اوراق قرض‌الحسنه

اوراق قرض‌الحسنه براساس قرارداد قرض و بدون بهره منتشر می‌شوند. طی این قرارداد، ناشر به اندازه ارزش اسمی اوراق به دارندگان بدهکار است. در تاریخ سررسید این مقدار باید پرداخت شود. معمولا دولت‌ها و موسسات خیریه برای انجام طرح‌های عام‌المنفعه از این اوراق استفاده می‌کنند.

اوراق مرابحه

مرابحه یکی از انواع معامله است که مدت‌ها پیش رواج داشته است. در این نوع معامله، فروشنده بهای تمام‌شده کالا را به مشتری می‌گوید و سپس برای فروش آن کالا مبلغی اضافی به‌ عنوان سود خودش روی بهای تمام‌شده می‌کشد و می‌فروشد.

مثلا ممکن است فروشنده به مشتری بگوید قیمت تمام‌شده کالا ۵۰ هزار تومان است و حاضر است این کالا را با قیمت ۵۵ هزار تومان (یا سود ۱۰ درصدی) بفروشد. این نوع معامله می‌تواند به صورت نقد یا نسیه باشد و اگر نسیه باشد معمولا مقدار سودش هم بیشتر می‌شود.

اوراق مرابحه هم که انواع بسیار گوناگونی دارد، بر مبنای چنین معامله‌ای طراحی و منتشر می‌شود. در واقع اوراق مرابحه اوراق بهاداری هستند که دارندگان آن مالک دارایی مالی‌ای هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است.

این اوراق هم می‌توانند نرخ سود ثابت داشته باشند و در بازار ثانویه خرید و فروش شوند.

انواع صکوک

مضاربه عقدی است که تنها در موضوع تجارت کاربرد دارد و به معنی تجارت با سرمایه شخص دیگر است. مثل این است که شما مالک یک دارایی یا سرمایه باشید و آن را به شخص دیگری بدهید تا با سرمایه شما کار کند و شما سهم معینی از سود فعالیت تجاری را دریافت کنید. این سود بسته به نوع فعالیت تجاری متغیر است و در پایان دوره مشخص می‌شود.

اوراق منفعت

این اوراق دو کاربرد دارند. یکی واگذاری منافع آینده دارایی‌های با دوام و دیگری واگذاری خدماتی در آینده است.

در واقع صکوک منفعت، اوراقی هستند که نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن بر مقداری معین از خدمات و یا منافع آینده از یک دارایی است. مثل این است که شما مبلغی پول برای خرید این اوراق پرداخت می‌کنید تا در آینده بتوانید در یک هتل معین برای مدت مشخص اقامت کنید.

این اوراق در بازار ثانویه هم معامله می‌شوند، پس نگرانی از بابت نقدشوندگی آن نباید داشت.

اوراق مزارعه

اسم این اوراق از سه حرف اصلی زرع گرفته شده است که به معنی کاشتن و زراعت است. طی این قرارداد یک زمین برای مدتی مشخص به شخص دیگری سپرده می‌شود تا در آن زراعت کند و آنچه حاصل می‌شود را با هم تقسیم کنند.

حال فرض کنید شما قصد خرید زمینی را دارید تا در آن زراعت شود، اما پول کافی برای خرید زمین را ندارید. بنابراین این اوراق را منتشر می‌کنید و وجوه کافی برای خرید زمین فراهم خواهد شد.

افرادی که این اوراق را از شما خریداری می‌کنند، به‌صورت مشاع مالک زمین خواهند بود و در سود شریک می‌شوند.

اوراق مساقات

این نوع صکوک همانند صکوک مزارعه است با این تفاوت که منحصر به باغداری است. ناشر این اوراق، بعد از جمع‌آوری وجه لازم جهت خرید باغات به نمایندگی از طرف مالکان اوراق با باغبانان قرارداد مساقات می‌بندد تا آن‌ها روی باغ کار کنند و در نهایت محصول به‌دست آمده را با هم تقسیم کنند.

در این روش هم همانند صکوک مزارعه، دارندگان اوراق به صورت مشاع مالک باغ هستند.

دسته بندی صکوک

اوراق استصناع

استصناع به معنی سفارش ساخت چیزی را دادن است و از سه حرف صنع گرفته شده است.

در عقد استصناع شخص با تولیدکننده‌ای قرارداد می‌بندد که یک چیز مشخصی را در زمان مشخصی برایش بسازد و در قبال این کار مبلغی پول پرداخت می‌کند.

اوراق استصناع جهت تامین پول مورد نیاز برای ارسال سفارش ساخت یک چیز مشخص منتشر می‌شوند. معمولا در زمان عقد قرارداد کل مبلغ پرداخت نمی‌شود.

اوراق سلف (سلم)

سلف در لغت به معنای پیش‌پرداخت و قبول کردن است. قراداد سلف هم نوعی معامله و عکس نسیه است.

به این شکل که عرضه‌کننده اوراق، بخشی از دارایی پایه را در برابر بهای نقد می‌فروشد و تضمین می‌کند که در موعد مقرر این دارایی را تحویل بدهد. (در نسیه کالایی را تحویل می‌گیریم و پولش را بعدا می‌دهیم، در قرارداد سلف پول کالا را می‌دهیم و آن کالا را بعدا تحویل می‌گیریم)

در واقع، در قرارداد سلف خریداران کالا یا دارایی پایه را پیش‌خرید کرده‌اند. علاوه بر این، خریداران این اوراق می‌توانند پیش از تاریخ سررسید، قرارداد را به صورت «قرارداد سلف موازی استاندارد» به فروش برساند.

برای نمونه فرض کنید یک شرکت تولیدکننده نفت می‌خواهد اوراق سلف منتشر کند و محصول خودش را که همان نفت است، پیش‌فروش کند. با این کار شرکت می‌تواند زودتر از زمانی که نفت را تحویل می‌دهد به پول برسد.

برای انجام عملیات مربوط به فروش اوراق سلف هم به یک نهاد واسط نیاز است که این نهاد واسط اوراق سلف موازی را به طرف سوم می‌فروشد.

ناشر اوراق که همان شرکت نفت است، می‌تواند بر اساس اختلاف قیمت نقد و سلف محصول تولید شده (در آینده) به دارندگان اوراق سلف سودی پرداخت کند. معمولا برای این نوع اوراق یک کف سود در نظر گرفته می‌شود.

به این ترتیب که شرکت تولیدکننده که همان ناشر اوراق است، تعهد می‌کند که در صورت افت قیمت کالای مورد نظر، این کالا را خودش با قیمت مشخص خریداری کند تا دارندگان اوراق سلف کف سود تضمین‌ شده را دریافت کنند.

انواع صکوک

اوراق جعاله

جعاله قراردادی است که یکی از طرفین متعهد می‌شود که در برابر کاری که برای او انجام می‌شود (جاعل)، مبلغ معینی را به کسی که کار را برای او انجام می‌دهد (عامل) پرداخت کند.

در واقع جاعل این اوراق را برای تامین مبلغ مورد نیاز برای پرداخت در قبال خدمت انجام شده، منتشر می‌کند. در این حالت تمامی افرادی که اوراق را خریدند به‌طور مشاع، مالک بخشی از دارایی (یا خدمتی که انجام شده) هستند.

اوراق مشارکت

اوراق مشارکت، صکوکی است که نشان دهنده مشارکت صاحب آن در یک طرح یا پروژه است و نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن‌ها در قسمتی از یک دارایی که متعلق به دولت، شرکت‌های تعاونی یا خصوصی است.

صکوک خرید دِین

اوراق خرید دین، اوراقی هستند که از آن‌ها برای خریداری مطالبات مدت‌دار اشخاص حقوقی (به جز سلف) استفاده می‌شود.

برای مثال یک بنگاه اقتصادی برای رفع مشکل نقدینگی خود می‌تواند این اوراق را منتشر کند و مطالبات مدت‌دار خود را پایین‌تر از ارزش اسمی به دیگران بفروشد. سایر افراد از مابه‌التفاوت قیمت خرید و مبلغ دریافتی در سررسید سود می‌کنند.

اوراق رهنی

اوراق رهنی، صکوکی هستند که توسط ناشر  مطالبات رهنی منتشر می‌شوند. مطالبات رهنی می‌تواند شامل مطالبات مدت‌دار اشخاص حقوقی باشد. مثل مطالبات ناشی از قرارداد اجاره به شرط تملیک و… .