بررسی رزق و روزی در اشعار نظامی و خاقانی

بررسی رزق و روزی در اشعار نظامی و خاقانی

رزق و روزی در اشعار نظامی و خاقانی

در ادامه بحث رزق و روزی در ادبیات فارسی که پیش تر درباره فردوسی، اسدی طوسی و عطار به اختصار صحبت کردیم این بار به سراغ نظامی و خاقانی می رویم.

رزق و روزی در اشعار نظامی

ابومحمد الیاس بن یوسف نظامی بزرگ ترین شاعر داستانسرای بزمی و به راستی یکی از ارکان شعر فارسی است. دوران حیاتش مربوط به قرن ۶ و ابتدای قرن ۷ است. مثنوی های نظامی خمسه و یا پنج گنج نامیده شده است.

هرچند داستان سرایی در ادبیات فارسی پیش تر از نظامی با بزرگانی چون رودکی، اسعدگرگانی و … شروع شده بود اما همانطور که فردوسی در حماسه، مولوی در مثنوی و غزل عرفانی، سعدی در غزل عاشقانه و حافظ در غزل عارفانه-عاشقانه سرآمد شدند، نظامی نیز در سرودن حکایت های بزمی و عاشقانه از همه پیش افتاد.

بیشتر بخوانید: بررسی رزق و روزی در اشعار فردوسی و اسدی طوسی

مثنوی های پنجگانه نظامی

مخزن الاسرار که درباره مواعظ و حکم است.

خسر و شیرین در باب عشقبازی خسرو پرویز با شیرین دختر شاه آرمن است.

لیلی و مجنون ماجرای عشق بی فرجام لیلی و مجنون است.

هفت پیکر، هفت گنبد یا بهرام نامه درباره بهرام پنجم پادشاه ساسانی است.

و در نهایت اسکندرنامه که خود شامل دو بخش: شرف نامه و اقبال نامه است.

بیشتر بخوانید: بررسی رزق و روزی در آثار عطار نیشابوری

رزق و روزی در اشعار نظامی

نظامی گنجوی می گوید:

نان من بی میانجی دگران
تو دهی رزق بخش جانوران

اشاره به روزی رسانی خدا دارد که بدون وسیله روزی رسان است.

شیرین در نامه ای که به خسرو نوشته است، می گوید:

نه هر قسمت که پیش آید نشاطست
نه هر پایه که زیرافتد بساطست
چو روزی بخش ما روزی چنین کرد
گهی روزی دوا باشد گهی درد
خردمند آن بود کو در همه کار
بسازد گاه با گل گاه با خار
.
.
.
در جایی دیگر در مثنوی خسرو و شیرین می گوید:

فلک بربستی و دوران گشادی
جهان و جان و روزی هر سه دادی
اگر روزی دهی ورجان ستانی
تو دانی هرچه خواهی کن تو دانی

سه صفات خدا؛ آفریننده جهان، خالق جان و روزی دهنده و روزی رسان برشمرده است و در بیت دوم تسلیم بودن را بیان می کند.

بیشتر بخوانید: بررسی رزق و روزی در اشعار مولانا

بررسی رزق و روزی در اشعار نظامی

نظامی در خسرو و شیرین نیز می گوید:

به زور و زرق کسب اندوزی خویش
نشاید خورد بیش از روزی خویش
گره بر سینه زن بی رنج مخروش
ادب کن عشوه را یعنی که خاموش
حلالی خور چو بازان شکاری
مکن چون کرکسان مردار خواری

بیشتر بخوانید: بررسی رزق و روزی در آثار سعدی شیرازی

رزق و روزی در اشعار خاقانی

خاقانی ملقب به حسان العجم در شمار بزرگ ترین شاعران ایران است. او را باید در شمار بزرگ ترین قصیده پردازان شعر فارسی به حساب آورد. قصیده ایوان مداین از معروف ترین و استوارترین قصاید اوست.

مجموع آثار او دیوان خاقانی است که شامل قصاید، ترجیعات و مقطعات است.

تحفه العراقین که شرح اولین سفرش به مکه است.

منشآت که شامل چند نامه به بزرگان است.

بیشتر بخوانید: بررسی رزق و روزی از نگاه حافظ شیرازی

خاقانی در قصیده (در حکمت و اندرز) در بیتی می آورد:

رزق جستن به حیله شیطانی است
شیطنت را لقب حیل منهید

به هر ریسمانی آویختن و حیله و ترفند برای کسب روزی را نکوهش می کند.

رزق و روزی در اشعار خاقانی

خاقانی در قصیده ای دیگر می گوید:

گرچه نکوست رزق فراخ از قضا ولیک
قانع شدن به رزق مقدر نکوتر است

اشاره به مطلبی دارد که در دو نوشته پیش به آن اشاره شد. خداوند روزی دهنده است و روزی را در روز نخست قسمت کرده است. علاوه بر این نکته واژه قناعت از کلمات مهم این بیت است که خاقانی به آن اشاره می کند، قناعت داشتن به آنچه روزی است.

البته باید به این نکته اشاره کرد که منظور هیچ یک از شاعران از گفتن این کلام تنبلی و کاهلی و نشستن به امید روزی مقسوم نیست کما آنکه ابیاتی آورده شد که سستی و تنبلی را نکوهش کرده اند.