روان شناسی بالینی یکی از شاخه های رشته بزرگ روان شناسی است.

برای روان شناس بالینی شدن، افراد نیازمند هستند تا گواهینامه کامل روان شناسی بالینی را اخذ کنند. روان شناسان بالینی همچون سایر روان شناسان به رفتار و فرآیندهای ذهنی علاقه‌مندند.

مثل برخی از روان شناسان هم درمورد رفتار انسان تحقیق می کنند، از نتایج تحقیقات استفاده می کنند و سنجش انفرادی انجام می دهند.

روان شناسان بالینی همچون اعضای برخی از حرفه های دیگر به کسانی که مشکلات روانی دارند، کمک می کنند. البته بیان دامنه در حال گسترش و مسیرهای در حال تغییر روان شناسی بالینی در یکی دو جمله دشوار است، با این حال می توانیم ویژگی های اصلی این رشته را به اجمال بیان کنیم.

تعریف روان شناسی بالینی

تعریف رسمی روان شناسی بالینی شعبه روان شناسی بالینی انجمن روان شناسی آمریکا در سال ۱۹۹۱ به این شرح است:

“رشته روان شناسی بالینی به تحقیق، تدریس و ارائه خدمات در رابطه با کاربرد اصول، روش ها و رویه هایی می پردازد که در فهم، پیش‌بینی و کاهش ناسازگاری، ناتوانی و ناراحتی عقلی، هیجانی، زیست شناختی، روان شناختی، اجتماعی و رفتاری انواع مراجعان به ما کمک می کنند.” (رسنیک، ۱۹۹۱).

تعریف مشابهی را نیز بخش روان شناسی بالینی انجمن روان شناسی کانادا پذیرفته است (والیس و هاوز، ۱۹۹۵).

این تعریف بر فعالیت های روان شناسان بالینی تاکید دارد. فعالیت هایی از قبیل: تحقیق، تدریس، مشورت، سنجش، درمان و اجرا.

همچنین بر هدف کلی این فعالیت ها انگشت می گذارد که عبارت است از کاهش و پیشگیری از ناراحتی و بدکاری روانی و اشاعه رشد جسمی و عقلی، هیجانی و اجتماعی در تمام گروه‌های سنی.

اما برای روان شناس بالینی شدن به چیزی بیش از این فعالیت ها و اهداف نیاز داریم.

شروط شخصیتی روان شناسی بالینی شدن

کسانی که می خواهند روان شناس بالینی شوند، علاوه بر آموزش و مدرک گرفتن باید واجد برخی نگرش ها و خصوصیات شخصیتی هم باشند.

برجسته ترین ویژگی روان شناسان بالینی، نگرش بالینی است (کورچین، ۱۹۷۶) که عبارت است از گرایش به تلفیق دانش حاصل از تحقیق درباره رفتار انسان و فرایندهای ذهنی از طریق سنجش انفرادی برای فهمیدن یک شخص خاص و کمک به او.

نگرش بالینی وجه تمایز روان شناسان بالینی از سایر روان شناسان است. روان شناسان بالینی دوست دارند بدانند زندگی و مشکلات آدم ها در سطح فردی چگونه شکل می گیرند و چطور می توانیم آنها را در سطح فردی درمان کنیم.

روان شناسی بالینی رشته‌ای بسیار علمی و عمیقاً شخصی است. کسی که می‌خواهد وارد این رشته شود باید علاقه‌ی شدید و حس دلسوزی به انسان ها داشته باشد. مدیران برنامه های آموزش بالینی برای پذیرش داوطلبان، دنبال پاره‌ای خصوصیات در آنها هستند. از جمله این که داوطلبان باید علاقه‌مند به مردم، صادق و شریف و دارای ثبات هیجانی باشند.

البته داشتن این صفات در بسیاری از مشاغل مهم هستند، ولی این صفات در روان شناسی بالینی اهمیت حیاتی دارند، چون کار روان شناسان بالینی تبعات شخصیتی و میان فردی مهم و ماندگاری دارد.

حتی آن گروه از محققان که روان درمانی انجام نمی دهند نیز می توانند تصمیماتی بگیرند که تبعات مهمی برای شرکت کنندگان تحقیق دارند. در نتیجه آنها نیز به صداقت، ثبات هیجانی و قضاوت درست نیاز دارند.

همین تاثیر بالقوه روان شناسان بالینی باعث می‌شود گروه‌های روان شناسی دانشگاه ها موقع بررسی داوطلبان تحصیلات تکمیلی در روان شناسی بالینی به توصیه نامه‌ها، اظهارات شخصی داوطلبان و مصاحبه‌ها کمی بیش از شاخص های تحصیلی استانداردی مثل معدل یا نمرات امتحان ورودی بعد از کارشناسی اهمیت بدهند. با این وصف شروط تحصیلی گروه های روان شناسی بالینی بسیار سطح بالا هستند.

شروط قانونی، تحصیلی و اخلاقی روان شناس بالینی شدن

روان شناسان بالینی به عنوان یکی ازحرفه های اصلی مراقبت بهداشتی می بایست که آموزش‌های خاصی ببینند.

روان شناسان بالینی علاوه بر داشتن مدرک از یک موسسه معتبر، باید گواهینامه یا جواز کار داشته باشند تا بتوانند در مراکز ملی کار کنند. به عبارت دیگر، روان شناسی بالینی همچون پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی و… جزو رشته‌هایی است که ضوابط قانونی سفت و سختی دارد.

در هر کشور یا هر فرهنگی شروط خاصی برای اعطای گواهینامه روان شناسی بالینی وجود دارد. همچنین قدرتی وجود دارد که می تواند متخلفان را مجازات و گواهینامه آن ها را باطل کند.

اگر چه فرهنگ های مختلف در برخی از شروط با هم فرق دارند، ولی قوانین اعطای گواهینامه بالینی به شرح زیر است:

تحصیلات: فارغ التحصیل شدن از دانشکده مورد تایید هیئت اعطای گواهینامه یا یک سازمان حرفه ای مرتبط با این قضیه باشد. (مثل برنامه های معتبر روان شناسی بالینی که هر ساله انجمن روان شناسی آمریکا نام آنها را منتشر می‌کند یا مراکز انترنی مورد تایید انجمن که نام آنها در مجله اصلی این انجمن با عنوان American Psycologist چاپ می شود)

تجربه: داشتن کار عملی نظارت شده در این رشته که به صورت گذراندن واحدهای عملی یا دوره های نظارتی تایید شده است.

امتحان قابلیت: قبولی در امتحان جامع که به آن امتحان هیئت اعطای گواهینامه می‌گویند. دو قسمت کتبی و شفاهی دارد. آزمون کتبی اعطای گواهینامه ملی هم امتحان عملکرد حرفه ای در روان شناسی نام دارد.

حسن سلوک: اثبات توانمندی جسمی، ذهنی و اخلاقی برای اجرای درست این حرفه است، که ملاک اصلی آن توصیه نامه و عدم تخلف اخلاقی و سوء پیشینه است.

 اعطای گواهی نامه کامل روان شناسی بالینی

شروط قانونی نه تنها از لحاظ فرهنگی بلکه از لحاظ آموزشی هم فرق دارند. برای نمونه در اکثر ایالت‌های آمریکا اخذ گواهینامه کامل روان شناسی بالینی در گرو برآورده کردن شروط فوق است.

 گواهینامه کامل این امکان را به شخص می دهد که مستقل کار کند و برای خودش «تابلو» داشته باشد.

روان شناسان بالینی دارای گواهینامه کامل می توانند دفتر یا مطب داشته باشند، ویزیت بگیرند، ساعت کار معینی برای خود تعیین کنند. همچنین می توانند طرف قرارداد شرکت های بیمه یا شخص ثالث شوند و خلاصه کارهایی انجام دهند که از ویژگی‌های طبابت خصوصی است.

این امتیازات معمولاً وقتی نصیب کارآموز می‌شود که:

الف)دوره دکتری شامل واحدهای عملی، آموزش تحقیق و انترنی مورد تایید را پشت سر بگذارند.

ب)کار تحت نظارت برای مدت تایید شده انجام داده باشند.

ج) در امتحان هیات گواهینامه قبول شوند.

مدارک دکترای قابل قبول برای آن که روان شناس بالینی دارای گواهینامه کامل شود، معمولاً دو مدرک  Phd یا PsyD  هستند. هرچند گاهی اوقات مدارک دیگر مثل EdD یا دکترای تعلیم و تربیت هم پذیرفته می شود.

مدارک Phdو PsyD  هر دو بر آموزش بالینی عمیق و فشرده جهت آمادگی برای کار بالینی تاکید دارند، ولی از لحاظ میزان تاکید بر علم و تحقیق با هم فرق دارند.

روان شناسان بالینی زیر دکتری (کارشناسی ارشد) عناوینی مثل روان شناس دارای گواهینامه محدود، دستیار روان شناسی و عناوینی از این قبیل دارند.

بسیاری از فرهنگ ها برای روان‌شناسان بالینی فاقد گواهینامه کامل، محدودیت‌هایی گذاشته اند.

یکی از این محدودیت ها آن است که روان شناس بالینی زیر سطح دکتری همیشه باید تحت نظر روان شناس دارای گواهینامه کامل کار کند.

تمام روان شناسان بالینی باید با وظایف و اختیارات و محدودیت های خود در ارتباط با گواهینامه و کشوری که در آن کار می‌کنند، آشنا باشند. آشنایی با آیین نامه اخلاقی و قوانین کشوری، شرط لازم اثربخشی روان شناسان و پرهیز آنان از خطاهای حرفه ای جدی است.

حق تجویز دارو برای روان شناسان بالینی

یکی از مهم ترین جنبه های قابل بحث در این رشته، جنبش روان شناس بالینی برای کسب حق تجویز دارو است.

در سال ۲۰۰۲، نیومکزیکو اولین ایالتی شد که با تصویب قانون به روان شناسان دارای گواهینامه و آموزش‌ دیده اجازه داد داروهای روانگردان تجویز کنند. ایالت لوئیزیانا نیز در سال ۲۰۰۴ این قانون را تصویب کرد. سایر ایالت ها در آمریکا نیز در حال بررسی آن هستند.

تداوم این روند چند دلیل دارد:

۱) افزایش مقبولیت داروهای روانگردان نزد مردم که تا حدودی معلول تبلیغ این داروها در تلویزیون و رسانه‌های مکتوب است.

۲) سر و کار داشتن روان شناسان بالینی با کسانی است که این نوع داروها را مصرف می کنند. در نتیجه روان شناسان همان اندازه در جریان تأثیر این داروها هستند که پزشکان عمومی ارجاع دهنده مراجعان در جریان تاثیر آنها هستند.

۳) یکی دیگر از دلایل موجه بودن تجویز دارو توسط روان شناسان بالینی این است که یکسره مراجعه می بینند. بنابراین بهتر از هر کس دیگری می توانند اثربخشی داروها را بسنجند.

البته باید در نظر داشت که حق تجویز دارو توسط روان شناس در فرهنگ های مختلف قوانین خاص خود را دارد.

در ایران روان شناسان بالینی پزشک محسوب نمی‌شوند و نمی‌توانند از دارو در درمان بیماران خود استفاده کنند.

بیشتر بخوانید

شاخه های روانشناسی (انواع روانشناس) قسمت اول

شاخه های روانشناسی (انواع روانشناس) قسمت دوم

مجله اینترنتی تحلیلک