همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک بعد از سلسله مطالب گلستان سعدی، قابوسنامه قابوس بن وشمگیر و رساله عشق ابن سینا، در این مقال به «چهارمقاله» نوشته نظامی عروضی می پردازیم.
ابوالحسن نظام الدین (نجم الدین) احمدبن عمربن علی سمرقندی مشهور به نظامی عروضی نویسنده و شاعر قرن ششم هجری است.
از اشعار او جز چند قطعه چیزی بجا نمانده است.
اثر منثور نظامی عروضی «چهارمقاله» به نام ابوالحسن حسام الدین علی ابن فخرالدوله مسعود بن عزالدین حسین تالیف شده است. نام اصلی این کتاب «مجمع النوادر» بوده، ولی چون دارای چهار مقالت است به نام «چهار مقاله» شهرت یافته است.
«چهار مقاله» شامل یک مقدمه و چهار مقالت است. مقدمه پس از حمد خدا دارای پنج فصل است: اول در ذکر و مدح پادشاهان غور معاصر مولف، و فصول بعد در چگونگی آفرینش مخلوقات از جماد و نبات و حیوان و انسان و نیز حواس ظاهر و قوای باطن، و در پایان مقدمه مولف حکایتی نقل کرده است.
عنوان مقالت های چهارگانه چنین است:
مقالت اول: در ماهیت دبیری و کیفیت دبیر کامل، و آنچه بدین تعلق دارد.
مقالت دوم: در ماهیت علم شعر و صلاحیت شاعر
مقالت سوم: در علم نجوم و غزارت منجم در آن علم
مقالت چهارم: در علم طب و هدایت طبیب
مولف در طی این مقالت ها خواسته است شرایط و اوصاف چهار صنف را که به عقیده وی باید ملازم دربار پادشاهان باشند، نقل کرده است. در هر مقالت نخست دیباچه ای در تعریف موضوع آن و شرایط کسانی مه بدان اتصاف یابند، آورده است و سپس قریب ده حکایت به مناسبت ذکر کرده است که موجب ترویج خاطر و اطلاع بر رسم ها و سنت های گذشتگان و مطالب تاریخی و ضمنا موید مدعای نویسنده است.
چهارمقاله از جهت قدمت تالیف و ایجاز لفظ و اشباع معنی و سادگی عبارت و عاری بودن از صنایع لفظی و خالی بودن از کلمات و جمل مترادف و به کار نبردن سجع های متکلف و نیز در سلامت انشا و وضوح مطالب و تجسم معانی و توصیف تام و استعمال لغات و اصطلاحات بجای خویش، در زمره ارجمندترین کتاب های نثر ادبی به شمار می رود. همچنین سبک چهارمقاله ترکیبی از نثر مرسل قدیم و نثر فنی جدید است.
در مطلب بعد به «مقالت اول: در ماهیت دبیری و کیفیت دبیر کامل و آنچه بدین تعلق دارد» می پردازیم.
در این سلسله نوشته ها به کتاب «چهارمقاله» نظامی عروضی به تصحیح محمد قزوینی و به اهتمام دکتر محمد معین توجه شده است.
مجله اینترنتی تحلیلک
