بسیاری از خانواده ها نگران کم خونی در کودکان خود ناشی از فقر آهن هستند. باید در نظر داشت کم خونی انواع بسیار زیادی دارد که برخی از آن ها جنبه ارثی دارد و در برخی خانواده ها ممکن است وجود داشته باشد مانند تالاسمی مینور که نسبتا شایع است و هیچ عارضه ای برای سلامتی ندارد.

کم خونی در کودکان ناشی از فقر آهن

شایع ترین کم‌ خونی در کودکان و نوجوانان ناشی از فقر آهن است. به طور کلی، کمبود آهن در سن زیر دو سال و سن جهش رشد نوجوانی و در دختران بعد از خونریزی قاعدگی رخ می دهد که در صورت عدم دریافت آهن کافی، فرد ابتدا دچار فقر آهن می شود و به تدریج کم خونی پیدا می کند.

بیشتر بخوانید: اختلال نقص توجه و بیش فعالی / تشخیص و اهمیت درمان در کوکان

چه افرادی در معرض کم خونی ناشی از فقر آهن هستند؟

افرادی که بیشتر در معرض کمبود آهن هستند عبارتند از: نوزادان نارس، نوزادان با وزن کم زمان تولد، مبتلایان به بیماری های سوء جذب، مصرف زیاد شیر بعد از سن یک سالگی، خونریزی شدید دوران قاعدگی، ابتلا به بیماری های زمینه ای و چاقی.

در سایر کودکان و نوجوانان حتی با یک رژیم غذایی خیلی معمولی هم امکان بروز فقر آهن بسیار نادر است. بنابراین، برای کودکان و نوجوانان بدون بیماری زمینه ای که در معاینه پزشکی هم مشکلی ندارند نیازی به انجام آزمایش خون برای بررسی کم خونی و سطح آهن وجود ندارد.

زمان مصرف مکمل های دارویی برای درمان فقر آهن کودکان

مکمل های دارویی آهن معمولا در سن چهار تا شش ماهگی شروع می شود و تا دو سالگی ادامه پیدا می کند، البته این مکمل در نوزادان نارس خیلی زودتر شروع می شود.

با توجه به نیاز شدید بدن برای تکامل مغزی در دو سال اول عمر، معمولا نمی توان با مواد غذایی آهن لازم برای بدن را تامین کرد. در دوران جهش رشد نوجوانی هم گاهی ممکن است مکمل آهن تجویز شود. غیر از این موارد، مصرف مکمل دارویی آهن توصیه نمی شود و زیاده روی در مصرف آن باعث اختلال عملکرد کبد، مغز و لوزالمعده می شود.

دریافت آهن از طریق مواد غذایی

آهن فواید زیادی برای کودکان و نوجوانان دارد و در منابع غذایی متعددی وجود دارد. نوع آهن موجود در غذاهای حیوانی و گیاهی متفاوت است و اگر مواد غذایی حاوی این دو نوع آهن همراه با هم مصرف شوند، مفیدتر خواهند بود.

برخی مواد غذایی غیر حیوانی حاوی آهن عبارتند از: حبوبات به ویژه لوبیای سفید، لوبیای قرمز، نخود و عدس، کینوآ، میوه های خشک مانند کشمش، انواع سبزیجات با رنگ سبز تیره، بادام و تخمه کدو.

مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین سی باعث افزایش جذب آهن موجود در غذا می شوند در حالی که مواد غذایی حاوی کلسیم و همچنین مواد دارای تانین مانند چای و قهوه باعث کاهش جذب آهن می شوند.

فیتات ها شامل برخی مواد غذایی بسیار مفید مانند حبوبات و غلات سبوس دار هستند ولی به دلیل دارا بودن اسید فیتیک باعث کاهش جذب آهن می شوند. اما با خیساندن یا جوانه زدن این تاثیر در کاهش جذب آهن تا حد زیادی کم می شود و به همین دلیل است که خیساندن حبوبات قبل از مصرف و همچنین استفاده از حبوبات جوانه زده توصیه می شود.

بعد از سن یک سالگی، مصرف بیش از حد شیر (معمولا بیش از روزانه ۵۰۰ میلی لیتر) باعث کاهش جذب آهن می شود. همچنین مصرف نابجای مکمل های دارویی حاوی کلسیم و زینک باعث اختلال در جذب آهن در بدن می شود.

مصرف مکمل های دارویی برای  درمان کم خونی در کودکان ناشی از فقر آهن

با توجه به فواید آهن در فرآیندهای مختلف بدن، در صورتی که از دریافت کافی مواد غذایی حاوی آهن اطمینان نداشته باشیم باید برای برخی افراد مکمل دارویی آهن تجویز شود ‌که شامل موارد زیر است:

دوران بارداری، دوران شیرخوارگی، ورزشکاران حرفه ای و برخی بیماری های زمینه ای مانند سلیاک. در هزار روز اول زندگی یعنی دوران بارداری تا پایان دو سالگی، آهن برای تکامل مغزی بسیار ضروری است و توصیه می شود مکمل دارویی آهن مصرف گردد.

البته در جوامعی که از غذاهای غنی شده با آهن استفاده می کنند و مصرف انواع فیتات که مانع جذب آهن می شوند زیاد نباشد نیازی به مکمل دارویی آهن نخواهد بود.

اگر شیرخواری شیرخشک غنی شده با آهن مصرف می کند و حجم شیرخشک روزانه حدود ۷۵۰ میلی لیتر باشد نیازی به مکمل دارویی آهن ندارد ولی چون بیشتر شیرخواران حجم کمتری شیرخشک مصرف می کنند و بعد از یک سالگی هم باید حجم شیرخشک کم شود، معمولا این قبیل شیرخواران هم نیاز به مکمل دارویی خواهند داشت که مقدار آن با نظر پزشک معالج تعیین می شود.

انواع قطره آهن موجود در داروخانه ها با دارا بودن تاییدیه وزارت بهداشت مناسب هستند ولی مقادیر آهن آن ها متفاوت است. تکنولوژی جدید به کار رفته در تولید قطره های آهن با ایجاد غشای چند لایه در اطراف آهن باعث شده تا قطره های جدید طعم نامطبوع فلزی نداشته باشند و در زمان مصرف تیرگی در دهان و دندان ایجاد نکنند و باعث مشکلات گوارشی مانند یبوست و اسهال نشوند.

بنابراین، مکمل دارویی آهن باید صرفا در افرادی که ذکر شد استفاده شود و در سایر موارد فقط با تجویز پزشک باشد و هیچوقت نباید خود درمانی به عنوان داروی تقویتی انجام شود.

با تشکر از پروفسور رویا کلیشادی

مجله اینترنتی تحلیلک