قرارداد آتی چیست؟

قرارداد آتی یا future Contract قراردادی است که فروشنده متعهد می‌شود براساس آن در سررسید معین، مقدار مشخصی از کالای تعیین شده را به قیمتی مشخص بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود کالا را با مشخصات تعیین شده خریداری کند.

در واقع می توان گفت قرارداد آتی این امکان را به ما می دهد تا کالایی را بخریم که الان تحوبل نمی گیریم و قیمت آن را نیز موقع تحویل گرفتن آن پرداخت کنیم. همینطور می توانید کالایی که الان برای شما نیست را بفروشید و در آینده آن را به خریدار تحویل بدهید و سود به دست بیاورید.

در این قرارداد طرفین متعهد به تحویل کالا و پرداخت وجه آن در تاریخ مشخصی در آینده هستند و برای تضمین انجام تعهد باید خریدار و فروشنده هر کدام مبلغی را نزد شخص امینی (بورس کالا) قرار دهند.

قرارداد آتی، قراردادی دو طرفه است. به این معنی که سرمایه گذاران در این بازار می‌توانند علاوه بر افزایش قیمت از کاهش قیمت ها نیز سود به دست بیاورند.

این نوع معامله برای کسانی که قصد کم کردن ریسک خود را دارند بسیار مناسب است.

بیشتر بخوانید: ابزار مشتقه چیست و هرآنچه باید در مورد آن بدانید

آشنایی با چند اصطلاح رایج در قرارداد آتی

دارایی پایه

در قرارداد آتی، نام کالایی معین درج می‌شود که آن کالا را دارایی پایه می‌گویند. معمولا محصولات مختلف در بخش‌های کشاورزی، فلزات، فرآورده‌های نفتی، طلا و سهام می‌توانند جزو دارایی‌های پایه حساب شوند.

اندازه قرارداد

سازمان بورس اندازه قراردادهای آتی را مشخص می‌کند. به این ترتیب سرمایه‌گذاران می‌توانند روی مضارب صحیحی از آن معامله خود را انجام دهند. مثلا در معاملات آتی زعفران در بورس کالا،‌ اندازه قرارداد معادل ۱۰ کیلوگرم است. سایر ویژگی‌های مشخص نیز توسط سازمان بورس تعیین می‌شود.

سررسید قرارداد

قراردادهای آتی سررسیدی معین و استاندارد دارند که فقط در این زمان‌ها امکان انجام معاملات وجود دارد.

موقعیت تعهدی باز

این موقعیت نشان‌گر شرایطی است که در آن معامله‌گران هنوز:

1. موقعیت خود را نبسته‌اند. (معامله معکوس)
2. تسویه‌ قرارداد را انجام نداده‌اند.
3. کالا را تحویل نداده‌اند و هیچ معاوضه فیزیکی صورت نگرفته است.

موقعیت تعهدی خرید

زمانی که فردی اقدام به خرید قرارداد آتی می‌کند، در حقیقت موظف است که دارایی پایه را با توجه به ضوابط و مقررات معین‌ شده توسط سازمان بورس در تاریخ مشخص خریداری کند. در واقع با انجام این کار یک موقعیت خرید یا موقعیت تعهدی خرید پیش می‌آید. اگر خریدار تا پایان تاریخ سررسید در این موقعیت بماند، باید دارایی پایه‌ای را که در قرارداد ذکر شده است، خریداری کند.

موقعیت تعهدی فروش

در سمت دیگر این معاملات فروشنده قرار دارد. بر طبق قرارداد آتی او موظف است که دارایی پایه را مطابق با شرایط و مندرجات سازمان بورس در تاریخ سررسید تحویل دهد. این موقعیت فروش را به اصطلاح موقعیت تعهدی فروش می‌نامند که در اختیار فروشنده قرار دارد. اگر فروشنده تا زمان سررسید این موقعیت را نزد خود نگهداری کند، موظف به تحویل دارایی پایه خواهد بود.

قراردادهای آتی معمولا به دو گروه قراردادهای آتی کالا و قراردادهای آتی مالی تقسیم بندی می‌شوند.

• قراردادهای آتی کالا و دارایی پایه آن معمولا محصولات کشاورزی، فلزی و نفتی هستند.
• در قرارداد های آتی مالی از سهام، ارز و اوراق قرضه استفاده می‌شود.

مشخصات قرارداد آتی

هر یک از قراردادهای آتی دارای مشخصاتی از جمله اندازه قرارداد، زمان سررسید، قیمت کالا، وجه تضمین و … است. در ادامه تمام ویژگی‌هایی که در یک قرارداد آتی ذکر می‌شوند را بررسی می‌کنیم.

• دارایی پایه: قیمت قرارداد آتی از یک دارایی که به آن دارایی پایه می‌گویند، مشتق می‌شود. به همین دلیل نیز قراردادهای آتی را یکی از ابزارهای بازار مشتقه می دانند. مثلا قراردادهای آتی می‌توانند بر روی محصولات کشاورزی منتشر شوند که در این صورت آن محصول کشاورزی، دارایی پایه قرارداد آتی نامیده می‌شود.
• اندازه قرارداد: حجمی از دارایی که در هر قرارداد معامله می‌شود را گویند. مثلا در قرارداد آتی زعفران حجم هر قرارداد ۱۰۰ گرم است. اگر خریدار ۵ قرارداد آتی زعفران را بخرد در واقع ۵۰۰ گرم زعفران خریده است.
• وجه تضمین اولیه: درصدی از ارزش هر قرارداد است که دو طرف به عنوان ضمانت اجرای قرارداد می‌پردازند. مثلا اگر وجه تضمین اولیه زعفران ۳۰۰ هزار تومان باشد و شما ۵ قرارداد زعفران خریده باشید، یعنی باید مبلغ ۱۵۰۰۰۰۰ تومان را به عنوان وجه تضمین اولیه بپردازید.
• حداقل وجه تضمین: معمولا برابر با ۶۰٪ وجه تضمین اولیه است. این مقدار حداقل وجهی را نشان می‌دهد که سرمایه گذار برای انجام شدن معامله و جلوگیری از وضعیت call margin باید در حساب خود داشته باشد.
• تاریخ سررسید: همان روز موعودی است که معامله انجام می‌شود. امکان انجام معامله در تاریخی به جز تاریخ سرسید وجود ندارد.
• قیمت تسویه روزانه: این عدد میانگین قیمت معاملات انجام شده برای هر قرارداد در نیم ساعت پایانی آخرین جلسه معاملاتی در هر روز است. قیمت تسویه روزانه به عنوان مبنای قیمت برای معاملات روز بعد استفاده می‌شود. این عدد را می‌توان معادل قیمت پایانی در بازار اوراق بهادار در نظر گرفت.
• حجم: در اطلاعات هر نماد، حجم نشان‌ دهنده تعداد قرارداد‌های معامله شده تا آن لحظه است.
• ارزش: در اطلاعات نماد، قیمتی را به عنوان قیمت تسویه لحظه‌ای مشاهده می‌کنید. اگر قیمت تسویه لحظه‌ای را در حجم ضرب کنید، ارزش معاملات به دست می‌آید.
• حد نوسان قیمت روزانه: میزان نوسان مجاز قیمت در هر روز معاملاتی ۵٪  قیمت تسویه روز قبل است. در نتیجه امکان ثبت سفارش با قیمتی بالاتر یا پایین‌تر از این محدوده وجود ندارد.
• کارمزد: درصدی از ارزش قرارداد است که دو طرف معامله بابت دریافت خدمات پرداخت می‌کنند. در حال حاضر کارمزد هر قرارداد آتی برای هر طرف معامله ۰.۰۰۰۶۸ ارزش قرارداد است که ۰.۰۰۰۴ آن سهم کارگزار، ۰.۰۰۰۲ آن سهم شرکت بورس کالا و ۰.۰۰۰۰۸ آن سهم سازمان بورس و اوراق بهادار است.

چه تضمینی برای عمل به تعهدات در قراردادهای آتی وجود دارد؟

خب حالا شاید برای شما سوال باشد که چه تضمینی وجود دارد فردی که در قرارداد آتی زیان کرده به تعهدات خود عمل کند؟

نقش اصلی بورس، سازماندهی قراردادها و معاملات است به گونه‌ای که نکول (عدم انجام تعهد) رخ ندهد.

برای این منظور حسابی به نام حساب ودیعه (Margin Account) وجود دارد. در ابتدای معامله لازم است هر دو طرف معامله، وجهی را به عنوان سپرده اولیه در حساب ودیعه خود بگذارند. (معمولاً ۲۰٪ ارزش معامله)

با توجه به اینکه قیمت‌های مبنای تسویه روزانه (Settlement Price) و به تبع آن ارزش معاملات به صورت روزانه تغییر می‌کنند، وجه تضمین لازم نیز به صورت روزانه به‌روزرسانی می‌شود و سود یا زیان ناشی از قرارداد نیز به صورت روزانه محاسبه و در حساب ودیعه افراد منظور می‌شود. به این مکانیزم، تسویه حساب روزانه یا Daily Settlement گفته می‌شود.

همچنین مفهومی به نام حداقل وجه تضمین (Maintenance Margin) وجود دارد که معمولاً ۷۵٪ وجه تضمین لازم است. اگر مقدار وجه تضمین به این مقدار برسد، به فرد هشدار داده می‌شود تا وجه خود را افزایش دهد.

مجله اینترنتی تحلیلک