«اختلال کنترل تکانه»

اختلال کنترل تکانه نوعی اختلال روانشناختی و تکانشگری است که امروزه افراد زیادی را به خود درگیر کرده است. افراد مبتلا به اختلال دست به اقداماتی می زنند که به هیچ عنوان از نطر جامعه و دیگران قابل پذیرش نیست.

تکانه به معنای یک میل شدید ناگهانی یا نیاز به انجام کاری، بدون توقف و فکر کردن در مورد نتایج آن است. از همین رو ویژگی اصلی این افراد ناتوانی برای مقاومت کردن در برابر یک میل، سائق یا وسوسهٔ شدید و انجام رفتارهایی است که برای خودشان یا دیگران آسیب‌ زا و زیان‌ بار است.

افراد مبتلا به اختلال کنترل تکانه بیش از اینکه از اقدامات خود دچار تنش شوند، احساس لذت و خشنودی پیدا می کنند و پس از پایان کار دچار احساس گناه و پشیمانی می شوند. با این حال نمی‌توانند از رفتارهایشان جلوگیری کنند و مجدد تکرار می‌ کنند که عوارض جبران ناپذیری را برای خود فرد و اطرافیان او در پی دارد. از همین رو آگاهی از چیستی، علایم و علل بروز باعث تشخیص به موقع و درمان هرچه سریعتر این بیماران می شود.

با ما باشید؛ اختلال کنترل تکانه

بیشتر بخوانید: اختلال وسواس پوست کنی Skin Picking Disorder

اختلال کنترل تکانه چیست؟

تکانه: تمایل به انجام عملی به منظور کاهش تنش و استرس افزایش یابنده ای که در نتیجه اوج گیری وسوسه های غریزی شکل گرفته است. به عبارت دیگر، زمانی که یک فرد برای کاهش اضطراب، استرس یا تنش، وسوسه انجام عملی را دارد، در اصل یک تکانه را تجربه کرده است.

کنترل تکانه: فردی که یک تکانه را تجربه می کند قادر است قبل از انجام کاری، جوانب مختلف آن را بررسی کرده و به دلیل عواقب منفی، از انجام و لذت حاصل آن کار صرف نظر کند.

اختلال کنترل تکانه: افراد مبتلا به اختلال کنترل تکانه نمی‌ توانند در برابر یک تکانه، سائق یا وسوسهٔ شدید مقاومت کنند؛ و رفتارهایی انجام می‌دهند که برای خودشان یا دیگران آسیب‌ زا و زیان‌ بار است. آن ها با وجود آگاهی از عواقب منفی کارشان، برای کسب لذت دوباره آن عمل مخرب را انجام می‌دهند. آن ها توانایی مقاومت و کنترل خود در مقابل محرک هایی که می تواند به خودشان یا دیگران آسیب برساند را ندارند.

ویژگی اصلی این افراد این است که، بیش از آن‌که از رفتارهایشان دچار تنش شوند، به طور هوشمندانه از رفتارهای ناکارآمدشان احساس لذت می‌کنند. اما پس از انجام این رفتارها دچار پشیمانی و احساس گناه می‌شوند. با این حال نمی‌توانند از رفتارهایشان جلوگیری کنند و مجدد آن ها را تکرار می کنند. انجام این رفتارها توسط اطرافیان و خانواده‌های این افراد قابل درک نیست.

بیشتر بخوانید: اختلال وحشت زدگی یا حمله پانیک چیست؟

علائم اختلال کنترل تکانه

با اینکه تشخیص اختلال کنترل تکانه کار ساده ای نیست، اما وجود برخی علائم می تواند نشانه ای از بروز این اختلال باشد.

علائم رفتاری اختلال کنترل تکانه

• سرقت
• دروغ گویی
• آتش افروزی
• انجام رفتارهای پرخطر، آسیب زا و بی احتیاطی
• انجام رفتارهای پرخاشگرانه (فیزیکی و کلامی) و تهاجمی

علائم شناختی اختلال کنترل تکانه

• حالت های عصبی و پرخاشگرانه
• زودرنجی و پریشانی
• ضعف در تمرکز
• افکار آزاردهنده و مزاحم (نشخوار ذهنی)

علائم اجتماعی و عاطفی اختلال کنترل تکانه

• کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس
• انزوا یا گوشه گیری اجتماعی
• مضطرب بودن
• تغییرات زیاد در افکار و خلق و خو
• احساس گناه یا بی توجهی

الگوی رفتاری افراد مبتلا به اختلال کنترل تکانه

الگوی رفتاری خاصی در مورد اقدامات مبتلایان اختلال کنترل تکانه وجود دارد که دارای ۵ مرحله است.

۱. مرحله نشخوار ذهنی:‌ یک تکانش یا فکر وسواس گونه و آسیب زا در ذهن فرد شکل می‌ گیرد که به صورت بالقوه مضر یا خطرناک است و فرد را دچار اضطراب و بیقراری می ‌کند.

۲. مرحله پردازش و تقویت: تنش پردازش می شود و افزایش پیدا می کند، فکر به آن بیشتر می شود و فرد برای آن برنامه ریزی می کند.

۳. مرحله انجام: فرد بر اساس تکانه اقدام به عمل می کند و احساس لذت و خشنودی را تجربه می کند.

۴. مرحله آسایش: پس از برآورده شدن خواسته فرد احساس آرامش و رسیدن به هدف را تجربه می کند.

۵. مرحله پشیمانی: در این مرحله فرد شدیدا احساس پشیمانی و گناه می کند و با خود عهد می‌بندد که دیگر دست به این کار نزند. البته دوباره با ایجاد تنش، به سمت تکرار آن می ‌رود. (مرحله پنجم در همه‌ افراد وجود ندارد.)

انواع اختلال کنترل تکانه

اختلال دزدی بیمارگون

افراد مبتلا به اختلال تکانه دزدی بیمارگون به میل مداوم به دزدی تحریک می شوند. برخلاف سایر دزدها، آن ها واقعا نمی خواهند شیئی را داشته باشند، و ارزش مالی چیزی که می دزدند برای آن ها اهمیت ندارد، بلکه آن ها فقط جویای برانگیختگی از عمل دزدی هستند.

با وجود هیجانی که افراد مبتلا به بیماری دزدی بیمارگون از عمل دزدی احساس می کنند، ترجیح می دهند برای این عمل تحریک نشوند و احساس می کنند میل آن ها ناخوشایند، ناخواسته و بی معنی است. چون آن ها اقلامی را که می دزدند نیاز ندارند یا آن ها را نمی خواهند، مصرف خاصی برای آن ها ندارد یا آن ها را دور می اندازند.

برای اینکه فردی مورد تشخیص دزدی بیمارگون قرار بگیرد، متخصصان بالینی نمی توانند دزدی وی را با اختلال شخصیت ضداجتماعی، اختلال سلوک یا اختلال دوقطبی بهتر توجیه کنند.

اختلال آتش افروزی بیمارگون

افراد مبتلا به آتش افروزی بیمارگون عمدا آتش افروزی می کنند، قبل از اینکه مرتکب این عمل شوند احساس تنش و برانگیختگی می کنند، مجذوب آتش و زمینه های موقعیتی آن می شوند و وقتی آتش افروزی می کنند یا آن را می بینند یا هنگامی که در عواقب بعدی آن شرکت می کنند، لذت می برند و ارضا می شوند.

برای اینکه فرد مبتلا به آتش افروزی بیمارگون تشخیص داده شود، نباید او دلایل مالی آتش افروزی یا بیماری جسمانی یا روانپزشکی دیگری داشته باشد.

ایجاد حریق، به آتش کشیدن عمدی برای هدفی نامناسب است (مثل نفع مادی) و ایجاد کنندگان حریق، حالت تسکین افراد مبتلا به آتش افروزی بیمارگون را تجربه نمی کنند.

بیشتر بخوانید: اختلال کندن مو و راه های درمان کندن مو

اختلال قماربازی بیمارگون

افراد مبتلا به قماربازی بیمارگون میل و کشش شدیدی به قمار کردن دارند. ویژگی اصلی این اختلال، رفتار قماربازی ناسازگارانه عود کننده و مداوم است که مشکلات اقتصادی به بار می آورد و آشفتگی قابل ملاحظه ای را در کارکردهای فردی، اجتماعی یا شغلی ایجاد می کند.

از ویژگی های رفتاری افراد مبتلا به قماربازی بیمارگون می توان به این موارد اشاره کرد: اشتغال ذهنی به قماربازی، احساس نیاز برای قمارکردن با مقادیر فوق العاده پول برای کسب هیجان مطلوب، تلاش های مکرر ناموفق برای کنترل، کاهش یا ترک قمار، قماربازی به قصد فرار از مشکلات یا قماربازی برای بازگرداندن باخته ها، دروغگویی به قصد پنهان کردن وسعت قماربازی، ارتکاب اعمال غیرقانونی برای به دست آوردن پول قمار، به خطر انداختن یا از دست دادن روابط شخصی و حرفه ای به دلیل قماربازی و تکیه بر دیگران برای بازپرداخت بدهی ها.

علل بروز اختلال کنترل تکانه

دانشمندان به صورت دقیق نمی دانند چه چیزی سبب بروز اختلال کنترل تکانه می شود.

با این حال عوامل متعددی مثل عوامل روان پویشی، زیستی بیولوژیکی و روانی اجتماعی، به  تنهایی یا در تعامل با یکدیگر در ایجاد این اختلال نقش دارند. علاوه بر این موارد خستگی فرد و آسیب های روانی هم می تواند مقاومت فرد را در برابر انجام این اعمال نادرست کاهش دهد.

علل بروز اختلال کنترل تکانه/ عوامل روان پویشی

بر اساس نظریه روان پویشی مبتلایان به اختلال کنترل تکانه احساس گناه یا اضطراب شدیدی را تجربه می کنند و برای رهای از تنش ناشی از آنها دست به چنین اعمالی می زنند.

از سوی دیگر این رفتارها می ‌تواند نوعی ارضای تحریف ‌شدهٔ نیازهای جنسی باشد و به عنوان جایگزینی برای رابطهٔ جنسی در نظر گرفته می ‌شود.

بیشتر بخوانید: تشخیص و درمان وسواس پوست کنی

علل بروز اختلال کنترل تکانه/ عوامل روانی – اجتماعی

مبتلایان به اختلال کنترل تکانه ممکن است در کودکی و در مراحل رشد با الگوهای نامناسب همانندسازی کرده باشند. مانند والدینی که قادر نبودند تکانه های خود را کنترل کنند. همچنین این رفتارها می تواند ناشی از اعتماد به نفس پایین و تلاش برای ترمیم عزت نفس آن ها نیز باشد.

علاوه بر این عواملی مانند رو به رو شدن با خشونت در محیط خانه، بی بند و باری جنسی و رفتارهای نامناسب اجتماعی در ایجاد این اختلال نقش دارند. همچنین کودکانی که والدینشان به اختلالات خلقی نظیر افسردگی مبتلا هستند؛ بیش از دیگران در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند.

علل بروز اختلال کنترل تکانه/ عوامل زیستی

طبق تحقیقات انجام شده ساختارهای خاصی از مغز مانند دستگاه لیمبیک، مربوط به ساختارهای احساسات و عاطفه اند و با رفتارهای پرخاشگرانه و اعمال تکانشی در ارتباط هستند و لوب فرانتال، قسمتی از قشر مغز که مربوط به توابع برنامه ریزی و کنترل تکانه است، در بروز علائم این اختلال نقش دارد. همچنین هورمون هایی مانند تستسترون هم با رفتارهای پرخاشگرانه ارتباط دارند.

در کودکانی که اختلال کم توجهی-بیش فعالی دارند علایم اختلالات کنترل تکانه ممکن است تا بزرگسالی ادامه داشته باشد.

• علاوه بر عوامل ذکر شده برخی عوامل دیگر مانند مرد بودن، مصرف بیش از حد الکل یا دارو، ابتلا به اختلالات تشنجی خاص نیز می توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند.

درمان اختلال کنترل تکانه

درمان اختلال کنترل تکانه/ دارودرمانی

داروهای مورد استفاده برای درمان اختلال کنترل تکانه به طور مستقیم این اختلال را درمان نمی کند و فقط علائم و نشانه های آن را کاهش می دهد.

از جمله داروهایی که برای این بیماران تجویز می شود می توان به داروهای مهارکنندهٔ انتخابی بازجذب سروتونین اشاره کرد.

درمان اختلال کنترل تکانه/ روان درمانی

در روان درمانی پس از یک مشاوره فردی، درمانگران اغلب از روش های درمانی مثل شناختی رفتاری، طرحواره درمانی و روانکاوی، حساسیت زدایی منظم استفاده می کنند.

علاوه بر این ها گروه‌ درمانی و خانواده‌ درمانی هم از روش‌هایی است که برای درمان اختلال کنترل تکانه استفاده می شود.

مجله اینترنتی تحلیلک