آداب و رسوم شب یلدا در آذربایجان شرقی
یکی از مهم ترین شب های ایران باستان، شب یلدا است که از قدیم الایام تا به امروز مورد توجه و اهمیت ایرانیان واقع شده است. جشن ها و شب نشینی هایی که در این شب توسط مردم در همه شهرها برگزار می شود، یک سنت دیرینه محسوب می شود.
در اکثر مناطق ایران، شب یلدا خانواده ها دور هم جمع می شوند و به شعرخوانی ها و داستان خوانی بزرگترها گوش فرا می دهند.
یلدا در اشعار شهریار
قــــاری ننه گئجـه نــاغیل دینـــده کولک قالخوب قاپ باجانی دوینده
من قــاییدوب بیرده اوشــاق اولیدیم بیر گول آچوب اوندان سورا سولیدیم
آداب و رسوم شب یلدا در آذربایجان شرقی
مردم آذربایجان و تبریز مردمی اصیل هستند و به غیرت شهره اند. این مردم دارای خصلت هایی نظیر مهمان نوازی، سلحشوری، آزادمنشی، راستگویی، مرزداری و پایبندی به اعتقادات مذهبی هستند.
حسینقلی کاتبی در بخشی از کتاب «آذربایجان و وحدت ملی» می نویسد: فصل زمستان در آذربایجان بسیار طولانی و سرد است و یکی از آیین های ویژه آن شب چله است. مردم استان آذربایجان شرقی نیز به عنوان یکی از خطه های زرخیز ایران زمین برای زنده نگه داشتن این شب به یادماندنی برای خود آداب و رسوم ویژه ای دارند.
اولین چیزی که از یادآوری شب چله به ذهن خطور می کند، حضور «هندوانه» در این مراسم است. هندوانه مظهر شیرینی، خونگرمی، سرسبزی و سرخ فامی، شادابی و سر زندگی است.
شب یلدا در آذربایجان شرقی مردم چیلله قارپیزی (هندوانه چله) می خورند و معتقدند با خوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تاثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را حس نمی کنند.
در آذربایجان سابقا که ارتباطات به این آسانی نبود، از اواخر تابستان مقدار زیادی هندوانه و خربزه در تور می گذاشتند و آن را از سقف آشپرخانه آویزان می کردند تا در هوای آزاد خراب نشود و یا اینکه در کاه قرار می دادند.
شب یلدا در تبریز مردم اکثرا برنج، مرغ و آش شیر پخته و بعد از شام نیز از تنقلات موجود در منزل شامل قاورقا (گندم برشته با شاهدانه)، آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو، انواع میوه، خربزه، هندوانه و خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد میل می کنند.
بیشتر بخوانید: آموزش جعبه یلدا مخصوص پذیرایی
در تبریز نیز در موسم یلدا «عاشیق ها» می نوازند. عاشیق ها خنیاگران محلی هستند که اشعار و موسیقی آنان برگرفته از موسیقی مردمی است.
آن ها در حین اجرای برنامه داستان می خوانند، فی البداهه شعر می سرایند و ساز می زنند. قصه هایی که عاشیق ها در شب یلدا می گویند ریشه در افسانه های کهن ایرانی دارد. قصه هایی مثل «کوراوغلو» و قصه های مهر و محبت شبیه «قربانی و پری» از قصه های مشهور عاشیق ها است.
شب یلدا درست زمانی که ریش سفید خانواده با چاقو هندوانه را می برد، می گوید قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ (بلایای خودمان را امروز بریدیم).
بعد از خوردن تنقلات و میوه بزرگان خانواده به نقل حکایات و داستان هایی از حماسه های ملی این سرزمین نظیر، اصلی و کرم، بایاتی خواندن و ضرب المثل پرداخته و تا پاسی از شب به صحبت و گفت و گو مشغول می شوند.
زنان معمولا تا پایان چله کوچک خانه تکانی نمی کنند و اعتقاد دارند اگر در طول این دو چله کسی خانه تکانی کند، چله او را نفرین می کند و اگر چله کسی را نفرین کند به نکبت و بدبختی گرفتار می شود.
بیشتر بخوانید: بیش از ۷۰ پیام تبریک شب یلدا به همراه عکس
خوانچه
«خوانچه» و یا به تلفظ آذربایجانی ها «خونچا» به تحفه ای گفته می شود که خانواده داماد در شب یلدا برای خانواده تازه عروس می فرستد.
در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی رسم بر این است که کسانی که نامزد هستند در دوران نامزدی در این شب برای نامزدهای خود خوانچه طبق می فرستند و اقوام در هر چه بهتر بودن این خوانچه ها کمک می کنند.
در میان این خوانچه، علاوه بر هندوانه می توان تحفه های رنگارنگ نظیر پارچه های حریر و گرانقیمت، میوه ها و شیرینی های متنوع و آجیل را مشاهده کرد.
«هندوانه» برای شب چله لازم است و این رسمی است که تاکنون بدون تغییر باقی مانده است. از همین رو است که می توان در میان خوانچه های خانواده داماد برای خانواده عروس هنوز آن را مشاهده کرد!
هنگام غروب، زنان فامیل هدایایی به رسم یاری به منزل داماد آورده و به جشن و پایکوبی می پردازند.
سپس طبق های آماده را بر سر افرادی که معین شده قرار داده و روانه خانه عروس می کنند و مادر عروس پس از تحویل طبق ها، هدایایی مانند پول، شیرینی، جوراب و دستمال به آن ها می دهد. فردای این شب مادر دختر تمام طبق ها را در اتاق میهمان چیده و از زنان فامیل برای صرف میوه و شیرینی دعوت می کند.
همچنین علاوه بر فرستادن سهم چله برای نوعروس، در نخستین سال ازدواج زوج های تبریزی، پدر عروس قبل از غروب آفتاب سهم دختر و دامادش را که شامل هندوانه، میوه، آجیل، شیرینی، یک قواره پیراهنی با کفش و چادری روانه منزل آن ها می کند.
آجیل
آجیل هم یکی دیگر از ملزومات شب چله است. آجیل آذربایجان که به لحاظ کیفیت و تنوع، زبانزد خاص و عام است همواره حضور موثری در این مراسم دارد.
در سال های دور، تنقلات شب چله به تخمه، پشمک، سنجد، قیسی، برگه زردآلو، بادام و گردو ختم می شد، اما اکنون، در سفره شب یلدای مردم آذربایجان انواع آجیل های تشریفاتی نظیر: پسته، فندق، مغز بادام و گردو و انواع میوه های گرمسیری نظیر پرتقال، نارنگی، و حتی موز و نارگیل را می توان مشاهده کرد.
بیشتر بخوانید: آموزش ساخت عروسک لی لی پوت یلدایی
در میان عامه مردم نیز «بایاتی»ها و اشعار منظوم متنوعی رواج دارد که از جمله آنها می توان به این «بایاتی» اشاره کرد:
چیله چیخار بایراما بیر آی قالار پینتی آرواد قوورمانی قـــورتارار
گئدر باخار گودول ده یارماسینا باخ فلکین گردش و غوغاسینا
ترجمه:
وقتی «چله» تمام شد یک ماه به عید باقی می ماند.
زن بدسلیقه گوشت های ذخیره خود را تمام می کند.
به «بلغورهای» انبار روی می آورد
و اینک تو نظاره کن گردش و غوغای فلک را
مجله اینترنتی تحلیلک
