همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک بعد از سلسله مطالب گلستان سعدی، قابوسنامه قابوس بن وشمگیر و رساله عشق ابن سینا، در این مقال به «چهارمقاله» نوشته نظامی عروضی می پردازیم.
این نوشته به حکایت دوم مقالت دبیری چهارمقاله اختصاص دارد.
مقالت اول؛ در ماهیت دبیری و کیفیت دبیر کامل و آنچه بدین تعلق دارد
حکایت دوم
هر صناعت (۱) که تعلق بتفکر دارد صاحب صناعت باید که فارغ دل مُرفه باشد، که اگر بخلاف این بود سِهام (۲) فکر او متلاشی (۳) شود و بر هدف صواب بجمع نیاید، زیرا که جز بجمعیت خاطر بچنان کلمات باز نتواند خورد.
آورده اند که یکی از دبیران خلفاء بنی عباس _ رضی الله عنهم – بوالی مصر نامه می نوشت و خاطر جمع کرده بود و در بحر فکرت غرق شده، و سخن می پرداخت چون درّ ثمین (۴) و ماء معین (۵)، ناگاه کنیزش درآمد و گفت: «آرد نماند»، دبیر چنان شوریده طبع و پریشان خاطر گشت که آن سیاقت (۶) سخن از دست بداد و بدان صفت منفعل شد که در نامه بنوشت که آرد نماند، چنانکه آن نامه تمام کرد و پیش خلیفه فرستاد و ازین کلمه که نوشته بود هیچ خبر نداشت.
چون نامه بخلیفه رسید و مطالعه کرد، چون بدان کلمه رسید حیران فرو ماند، و خاطرش آنرا بر هیچ حمل نتوانست کرد، که سخت بیگانه بود. کس فرستاد و دبیر را بخواند و آن حال از او باز پرسید. دبیر خجل گشت و براستی آن واقعه را در میان نهاد، خلیفه عظیم عجب داشت و گفت: « اول این نامه را بر آخر چندان فضیلت و رجحان نیست که قُل هوالله احد را بر تَبَّت یدا ابی لَهَب. دریغ باشد خاطر چون شما بُلغا (۷) را بدست غوغاء (۸) مایحتاج باز دادن.» و اسباب ترفیه او چنان فرمود که امثال آن کلمه دیگر هرگز بغور (۹) گوش او فرو نشد، لاجرم آنچنان گشت که معانی دو کون در دو لفظ جمع کردی.
- پیشه
- تیر
- منظور متفرق و پراکنده است
- گرانبها
- آب جاری و روان
- سخن راندن
- شیوا سخنان، زبان آوران
- جمعیت بهم ریخته، بانگ و فریاد
- فرو رفتن
بیشتر بخوانید
چهارمقاله نظامی عروضی / مقالت اول؛ دبیری
چهارمقاله نظامی عروضی / حکایت اول از مقالت دبیری
در این مطلب به حکایت دوم مقالت دبیری چهارمقاله پرداختیم و در مطلب بعد به ذکر حکایتی دیگر از مقالت اول (در ماهیت دبیری و کیفیت دبیر کامل و آنچه بدین تعلق دارد) کتاب چهارمقاله نظامی عروضی می پردازیم.
در این سلسله نوشته ها به چهارمقاله تصحیح محمد قزوینی و به اهتمام دکتر محمد معین توجه شده است.
مجله اینترنتی تحلیلک
