اوراق مرابحه و انواع آن چیست؟

استفاده از لفظ صکوک جهت ابزارهای مالی اسلامی برای نخستین بار در سال ۲۰۰۲ در جلسه فقهی بانک توسعه اسلامی پیشنهاد شد. بعد از آن سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی اقدام به معرفی انواع صکوک کرد.

صکوک به عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالی تعریف می‌شود که باید خود دارای ارزش باشد و نمی‌تواند براساس فعالیت‌های سفته بازی و سوداگرانه و در واقع فعالیت‌هایی که بدون خلق ارزش و کار صورت می‌گیرند، سودآوری داشته باشد.

اوراق بهادار صکوک منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و دارایی‌های فیزیکی شرکت‌های خاص جذب می‌کنند.

یکی از انواع صکوک اوراق مرابحه است.

اوراق مرابحه چیست؟

اوراق مرابحه نوعی از اوراق بهادار است که صاحبان آن به صورت مشاع، مالک مال یا دینی هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل می شود.

صاحب ورق مالک آن دین است. این اوراق بازدهی ثابت دارند و می توان آن ها را در بازار ثانویه به فروش رساند.
برای فهم بهتر این مفهوم لازم است ابتدا مبحث صُکوک را درک کنیم. این کلمه جمع صک است که خود صورت معرب کلمه چک به شمار می رود.

در فقه اسلامی این اصطلاح را برای همه انواع سفته، سند و حواله های مالی به کار می برند. در حقیقت، صک سندی برای بدهی مالی به شمار می آید.

اوراق صکوک در کشورهای اسلامی، جایگزین اوراق قرضه هستند.

خرید اوراق مرابحه از گذشته تاکنون در بین مردم رواج داشته است. در این نوع از معامله، فروشنده مبلغ تمام شده کالا را با احتساب هزینه های نگهداری و حمل و نقل، به اطلاع خریدار می رساند و درخواست مبلغی اضافی به عنوان سود می کند.

مثلا می گوید قیمت تمام شده فلان کالای مشخص صد هزار تومان است اما ما آن را با قیمت صد و ده هزار تومان در اختیار شما می گذاریم.

تعریف اوراق مرابحه

به علت اختلاف انواع اوراق مرابحه، نمی­ توان تعریف جامع و دقیقی از این اوراق ارایه کرد اما در نگاه عام می توان گفت: اوراق مرابحه اوراق بهاداری است که دارندگان آن ها به صورت مشاع، مالک دارایی مالی (دینی) هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است و دارنده­ ورق مالک و طلبکار آن دین است.

این اوراق بازدهی ثابت داشته و قابل فروش در بازار ثانوی هستند.

انواع اوراق مرابحه چیست؟

برای اوراق مرابحه انواع مختلفی پیشنهاد و برخی به مرحله اجرا گذاشته شده است. مهم ترین آن ها عبارتند از:

۱- اوراق مرابحه تأمین مالی

در این نوع، بانی برای تأمین مالی خود، اقدام به انتخاب یا تأسیس مؤسسه مالی به منظور خاص با عنوان واسط می کند. واسط با انتشار اوراق مرابحه از طریق شرکت تأمین سرمایه، وجوه سرمایه گذاران مالی (مردم) را جمع آوری کرده و به وکالت ازطرف آنان کالای مورد نیاز بانی را از تولیدکننده (فروشنده) به صورت نقد خریداری و به صورت بیع مرابحه نسیه به قیمت بالاتر به بانی می فروشد. بانی متعهد می ­شود که در سررسید مشخص، قیمت نسیه کالا را از طریق شرکت تأمین سرمایه به دارندگان اوراق برساند. دارندگان اوراق می توانند تا سررسید منتظر بمانند و از سود مرابحه استفاده کنند و یا قبل از سررسید اوراق خود را در بازار ثانوی به فروش برسانند.

برای مثال، فرض کنید که دولت برای ارتقای سطح حمل و نقل عمومی، نیاز به خرید ۱۰۰۰ واحد اتوبوس به ارزش ۱۰۰۰ میلیارد ریال دارد و به جهت محدودیت بودجه نمی تواند قیمت آن ها را نقد بپردازد، اما می تواند به صورت نسیه یک ساله به ۱۲۰۰ میلیارد ریال خریداری کند؛ در این فرض، اقدام به تأسیس یک مؤسسه واسط می کند. واسط اوراق مرابحه ­ای به ارزش اسمی ۱۲۰۰ میلیارد ریال (برای مثال، یک میلیون ورق یک میلیون و دویست هزار ریالی) منتشر کرده و در مقابل، ۱۰۲۰ میلیارد ریال (هر ورق یک میلیون و دویست هزار ریالی را به یک میلیون و بیست هزار ریال) از طریق شرکت تأمین سرمایه به مردم واگذار می کند، سپس ۲۰ میلیارد ریال آن را به عنوان هزینه عملیات استفاده می­کند و با ۱۰۰۰ میلیارد ریال، ۱۰۰۰ واحد اتوبوس خریداری کرده و به قیمت ۱۲۰۰ میلیارد ریال به دولت می فروشد.

خریداران اوراق که هر ورق را به یک میلیون و بیست هزار ریال خریده­ اند، می­ توانند صبر کنند و در سررسید یک میلیون و دویست هزار ریال دریافت کنند، همچنین می توانند قبل از سررسید بفروشند. به صورت طبیعی، هر چه به زمان سررسید نزدیک شویم، قیمت اوراق به قیمت اسمی یک میلیون و دویست هزار ریال نزدیک می­ شود.

چند نکته در مورد این اوراق مطرح است:

بازار اولیه این اوراق مبتنی بر خرید و فروش نقد و نسیه دارایی خاص است که از نظر فقهی مشکلی ندارد؛ اما بازار ثانوی آن ها بر اساس جواز خرید و فروش دین است که محل بحث و گفتگو است.

اوراق مرابحه و بدهی دولت که در طرح های یاد شده گذشت، همان طور که قابل خرید و فروش توسط مردم است، توسط بانک های تجاری و بانک مرکزی نیز قابل خرید و فروش است، به این بیان که بانک های تجاری می توانند بخشی از منابع مازاد خود را به خرید این اوراق اختصاص دهند، همان طور که بانک مرکزی می تواند برای انجام عملیات بازار نیز از خرید و فروش این اوراق استفاده کند.

۲- اوراق مرابحه تأمین نقدینگی

در سال ۱۹۹۲ میلادی بخش خصوصی در اقتصاد مالزی نوعی اوراق بهادار منتشر کرد که مبتنی بر بیع العینه یا بازخرید دارایی فروخته شده است.

در این روش، مؤسسه ناشر اوراق، دارایی های دولت، سازمان ها و بنگاه­ های اقتصادی را به صورت نقد خریده و پولش را می دهد، سپس با قیمتی بالاتر و به صورت نسیه مدت دار به خود آن ها می فروشد و در مقابل، از آن ها اسناد مالی با مبالغ و سررسیدهای معین دریافت می کند.

مؤسسه ناشر می تواند منتظر بماند و سررسید مبلغ اسمی اسناد را از خریداران دریافت کند، همچنین می تواند در بازار ثانوی آن ها را بفروشد. (تنزیل کند)

وجود این قبیل مؤسسات مالی و اوراق مرابحه باز خرید دارایی­ ها، این امکان را فراهم می کند که از یک طرف، دولت­ ها و بنگاه­ های اقتصادی که با کمبود نقدینگی مواجه شده اند، بتوانند از طریق فروش نقدی و بازخرید نسیه دارایی­ های خود به نقدینگی مورد نظر دست یابند و از طرف دیگر، مؤسسات مالی و به تبع آن ها صاحبان وجوه مازاد از طریق خرید و فروش این اوراق به سود معینی برسند.

البته در بحث و بررسی فقهی این اوراق، چنین معاملاتی محل اشکال است.

۳- اوراق مرابحه تشکیل سرمایه شرکت های تجاری

در این نوع از اوراق مرابحه، هدف تشکیل سرمایه، فعالیت تجاری مستمر است. بانی (شرکت تجاری) که نقش ناشر را نیز دارد، با انتشار و واگذاری اوراق مرابحه، وجوه نقدی مازاد افراد را جمع­ آوری کرده به وکالت از طرف آنان، کالاهای مورد نیاز دولت، سازمان­ های دولتی، شرکت­ های وابسته به دولت و بنگاه­ های اقتصادی بخش خصوصی و مصرف کنندگان را از تولید کنندگان یا مراکز فروش به صورت نقد خریده، سپس با افزودن نرخ معینی به عنوان سود، به صورت نسیه به مصرف کنندگان نهایی می­ فروشد.

سود حاصل از عملیات خرید و فروش، پس از کسر درصدی به عنوان حق الوکاله ناشر (شرکت تجاری)، به صورت فصلی یا سالانه از طریق شرکت تأمین سرمایه بین صاحبان اوراق توزیع می شود.

برای مثال، یک فروشگاه زنجیره­ ای می تواند برای تشکیل یا تکمیل سرمایه تجاری خود، این اوراق را منتشر کند تا با تجهیز سرمایه به وکالت از طرف صاحبان اوراق به فعالیت تجاری بپردازد و در پایان هر سال مالی، سود به دست آمده از فعالیت تجاری را محاسبه نموده و بخشی از آن را به عنوان حق الوکاله و هزینه عملیات خودش برمی ­دارد، بقیه را به عنوان سود سالانه بین صاحبان اوراق تقسیم می کند و با استفاده از اصل سرمایه به فعالیت ادامه می دهد.

در این اوراق در هر مقطع زمانی، دارایی ناشر (شرکت تجاری)، ترکیبی از پول نقد، اجناس و مطالبات خواهد بود که صاحبان اوراق به صورت مشاع مالک آن ها هستند و می­ توانند در وقت نیاز به دیگری واگذار کنند، قیمت خرید و فروش اوراق مرابحه به تناسب نرخ سود پرداختی ناشر به صاحبان اوراق و بازده سایر ابزارهای مالی مشابه، تعیین می شود و ممکن است که از قیمت اسمی کمتر یا بیشتر باشد.

اوراق مرابحه نوع سوم، ماهیت اوراق سهام شرکت­ ها را دارد و می­ تواند بدون سررسید معین منتشر شود، همان طور که می توان ابتدا آن را به صورت سررسید، اما قابل تبدیل به اوراق سهام طراحی کرد.

امیدواریم مطلب آموزشی اوراق مرابحه چیست؟ / هر آنچه در مورد انواع آن باید بدانید برای شما سودمند بوده باشد.

مجله اینترنتی تحلیلک