۹ میلادی به پایان رسید.
این مسجد به عنوان یک بنای عمومی برای استفاده مردم ساخته شد. سردر زیبا و باشکوه مسجد امام اصفهان با کاشی معرق است اما بقیه قسمت ها با کاشی خشت تزئین گردیده است.
بسیاری از محققین و مطلعین تاریخ صفویه علت اینکه کاشی های سردر با داخل مسجد تفاوت دارند را در عجله ای می دانند که شاه عباس اول برای اتمام مسجد داشت. معمار مسجد امام اصفهان استاد علی اکبر اصفهانی معمار برجسته عصر صفوی است که نام او در کتیبه بالای سردر آمده است.
نام دیگر مسجد امام اصفهان: مسجد در عصر صفویه به نام های مسجد مهدیه، مسجد المهدی و در کتب و منابع و سفرنامه ها به نام های دیگر همچون مسجد جامع عباسی و مسجد سلطانی نامیده می شد. مسجد شاه نیز یکی دیگر از اسامی این مسجد بود.
موقعیت این مسجد در ضلع جنوبی میدان امام یا میدان نقش جهان است.
معمار این بنا استاد علی اکبر اصفهان و ناظر ساختمان محب علی بیک الله بودند.
خطاطان مسجد امام نیز علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی بودند.
ویژگی های مسجد امام اصفهان عبارت است از
- مسجد امام اصفهان در بیست و چهارمین سال سلطنت شاه عباس اول بنا شده است.
- کتیبه سر در مسجد به خط ثلث علی رضا عباسی حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده و ثواب آن را به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهدا نموده است.
- در کتیبه دیگر سردر، از مقام معماری و مهندسی معمار مسجد جامع جدید اصفهان تجلیل شده است.
- از نکات جالب مسجد امام اصفهان، انعکاس صوت در مرکز گنبد بزرگ جنوبی آن است.
- گنبد عظیم مسجد امام اصفهان ۵۲ متر، ارتفاع مناره های داخل آن ۴۸ متر و ارتفاع مناره های سر در آن در میدان امام ۴۲ متر است.
- قطعه سنگ ساده ای به شکل شاخص که ظهر حقیقی را در چهار فصل نشان می دهد.
- قطعات بزرگ سنگ های مرمر یک پارچه، سنگ های نفیس.
سردر ورودی مسجد امام اصفهان
سردر ورودی رفیع و باشکوه مسجد امام اصفهان با مناره های طرفین بر زیبایی بنا می افزاید. این سردر با کاشی های تزئینی چند رنگ همراه با نقوش گل و گیاه و پرنده و مقرنس های پوشیده از کاشی های معرق با نقش های متنوع و زیبا تزئین شده است.
در بالای کتیبه سردر غرفه ای است که کاشی کاری آن بسیار جالب توجه است. شکل دو طاووس که در طرفین یک گلدان قرار گرفته و با کاشی های معرق تزئین شده اند از دیدنی های مسجد به شمار می روند.
در اصلی مسجد در زمان سلطنت شاه صفی جانشین شاه عباس اول نصب شده است. قطعه ای که با مصراع «شد در کعبه در سپاهان باز» با خط نستعلیق بسیار زیبا بر در نوشته شده است. تاریخ نصب این در یعنی سال ۱۰۴۷ هجری را بیان می دارد. در قسمت های مختلف لوحه هایی به چشم می خورند که بیانگر بخشودگی برخی از مالیات ها در دوران های مختلف است.
کتیبه های موجود در مسجد امام که به خط اساتید بزرگ و برجسته آن عصر همچون عبدالباقی تبریزی، محمدرضا امامی، محمد صالح اصفهانی و سایر خوشنویسان برجسته عصر صفوی هستند بر عظمت و شهرت مسجد می افزایند. در دو گوشه جنوب شرقی و جنوب غربی مسجد دو مدرسه قرار دارند که اولی را به دلیل تعمیرات عصر ناصرالدین شاه قاجار مدرسه ناصری و دیگری را که زمان شاه سلیمان صفوی مرمت شده مدرسه سلیمانیه می نامند.
سنگ مشهور به سنگ شاخص که در چهار فصل ظهر شرعی را نشان می دهد در مدرسه سلیمانیه قرار دارد. محاسبه و تعبیه و نصب این سنگ از ابتکارات و ابداعات شیخ بهائی دانشمند بی نظیر عصر شاه عباس اول است. این سنگ شاخص ظهر شرعی را در طول چهارفصل سال نشان می دهد.
ویژگی های گنبد مسجد امام اصفهان
ایوان سرپوشیده شمالی مسجد امام فضای وسیع و بلندی است که سر تا سر آن را کاشی کاری بسیار زیبایی فرا گرفته است. گنبد با عظمت و رفیع مسجد که به صورت دوپوش ساخته شده بر روی این صحن قرار دارد. این گنبد را بزرگترین و پرکارترین و استادانه ترین آثار معماری قرن ۱۱ هجری می دانند. از خصوصیات این گنبد که حدود ۵۴ متر ارتفاع دارد انعکاس صدا است و این به خاطر دو پوش بودن گنبد و فضای ۱۶ متری بین دو گنبد است.
در همین صحن منبر سنگی مرمری یکپارچه نفیسی واقع شده که از شاهکارهای سنگ تراشی آن روزگار است. این صحن به وسیله دو دهانه عریض به شبستان های مجاور راه دارد. سطح نمای داخلی این دو شبستان نیز پوشیده از کاشی کاری و کتیبه های نفیس و زیباست. در دو سوی ایوان جنوبی مسجد دو شبستان وسیع ساخته شده که مجموعه ای از ویژگی های معماری پیشرفته قرون ۱۰ و ۱۱ هجری را به نمایش می گذارند.
طبقه فوقانی که در قسمت شمالی مسجد واقع شده دارای غرفه هایی است که در دوران صفویه به محل زندگی طلاب علوم دینی اختصاص داشت.
مسأله ای که در مسجد امام جلب توجه می کند و اکثر سیاحان و جهانگردان نیز به آن اشاره کرده اند و معماران و مهندسین نیز آن را یکی از استادانه ترین شگردهای معماری به حساب آورده اند؛ مسأله رعایت جهت قبله در مسجد است. سازندگان مسجد طوری سردر را درست کرده اند که با عبور از میان ایوان ورودی بدون آنکه احساس شود، نیم چرخی به سمت راست زده می شود. در حقیقت معمار برجسته این اثر با یک زاویه ۴۵ درجه مسجد را در جهت قبله قرار داده است.
همانطور که گفته شد کتیبه های موجود در مسجد علاوه بر آنکه شاهکارهای هنر خوشنویسی و به خصوص خط ثلث را به نمایش می گذارند برخی وقایع تاریخی را نیز بیان می دارند.
به طور کلی مسجد امام اصفهان با مناره های رفیع و ایوان های سر به فلک کشیده و شبستان های عالی و محراب های نفیس و همچنین با طرح یکپارچه و متوازن خود از شاهکارهای بی نظیر و مسلم معماری زمان صفویه است. مسجدی که در عصر خود از عجایب زمان بوده و در حقیقت نیز به دلیل زیبایی طرح، عظمت، ابعاد و شکوه و جلال کاشی کاری هایش چنین است و ستاره درخشان هنر عصر صفوی است.
سازندگان بنای مسجد امام اصفهان
کتیبه سر در مسجد به خط ثلث علیرضای عباسی و مورخ به سال ۱۰۲۵ حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده و ثواب آن را به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهدا نموده است. در ذیل این کتیبه به خط ثلث محمد رضا امامی، کتیبه دیگری نصب شده که به موجب آن مقام معماری و مهندسی معمار مسجد شاه، استاد علی اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب علی بیک‌الله تجلیل شده است.
مسجد شاه یکی از شاهکارهای معماری و کاشی کاری و حجاری ایران در قرن یازدهم هجری است و آخرین سال تاریخی که در مسجد دیده می‌شود سال ۱۰۷۷ هجری یعنی آخرین سال سلطنت شاه عباس دوم و ۱۰۷۸ هجری یعنی اولین سال سلطنت شاه سلیمان است و معلوم می‌دارد که اتمام تزیینات مسجد در دوره جانشینان شاه عباس کبیر یعنی شاه صفی و شاه عباس دوم و شاه سلیمان صورت گرفته است.
محاسبه جهت قبله برای این بنا توسط شیخ بهائی انجام شده است. این قبله یابی که با استفاده از ابزارهای آن زمان صورت پذیرفته تنها هفت درجه با جهت واقعی قبله اختلاف دارد.
معماری مسجد امام اصفهان
مسجد جامع عباسی در ضلع جنوبی میدان نقش جهان اصفهان و در محدوده دولتخانه صفوی قرار گرفته است.در مجاورت با بناهای مهم دوران صفوی چون، عالی قاپو و مسجد شیخ لطف الله بوده و در محدوده مجموعه بناهای مهم دوران صفوی قرار دارد.
تمام مسجد دارای تناسبی شاهانه بوده و بر شالوده‌ای وسیع بنا گردیده است. قوس نیم گنبد سردر خارجی در میدان ۲۷ متر بلندی دارد و بلندی مناره‌ها در حدود ۳۳ متر است. مناره‌های بالای شبستان از آن هم بلندتر است، در حالی که گنبد روی آن بلندتر از همه قرار واقع گردیده است. جلوخان، که خود تقریباً ساختمانی است، حالتی دعوت کننده دارد که جمعیت بیرون را به پناه، امنیت و تجدید قوا در مسجد فرا می‌خواند.
نمای حیاط به دالان‌ها، طاقچه‌ها، توده‌های مقرنس های روشن و نوارهای درازی از کتیبه‌های سفید درخشان آراسته است و سراسر آن از کاشی‌های هفت رنگ الوان پوشیده شده که مایه‌های آبی بر بالای پوشش زیرین مرمر با مایه‌های طلایی مستولی است. دو قابی که در دو طرف مدخل واقع شده طرح سجاده را دارد که نمازگزار بر آن نماز می‌خواند. در فاصله‌ای بیشتر حجم جالب توجه این نما، که گاه بر اثر رنگ آبی درخشانش حالتی تقریباً اثیری پیدا می‌کند، کاملاً بر میدان مسلط است و در تضاد با کاخ برازنده شاهی، برتری خیره‌کننده دین را بر قدرت دنیوی و اهمیت اساسی دین را در زندگی شهر نشان می‌دهد.
جلوخان رو به شمال است، همچنانکه ضرورت میدان بوده، ولی از آنجا که محراب می‌باید رو به قبله باشد (یعنی شمال شرقی به جنوب غربی) برای جلوگیری از قناس شدن سلیقه و دقت زیادی لازم بود. این مشکل با موفقیت حل شده است. شخص از جلوخان وارد دهلیزی عالی می‌شود که از ویژگی های بناهای تاریخی ایران از زمان های قدیم بوده است. این دهلیز مدور است و از این رو هیچ جهتی ندارد و می‌تواند مانند پاشنه‌ای باشد که محور بنا بر روی آن بچرخد.
دهلیز رو به طاق بلند ایوان شمالی باز می‌شود و از عمق تاریک آن انسان ناگهان حیاط روشن از آفتاب را می‌بیند. در آن سوی حیاط سر در وسیع شبستان قرار دارد، دروازه‌ای به جهان دیگری از شکوه و قدرت متمرکز.
سنگاب های مسجد امام اصفهان
مجموعا هفت سنگاب در مسجد امام اصفهان وجود دارد:
- سنگاب در ورودی مسجد امام اصفهان: این سنگاب بر روی پایه ای هشت ضلعی در برابر در ورودی مسجد قرار دارد و از سنگ یشم ساخته شده است. کتیبه ای بر روی این سنگاب وجود ندارد و بر سطح خارجی آن، با فاصله‌ای از لبه، نقش های برجسته گل و بته کنده کاری شده است. از اواخر دهه ۱۳۷۰ حفاظی چوبی برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی دور سنگاب نصب شده بود که در سال ۱۳۸۹ با حفاظی شیشه ای تعویض شد. با وجود حفاظ امکان لمس سنگاب وجود ندارد.
- سنگاب چهلستون غربی مسجد امام اصفهان: این سنگاب هم از سنگ یشم ساخته شده و بر پایه ای هشت ضلعی در میان دو مربع سنگی پاشویه دار قرار گرفته است. علاوه بر نقش‌های گل و بته در سطح خارجی سنگاب، در اطراف لبه آن اشعاری به خط نستعلیق به صورت برجسته کنده کاری شده است و در بین بیت های شعر اصلی، جملات شعرگونه دیگری نگاشته شده اند.
- سنگاب چهلستون شرقی مسجد امام اصفهان: این سنگاب از جنس سنگ آهک است و به این دلیل دارای نقش و رگه‌های طبیعی است. پایه آن هشت گوش است و در میان دو پاشویه چهارگوش قرار دارد.
- سنگاب گنبد غربی مسجد امام اصفهان: این سنگاب از جنس سنگ مرمر است و پایه ای چهارگوش دارد که در میان دو پاشویه قرار گرفته است. آب اضافی که از سنگاب بیرون می ریخته در پاشویه ها جمع می شده است. به علت نرم بودن جنس سنگ مرمر، در طول زمان مردم یادگاری هایی بر روی این سنگاب نوشته اند.
- سنگاب گنبد شرقی مسجد امام اصفهان: این سنگاب قرینه سنگاب گنبد غربی است و دارای همان جنس، شکل و خصوصیات نصب است.
- در دالان مشرف به حیاط در گوشه جنوب غربی مسجد امام سنگابی وجود دارد که این جملات بر روی آن حک شده اند: «وقف حضرت امام حسین کرد این حوض را هر که طمع کند به لعنت خدا گرفتار شود. سنه ۱۹۰۱». به نظر می رسد که سنگتراش تاریخ را اشتباه حکاکی کرده باشد و تاریخ درست احتمالا سال ۱۰۹۱ (قمری) است که برابر سال ۱۰۵۹ (خورشیدی) و مصادف با حکومت شاه سلیمان خواهد بود.
- در انتهای شرقی مدخل اصلی مسجد امام سنگاب دیگری قرار دارد که شبیه به سنگاب دالان جنوب غربی است و دارای چند نقش ساده و ناقص بر بدنه و برجستگی جای کاسه آب است. این سنگاب بر روی پایه گردی قرار دارد.
بیشتر بخوانید: معرفی مسجد نصیرالملک شیراز /جلوه ای شگفت انگیز از هنر معماری
کاشی کاری های مسجد امام اصفهان
مسجد امام اصفهان دارای دو شبستان قرینه در اضلاع شرقی و غربی صحن است. یکی از این شبستان ها (شبستان شرقی) بزرگتر اما ساده و بی تزیین است و دیگری (شبستان غربی) کوچکتر است اما تزییناتی با کاشی های خشت هفت رنگ دارد و محراب آن نیز از زیباترین محراب های مساجد اصفهان است.
بخش عمده شکوه و زیبایی مسجد امام اصفهان برآیند تزیینات کاشی کاری آن است که تمامی سطوح نمایان خارجی و کلیه سطوح داخلی از بالای ازاره‌های مرمری را شامل می‌شود. شاهکار کاشی‌کاری مسجد در سر در ورودی مشهود است. طرح های اسلیمی متنوع و کتیبه‌ها با کاشی‌های معرق اعلا نمای ورودی را می‌پوشاند. ابزار طنابی با کاشی آبی‌رنگ از دو گلدان نقش برجسته مرمرین برخاسته، قوس ایوان را تزیین می‌کند. نیم گنبد ورودی با رده‌های مقرنس کاشی کاری از بالای حاشیه کتیبه اصلی که پایه‌گذاری مسجد را اعلام می‌دارد، منشأ می‌گیرد.
در هر طرف در ورودی قاب‌بند تزیینی با طرح های ترنج و اسلیمی بر کاشی مرغوب اجرا شده است. برخلاف کاشی‌های معرق ورودی مسجد امام، تزیینات دیگر بخش‌های ساختمان از کاشی‌های خشتی ۷ رنگ است که در آن‌ها درجات مختلف رنگ آبی بر دیگر رنگ‌ها ارجحیت یافته، به استثنای شبستان‌ها که با کاشی‌هایی بیشتر به رنگ زرد و سبز در مرمت‌های بعد از صفویه پوشیده شده است. کیفیت مصالح و نحوه اجرای کاشی‌های ۷ رنگ مسجد امام اصفهان از کاشی‌های معرق ایوان ورودی پایین‌تر است. شاید سبب آن هزینه گزاف و عجله‌ای بوده است که برای به پایان بردن تزیین چنین بنای وسیعی داشته‌اند.
عکس مسجد امام اصفهان
مجله اینترنتی تحلیلک
