اوراق اجاره و هر آنچه که باید در مورد آن بدانید

اوراق اجاره از ابزارهای مالی است که توسط کارشناسان مالی اسلامی تایید شده و در برخی از کشورهای اسلامی نیز به‌ کار می‌رود.

مالزی کشوری پیشگام در استفاده از اوراق اجاره اسلامی است. در کشور خودمان نیز این اوراق برای اولین بار در سال ۱۳۸۹ منتشر شدند.

اوراق اجاره چیست؟

اوراق اجاره بر طبق تعریف قانونی، اوراقی است که در حکم بدهی برای شرکت بوده و دارنده این اوراق مالکیت مشاع نسبت به دارایی‌های پایه آن دارد.

در ادامه به شفاف سازی این تعریف می پردازیم.

اوراق اجاره چیست؟ اوراق اجاره جزو ابزار بازار بدهی است. وقتی شرکتی این اوراق را منتشر می‌کند در واقع برای خود بدهی ایجاد می‌کند و در نتیجه باید طی بازه‌های زمانی مشخص به دارندگان اوراق سود پرداخت نماید.

طبق قانون، اوراق اجاره بابت خرید دارایی‌های ثابتی هم چون ماشین‌آلات و تجهیزات، زمین، وسایل حمل‌ و نقل(مانند هواپیما) و ساختمان و تأسیسات منتشر می‌شود. بنابراین خریداران اوراق اجاره در حکم مالک آن دارایی محسوب می‌شوند.

فرض کنید شرکتی برای توسعه کار خود به یک ماشین‌ آلات خاص نیاز دارد، اما پول کافی برای خرید و اجاره این تجهیزات و ماشین‌آلات ندارد. اوراق اجاره، اوراقی هستند که از طریق انتشار آن‌ها و فروش این اوراق به سرمایه‌گذاران، می‌توان تامین مالی کرد.

شرکت در قبال دریافت سرمایه لازم جهت اجاره تجهیزات، باید مقداری سود، هر چند وقت یک‌ بار به سرمایه‌گذاران بدهد.

بعد از منتشر شدن این اوراق، سرمایه‌گذارانی که این اوراق را خریداری کردند، می‌توانند آن‌ها را همانند سهام در بازار معامله کنند و بسته به نوع استراتژی‌های خود اقدام به خرید یا فروش این اوراق کنند.

در حال حاضر اوارق اجاره در (بازار ثانویه) بورس خرید و فروش می‌شوند. افراد برای خرید و فروش این اوراق همانند معاملات سهام، نیاز به کد معاملاتی که همان کد سهامداری است، دارند.

اگر شما توانایی مالی برای خرید وسایل نقلیه جدید برای گسترش کسب و کار خود ندارید، می توانید آن را اجاره کنید.

با اجاره کردن وسیله نقلیه مورد نیاز، باید طبق قرارداد در فواصل زمانی مشخصی اجاره آن را بپردازید. اما مسئله همین جا به پایان نمی رسد. برای اجاره کردن وسیله نقلیه با استفاده از اوراق اجاره نیاز به یک نهاد مالی واسطه است. اما وظیفه این نهاد مالی واسطه اوراق اجاره در بورس چیست؟

 نهاد واسط که دومین رکن اوراق اجاره است به‌ عنوان عامل انتشار اوراق بهادار شناخته می‌شود. این نهاد بر اساس مقررات به عنوان یک وکیل نقش وکالتی دو جانبه ایفا می‌کند. یعنی هم نقش وکیل بانی و هم نقش وکیل سرمایه‌گذاران را ایفا می‌کند.

اما وظیفه اصلی این نهاد چیست؟ نهاد واسط ابتدا اوراق اجاره را منتشر کرده و در بازار سرمایه عرضه می‌ کند.

سرمایه گذاران مختلف در بورس می توانند این اوراق اجاره را معامله کرده و به خرید و فروش برسانند. از همین طریق منابع مالی لازم برای خرید کالای مورد نیاز شرکت حمل و نقل تامین می شود. سپس نهاد واسط به وکالت از خریداران اوراق اجاره، وسیله نقلیه مذکور را خریداری کرده و به شرکت مربوطه اجاره می ‌دهد.

ساز و کار انتشار اوراق اجاره چگونه است؟

به طور کلی برای عرضه این اوراق، مراحل زیر باید انجام شود.:

• اخذ مجوزهای مورد نیار از سازمان بورس و اوراق بهادار توسط بانی
• انتشار اوراق توسط نهاد واسط مشخص شده و فروش آن ‌ها به سرمایه‌ گذاران
• خرید کالای معین توسط نهاد واسط با استفاده از سرمایه جمع ‌آوری شده
• اجاره دادن کالا به شرکت بانی یا درخواست کننده انتشار اوراق
• دریافت اجاره بها توسط نهاد واسط و پرداخت آن به سرمایه ‌گذاران در فواصل زمانی مشخص
• فروش کالای اجاره داده شده در پایان دوره به همان قیمت خرید توسط نهاد واسط
• بازگرداندن اصل پول به سرمایه‌ گذاران

ارکان اوراق اجاره

به طور کلی در اوراق اجاره ارکان و اصطلاحات مختلفی وجود دارد. برخی از مهم ترین ارکان اوراق اجاره عبارتند از:

• ضامن
• بانی
• عامل فروش
• عامل پرداخت
• دارندگان اوراق
• و…

نکاتی در رابطه با اوراق اجاره

۱) همان‌طور که ذکر شد، این اوراق در زمره اوراق بدهی هستند و مشابه اوراق مشارکت درصد سود ثابتی دارند که در بازه‌های زمانی مشخصی پرداخت می‌شوند. همچنین لازم به ذکر است که عمر این اوراق نیز از همان ابتدا مشخص می‌شود و در نتیجه شما به‌عنوان یک سرمایه‌گذار از تمام جزییات آن باخبر می‌شوید.

۲) اوراق اجاره با اوراق مشارکت تفاوت‌هایی دارند که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:

• اوراق مشارکت عموماً در جهت تأمین مالی پروژه‌های بزرگ و عمرانی منتشر می‌شود در حالی‌ که دارایی‌های پایه موضوع این اوراق انواع دارایی ثابت همچون زمین, ساختمان و تأسیسات یا ماشین‌آلات و تجهیزات هستند.
• در پایان دوره اوراق مشارکت معادل مبلغ اسمی به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌گردد، در حالی‌که در پایان دوره اوراق اجاره دارایی موضوع اجاره به فروش می‌رسد و در صورتی‌ که ارزش دارایی کاهش پیدا کرده باشد، ضرر سرمایه‌ای به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌گردد. (البته عکس این حالت نیز محتمل است که در نهایت منجر به سود سرمایه‌ای می‌گردد)
• از آنجایی‌ که دارایی موضوع اوراق اجاره یک دارایی ثابت است، احتمال از بین رفتن دارایی وجود دارد که در این صورت ریسک حذف سرمایه در صورت عدم اعمال بیمه دارایی وجود دارد. در حالی‌که در اوراق مشارکت چنین ریسکی وجود ندارد.

۳) لازم به ذکر است که شرکت ناشر که از آن تحت عنوان بانی یاد می‌شود، جهت انتشار اوراق اجاره یک شرکت مستقل تأسیس می‌کند که این شرکت در واقع واسطی میان شرکت بانی و سرمایه‌گذاران است. لازم به ذکر است که ارکان دیگری هم چون ضامن، امین و … وجود دارد که هر کدام از این‌ها نقشی از شروع فرایند انتشار تا اتمام آن دارند.

۴) در جهت افزایش جذابیت این اوراق از ضامن سودآوری در فرایند انتشار اوراق استفاده‌ شده تا در صورتی‌ که ناشر به هر دلیلی نتوانست در موعد مقرر سود اوراق اجاره را پرداخت کند، ضامن سود دوره اوراق را پرداخت نماید.

۵) لازم به ذکر است که اوراق اجاره در دو قالب اجاره به‌ شرط تملیک و دارای اختیار فروش با قیمت معین منتشر می‌شوند.

در حالت اجاره به‌ شرط تملیک پس از پایان عمر اوراق اجاره دارایی به مالکیت بانی یا همان شرکت منتشر کننده اوراق منتقل می‌شود. اما در حالت دیگر از آنجایی‌ که دارایی مزبور در مالکیت ناشر نیست، باید دارایی به ناشر فروخته شود. حال دو حالت پیش می‌آید:

• قیمت دارایی در زمان فروش بیش از قیمت خرید است و در این حالت به‌ صورت عادی دارایی به ناشر فروخته می‌شود و وجوه حاصل از فروش بین سرمایه‌گذاران توزیع می‌شود.
• اما اگر قیمت دارایی کمتر از قیمت زمان خرید آن باشد، در این حالت به‌منظور جلوگیری از ضرر سرمایه‌ای (ضرر تحمیل‌شده به سرمایه‌گذاران ناشی از تفاوت قیمت خرید دارایی و قیمت فروش آن) از اوراق اختیار فروش استفاده می‌شود که پیرو آن به ازای هر ورقه یک قیمت مشخص که در برگه نگاشته شده وجوهی به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌گردد.

انواع اوراق اجاره

اگر بخواهیم این اوراق را بر اساس هدف انتشار تقسیم‌بندی کنیم، می‌توان آن را به سه دسته زیر تقسیم کرد:

اوراق اجاره تامین دارایی

در این نوع از اجاره، نهاد واسط (منتشر کننده اوراق اجاره) با جمع‌آوری وجوه سرمایه‌گذاران، کالای مورد نیاز بانی (شرکتی که اقدام به تامین مالی می‌کند) را خریداری می‌کند و به بانی اجاره می‌دهد.

اگر قراردادی که بین بانی و نهاد واسط بسته می‌شود از نوع قرارداد اجاره عادی باشد، دارایی یا تجهیزات مورد نیاز برای مدت مشخصی به بانی اجاره داده می‌شود. اما اگر قرارد اجاره از نوع قراردادهای اجاره به شرط تملیک باشد، پس از پرداخت آخرین مبلغ اجاره، دارایی به بانی تعلق می‌گیرد.

اوراق اجاره تامین نقدینگی

نوع جالب دیگری از قرارداد اجاره، اجاره دارایی برای کسب وجه نقد است. در این روش چون شرکت به وجه نقد نیاز دارد، دارایی خود را به نهاد واسط (ناشر اوراق) می‌فروشد. در این نوع از اجاره ناشر از طریق انتشار اوراق اجاره، وجه مورد نیاز جهت خرید دارایی از بانی را جمع‌ آوری می‌کند و سپس همان دارایی را به همان بانی اجاره می‌دهد.

اوراق اجاره رهنی

در این نوع از اوراق، بانی معمولا یک موسسه مالی اعتباری یا بانک است. نهاد واسط اوراق اجاره منتشر می‌کند و دارایی‌هایی که بانی (بانک یا موسسه اعتباری) در قالب عقد اجاره به شرط تملیک به دیگران داده، خریداری می‌کند و واسط از طرف سرمایه‌گذاران مالک دارایی‌هایی می‌شود که بانی آن‌ها را قبلا به صورت اجاره به شرط تملیک به گیرندگان تسهیلات واگذار نموده است.

ریسک و بازده این اوراق چه اندازه است؟

این اوراق با دو نوع ریسک مالی و غیرمالی همراه هستند.

بیشتر بخوانید:

اوراق مشارکت و تمام آن چیزی که باید در مورد آن بدانید

اوراق قرضه یک ابزار تامین مالی و تعریف ویژگی های آن

مجله اینترنتی تحلیلک